«ادامه‌یافتن این وضع برای محوطه تاریخی پادگان ۰۶ جنایت در حق تاریخ، جغرافیا و محیط‌زیست محسوب می‌شود.» گزارش‌ها البته نشان مي‌دهد كه در سه‌سال گذشته درخت‌هاي اين پادگان درحال خشك‌شدن است و ساختمان وضعيت خوبي ندارد.
پادگان‌هاي شهري يكي پس از ديگري تخليه مي‌شوند اما هنوز معلوم نيست داخل آن حصارهاي پرخاطره قرار است چه تصميمي رقم بخورد. تاكنون پادگان‌هاي قلعه‌مرغي و پادگان ٠٦ پاسداران تخليه شده‌اند كه البته تكليف اولي با فرمان مقام معظم رهبري با تبديل بخشي از آن به‌عنوان بوستان ولايت مشخص شده است. حالا چند روزي است كه با خشك‌شدن درختان پادگان ٠٦ منطقه پاسداران موضوع خروج پادگان‌ها بر سر زبان‌ها افتاده است. بخشي از اين نگراني‌ها براي تخريب ميراث تاريخي اين مكان‌هاست و بخشي ديگر مربوط به تبديل درخت‌هاي سبز محوطه به ساختمان‌هاي غول‌پيكر و البته روايت‌ها از نتيجه مذاكرات مسئولان نيروي زميني ارتش، شهرداري و وزارت راهوشهرسازي همچنان در ابهام است.حالا چند روز از سخنان حمید فرخ‌نژاد، بازیگر که خانه‌اش روبه‌روی پادگان ٠٦ در پاسداران است، برای تشکیل کمپینی به منظور آنچه او نجات این پادگان می‌داند، می‌گذرد. بعد از سخنان حاکی از نگرانی او درباره وضع این پادگان قدیمی و درختان آن، حالا مسئول رسانه‌هاي نيروي زميني ارتش در گفت‌وگو با «شهروند» درباره آخرين مذاكرات تعيين تكليف پادگان‌ها در شهرها از خروج دو پادگان ٠٢ قلعه‌مرغي و ٠٦ پاسداران می‌گوید. به گفته او، كار تخليه آنها به پايان رسيده است. با اين توضيح كه تخليه پادگان‌ها تنها در شهر تهران نيست:
«در شهرهایی مانند مشهد، بيرجند، تبريز، ساري و در برخي شهرهاي ديگر هم پادگان‌هايي در حوزه شهري وجود داشت كه براساس دستورالعمل ستاد كل نيروي مسلح به سمت نوسازي رفتند و از شهر خارج شده‌اند.» جعفر خطير معتقد است كه براي اين موارد حتما بايد ستاد كل نيروهاي مسلح تصميم‌گيري كند يا براي آنها قیمت‌گذاري كند، درحالي كه هنوز هيچ تصميم قطعي براي اين اراضي و كاربري آنها گرفته نشده است. او در توضيح تعيين تكليف براي اين اراضي از قدمت و سابقه تاريخي اين مكان‌ها ياد كرد كه بايد با رايزني‌ها دستوراتي درباره آنها صادر شود.
اما موضوع تخريب فضاي دروني پادگان ٠٦ پاسداران كه از چند روز قبل با حرف‌هاي حميد فرخ‌نژاد در صدر خبرها نشسته است، از نظر اعضاي شوراي شهر قابل پيگيري است. علي اعطا، سخنگوي شوراي شهر تهران ديروز در نشست خبري كه بعد از جلسه شوراي شهر داشت، در اين‌باره توضيح داد: «براساس رأی کمیسیون ماده ٥، ٧٠درصد سطح این پادگان باید در اختیار شهر و ٣٠درصد از سطح پادگان نیز باید متعلق به ارتش باشد. براساس این مصوبه ارتش می‌تواند در بخشی از این ٣٠درصد ساخت‌وساز کند که درحال حاضر هم، ساخت‌وسازش طبق قاعده جلو رفته است و تنها موضوعی که مطرح است، بحث عدم رسیدگی مناسب به درختان است که آن موضوع را پیگیری می‌کنیم، وگرنه بحث سوداگری در کار نیست.» حميد فرخ‌نژاد كه خانه‌اش در همسايگي پادگان ٠٦ پاسداران است، چند روز قبل در اين‌باره گفت: «ادامه‌یافتن این وضع برای محوطه تاریخی پادگان ۰۶ جنایت در حق تاریخ، جغرافیا و محیط‌زیست محسوب می‌شود.» گزارش‌ها البته نشان مي‌دهد كه در سه‌سال گذشته درخت‌هاي اين پادگان درحال خشك‌شدن است و ساختمان وضعيت خوبي ندارد.
