تلاش العبادی برای موازنه سازی منطقه ای

 حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، بنا به دعوت رسمی دولت عربستان روز شنبه ۲۹مهرماه عازم این کشور شد. این دومین بار است که عربستان به‌صورت رسمی از نخست‌وزیر عراق برای سفر به ریاض و دیدار با مقامات سعودی دعوت می‌کند. اولین دیدار در شهریور (دو ماه پیش) بود.

تلاش العبادی برای موازنه‌سازی منطقه‌ای
به گزارش الشرق‌الاوسط، حیدر العبادی به همراه هیاتی عالی‌رتبه شامل ۱۰ وزیر و ۶۰ مشاور وارد ریاض شد و با مسوولان عربستانی نشست‌هایی را برگزار کرد. سفر العبادی به عربستان در شرایطی انجام می‌گیرد که داعش در آستانه اخراج از عراق قرار دارد و بحران کردستان هم به تازگی فیصله یافته است. در همین رابطه اما و اگرهایی در مورد این سفر مطرح شده و برخی محافل دیدگاه‌هایی در این زمینه ابراز داشته‌اند. این دیدگاه‌ها را می‌توان در چند محور خلاصه کرد:

الف) بهبود و ارتقای روابط بغداد- ریاض: به گزارش الشرق‌الاوسط، اولین محور این سفر «نزدیکی» و «حسن همجواری» و اعلام پیام دوستی عراق با عربستان بود. در این سفر توافق‌نامه کمیته هماهنگی عربستان-عراق امضا شد. ریاست این کمیته از جانب عربستان را ماجد القصبی و از جانب عراق را سلمان الجمیلی برعهده خواهد داشت. احسان الشمری، مشاور حیدر العبادی، در همین رابطه اعلام کرد که امضای توافق‌نامه تاسیس شورای هماهنگی میان عراق و عربستان، «دروازه‌ای برای ایجاد اصول قوی همکاری است.» وی در مصاحبه با الشرق‌الاوسط تاکید کرد: «این شورا تلاش خواهد کرد تا روابط مشترک میان عراق و عربستان در بالاترین سطح از تفاهم قرار داشته باشد.» وی به وجود یادداشت تفاهم‌هایی بین ریاض و بغداد در زمینه‌های آموزشی و تبادل کارشناسان آموزش در دانشگاه‌ها و اعزام دانشجویان و همکاری در زمینه‌های کشاورزی اشاره کرد. الشمری گفت: «دو کشور سیاست متحدی در اوپک دارند. آرامکو برای سرمایه‌گذاری در میادین نفتی در جنوب عراق و تاسیس کارخانه‌های پتروشیمی و پالایشگاه تلاش می‌کند.» الشمری گفت: «سفر دوم العبادی به عربستان نشان می‌دهد که روش سیاسی وی غیرطایفه‌ای است و به منافع تمامی عراقی‌ها توجه دارد.» این دو کشور همچنین طی نشست نخست شورای هماهنگی با بازگشایی گذرگاه‌های مرزی و تقویت بنادر و راه‌ها و بازنگری در توافق‌نامه همکاری گمرکی و بررسی منطقه تبادلات تجاری میان دو کشور توافق کردند. همچنین با راه‌اندازی مجدد خطوط هوایی از عربستان به عراق و بازگشایی کنسولگری عربستان در عراق و افتتاح دفتر وابسته به شرکت انرژی در عراق توافق شد. دو طرف در این نشست بر لزوم فعالیت‌های مشترک برای تسهیل صادرات میان دو کشور تاکید و با توسعه شراکت در بخش‌خصوصی توافق کردند.

ب) عراق پساداعش و جذب سرمایه‌گذاری: نیویورک‌تایمز در گزارشی اعلام کرد که موصل در دوران پساداعش نیازمند سرمایه‌ای بالغ بر ۵۰میلیارد دلار است. وزارت برنامه‌ریزی عراق اعلام کرد از سال ۲۰۱۴ که داعش به این کشور حمله کرد و موصل را پایتخت قرار داد خسارتی بالغ بر ۳۸میلیارد دلار به عراق وارد آمده است. این نهاد دولتی در عراق اعلام کرد برای شروع و اجرای پروژه‌های بازسازی حداقل به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است. گفته شده در کنفرانس‌های بین‌المللی حدود ۲ میلیارد دلار برای کمک به بازسازی عراق اختصاص داده شده است. اکنون عراق نیازمند بازسازی‌های اساسی در حوزه‌های آب آشامیدنی، برق، بهداشت، آموزش، جاده‌ها، پل‌ها، مدارس، انرژی و بسیاری از زیرساخت‌های دیگر است. با آزادسازی موصل در تیرماه سال‌جاری، برخی دولت‌های عربی از جمله عربستان و قطر برای بازسازی موصل و سرمایه‌گذاری در این منطقه اعلام آمادگی کردند. بنابراین دلیل دوم سفر العبادی به عربستان به گفته برخی منابع می‌تواند جذب سرمایه‌گذاری برای بازسازی عراق در دوران پساداعش باشد.