تصویب یک قانون، ماجراهای بعد
سال ٨٨ بود كه بعد از ٤سال طرح موضوع، سرانجام نمايندگان مجلس شوراي اسلامي «قانون فروش و انتقال پادگان‌ها و سایر اماکن نیروهای مسلح به خارج از حریم شهرها» را تصويب كردند تا شهرداري و وزارت راهوشهرسازي براساس يك چارچوب مشخص براي خريد و انتقال اراضي نظامي و پادگان‌ها اقدام كنند تا در نهايت زمين‌هاي آزادشده براي كمبود سرانه‌هاي خدماتي شهر به كار گرفته شود اما با گذشت بيش از ٨سال از تصويب هنوز تكليف خيلي از اين اراضي مشخص نيست. احمد حكيمي‌پور، عضو سابق شوراي شهر تهران در گفت‌وگو با «شهروند» درباره دليل به نتيجه‌نرسيدن مذاكرات در اين چند سال به پيچيده‌بودن اين پروسه اشاره كرد: «درباره اين پادگان‌ها مراجع نظامي بايد تصميم‌گيري كنند اما به نظر مي‌رسد كه شهرداري و ساير نهادها هم براي خريد اراضي مشكلات نقدينگي داشته باشند، ضمن اينكه نهادها بايد زمين‌هايي براي جايگزيني اين اراضي مشخص كنند. بنابراين تعيين تكليف براي پادگان‌ها كار زمانبر و سنگيني است.» او معتقد است كه البته در دوره گذشته مديريت شهري هم مذاكرات خوبي انجام گرفته است تا براي واگذاري پادگان‌هايي كه در مسير شريان‌هاي اصلي شهر هستند، به تفاهم برسند اما مذاكرات هنوز نتيجه نداده است: «مديريت شهري جديد بايد اين موضوعات را تا حصول نتيجه پيگيري كند.» حكيمي‌پور درباره پادگان ٠٦ پاسداران اين را هم گفت كه براساس ضوابط ميراث فرهنگي اگر قابليت تاريخي اين اراضي مشخص شود، قانون اجازه ساخت‌وساز آن را نمي‌دهد: «مراجع قانوني با توجه به مستنداتي كه از ثبت اثر به‌عنوان يك اثر تاريخي دارند، مي‌توانند اين مسأله را پيگيري كنند.»
بر اساس آنچه كه در «قانون فروش و انتقال پادگان‌ها و سایر اماکن نیروهای مسلح به خارج از حریم شهرها» آمده است، اين اراضي براي خروج از شهرها با سه روش مزايده، توافق يا فروش قابليت معامله دارد و منابع مالي خريد اين زمين‌ها هم بايد در بودجه سنواتي دولت یا از طریق عرضه اوراق مشارکت ديده شود. شهرداري هم مي‌تواند بعد از تعيين تكليف براي نحوه تملك، اين اراضي را توسط وزارتخانه‌های دفاع، راهوشهرسازی و کشاورزی، عرصه‌های آزادشده به نفع شهر در اختيار بگيرد. درمجموع ٢٨٧٣ هکتار از مساحت تهران تحت مالكيت مراكز نظامي و پادگان‌ها است كه تقريبا ٥١٩ هکتار از آن قابليت خروج از تهران را دارد. این قانون به وزارت راهوشهرسازی، شهرداری یا سایر دستگاه‌های اجرایی اجازه داده بود تا با هماهنگی وزارت دفاع، عرصه و اعیان پادگان‌ها به جز مراکز علمی، پژوهشی، درمانی و مسکونی نیروهای مسلح، اماکن نیروهای مقاومت بسیج، ناجا، وزارت دفاع و سپاه انصار که از این قانون مستثنی هستند را به قیمت کارشناسی روز خریداری و یا آن‌که برای جابه‌جایی آنها اقدام و توافق کنند. به این صورت که ارزش زمین به صورت تفکیک‌نشده معادل ۳۵درصد ارزش کاربری مسکونی تفکیک‌شده و همجوار این املاک قیمت‌گذاری شده و خریداری یا توافق شود. پژمان پشمچي‌زاده، معاون سابق معماري و شهرسازي شهرداري تهران هم سال گذشته «دشواری در تأمین منابع مالی» و «نبود مدیریت یکپارچه برای ایجاد هماهنگی‌های لازم» را دليل اجرانشدن اين قانون دانست. با اينكه شهرداري تهران بر اساس قانون مكلف بر اجراي اين قانون است، اما برخي مديران شهري معتقدند كه