ج) جلب رضایت عربستان مبنی بر توقف حمایت از تندروها: عربستان به‌عنوان یکی از طرف‌هایی که با حمایت از گروه‌های تندرو و رهبران قبایل سنی به جنگ نیابتی در عراق روی آورده بود یکی از کشورهایی است که می‌تواند در فروکش کردن بحران‌های امنیتی عراق نیرویی تاثیرگذار باشد. بسیاری از مقام‌های دولتی عراق در دولت فعلی یا قبلی بر نقش مخرب عربستان در بی‌ثباتی در عراق صحه گذاشته‌اند. رویترز در گزارشی در این باره به نقل از عبادی می‌نویسد: «ما نمی‌خواهیم جزو هیچ محوری باشیم.» چنین به نظر می‌رسد که عراق پساداعش در نظر دارد روابط نزدیک‌تری با همسایگان عرب خود به‌ویژه عربستان برقرار کند تا به این وسیله هم جایگاه عراق در اوپک تقویت شود و هم پتانسیل عربستان کمتر برای ناامنی در عراق به‌کار گرفته شود. روابط عراق- عربستان دوره‌ای از تنش را پشت‌سر گذاشته است. بحران در روابط دو کشور به حدی بود که در دولت نوری المالکی، برخی اعضای ائتلاف «دولت قانون» بر ضرورت تحریم سیاسی عربستان سعودی به سبب دخالت در عراق تاکید می‌کردند. اعضای دولت ائتلاف قانون حتی به‌دنبال شکایت قضایی از عربستان در شورای امنیت برای بازخواست آل‌سعود و اتخاذ تدابیر لازم علیه این رژیم بودند. حتی برخی پا را فراتر گذاشته و کالاهای سعودی را منبع مالی خطرناک برای گروه‌های تروریستی مسلح در عراق اعلام کردند. اکنون که داعش در حال رخت بربستن از عراق است، دولت العبادی می‌تواند با فراغ بال بیشتری با طرف عربستانی به مذاکره بنشیند و از کدورت‌های پیشین کاسته و بر بهبود روابط در آینده تاکید ورزد. یکی از مواهب این سفر- همان‌گونه که ذکر آن در بالا رفت- این بود که طی نشست نخست شورای هماهنگی دو کشور، گذرگاه‌های مرزی دو کشور بازگشایی شد، بنادر و راه‌ها تقویت شد و در توافق‌نامه همکاری گمرکی و تبادلات تجاری میان دو کشور بازنگری‌هایی صورت گرفت.

د) توازن میان قدرت‌های منطقه‌ای: یکی دیگر از پیامدهای سفر العبادی به عربستان برقراری نوعی توازن میان شیعیان و اهل سنت در عراق و به تبع آن توازن میان ایران و عربستان است. رویترز در گزارش خود می‌نویسد دیدار العبادی با ملک سلمان نوعی مرهم بر سر ائتلاف این کشور با ایران است. با این حال، نخست‌وزیر عراق تاکید دارد که نمی‌خواهد جزو هیچ محور یا ائتلافی باشد. العبادی معتقد است که می‌خواهد با برادران عرب و گروه‌های اهل سنت دست یاری داده و به مبارزه علیه داعش ادامه دهد. رویترز معتقد است عراق فعلی به مثابه «دولت حائل» میان ایران و عربستان عمل می‌کند. بر همین اساس، العبادی امیدوار است سفرش توانسته باشد نوعی توازن میان این دو کشور برقرار کند چرا که ضربات این دو کشور ابتدا به عراق وارد می‌شود.

و) پیام به ایران: احتمال دیگری که مطرح شده این است که ممکن است نخست‌وزیر عراق در سفر به عربستان پیامی هم به ایران داده باشد به این معنا که در صورت افزایش نقش ایران در عراق، ممکن است خصومت همسایگان عرب این کشور برانگیخته شود. بنابراین، عراق چاره‌ای ندارد تا به «برادر بزرگ‌تر اعراب» یعنی عربستان متوسل شود. سناریوی دیگر این که از آنجا که العبادی قرار است در این تور منطقه‌ای خود به ایران هم بیاید، احتمال دارد حامل پیامی از سوی عربستان به ایران باشد تا به نوعی همگرایی یا آتش‌بس در عراق دست یابند. رویترز احتمال دیگری را هم مطرح می‌کند: اینکه عربستان پس از تشدید رابطه با قطر و بحران یمن راضی به گشودن جبهه جدیدی نیست. بنابراین عراق ضمن اینکه می‌تواند زمینی برای رقابت با همسایگان و رقبای منطقه‌ای باشد، می‌تواند زمینی برای همگرایی و آشتی نیز باشد. همان طور که پیش از این، قاسم الاعرجی، وزیر کشور عراق، اعلام کرده بود که عربستان به‌دنبال تنش‌زدایی با ایران است (هرچند از سوی دولت عربستان رد شد) پربیراه نیست که بار دیگر نوعی تمایل میان این دو قدرت منطقه‌ای برای آتش‌بس به‌وجود آمده باشد و این بار نخست‌وزیر عراق حامل پیام تنش‌زدایی (یا عکس آن هم ممکن است) باشد.

منبع : دنیای اقتصاد