تعيين تكليف براي اين اراضي به شهرداري ربطي ندارد و شورايعالي معماري و شهرسازي كشور در حال مذاكره براي اين اراضي است؛ البته پيگيري‌هاي بيشتر خبرنگار «شهروند» از مسئولان شهرداري و وزارت راهوشهرسازي تا ساعت تنظيم گزارش بي‌نتيجه ماند. امیر سرتیپ دوم مسعود باقری، معاون مهندسی نیروی زمینی ارتش در آبان ماه سال گذشته هم گفته بود كه سال پیش بحث جابه‌جایی پادگان‌ها و اراضی نیروهای مسلح از مناطق شهری به خارج از شهرها مطرح شد تا این اراضی از کاربری نظامی به کاربری شهری تبدیل شود: «براساس قانون اجرای این دستور بر عهده وزارت دفاع بود و ارتش نیز بارها به دولت اعلام کرد در خارج از شهرها نیازمند پادگان است، وزارت دفاع به وظیفه خود عمل نکرد و ارتش جمهوری اسلامی ایران خود به صورت مستقیم در این زمینه ورود پیدا کرد. اعتبارات دولتی در این راستا محقق نشده است با اين حال در ٢٦ مرکز استان و شهرستان بزرگ که پادگان آنها داخل شهرها هستند به دنبال جابه‌جایی پادگان‌ها هستیم.»
براساس قانون مصوب مجلس در تفکیک اراضی پادگان‌ها، ٤٣,٥درصد از این اراضی برای خدمات شهری ازجمله فضای سبز و معابر شهری در نظر گرفته خواهد شد اما بقيه اراضي قابليت تغيير كاربري به مسکونی، تجاری و اداری براي تامين درآمد ساخت پادگان را دارد.
از «باغ شاه» تا «جی»، «جمشیدیه» و «عشرت‌آباد»
با این‌که در روزهای گذشته بیش از همه پادگان ٠٦ بر سر زبان‌ها افتاده اما بقیه پادگان‌های قدیمی تهران هم در سال‌های گذشته، ماجراهای زیادی را از سر گذرانده‌اند. پادگان ٠٦ همان‌طور که آمد، عمارت‌های قاجاری محوطه نظامی پادگان ۰۶ ارتش در چهارراه پاسداران تهران‌رو به ویرانی است و درخت‌های کهنسالش از سه‌سال پیش خشک شده. با وجود ارزش میراثی این پادگان و هویتی که در خود دارد، زمزمه تغییرکاربری آن بر سر زبان‌ها افتاده و درحالی‌که از سه‌سال پیش تخلیه شده، گفته می‌شود قرار است به مجتمع تجاری یا بانک تبدیل شود. با این حال شورای شهر قول داده که پادگان ٠٦ را نجات دهد.
«حر»؛ پادگان باغ شاه
میدان حر که به داشتن مجسمه و پادگانی که در خود دارد معروف است، زمانی به باغ شاه معروف بود. محدوده وسيع جنوب غربي خيابان امام خميني(ره) باغ وسیعی بود كه از دوران ناصري، باغ شاه خوانده مي‌شد. از باغ شاه که بیشتر از ١٠٠سال پیش منتهي‌اليه غربي تهران بود، پادگان حر باقی مانده است. سال ١٣٦١ بود که اين ميدان و پادگان قديمي آن به حر تغيير نام داد. این‌جا روزگاری تفرجگاه ناصر‌الدين شاه قاجار بود و بسیاری از رویدادهای مهم در آن اتفاق افتاد.
پرواز در پادگان قلعه‌مرغی
سال ۱۳۰۰ بود که قلعه‌مرغی را ساختند. این پادگان اکنون اولین پایگاه هوایی تهران شناخته می‌شود. اوایل ماه مهر بود که طرح موزه شدن این پادگان مطرح شد، طرحی که البته زمانی از سوی شهید ستاری عنوان شده بود. ٦سال پیش اما دور از سابقه این مکان، فرودگاه و پادگان قلعه مرغی به بوستان ولایت تبدیل شد. احمد مسجدجامعی، عضوشورای شهرتهران موضوع تبدیل این مکان به موزه را در نهمین جلسه شورای شهر مطرح کرد: «با توجه به این‌که پادگان قلعه‌مرغی آشیانه‌هایی دارد که از بعد تاریخی و معماری ممتاز هستند؛ پیشنهاد می‌دهم در این مکان موزه نیروی هوایی افتتاح شود.»
پادگان ولیعصر؛ عشرت‌آباد
عمارت کلاه فرنگی یا کاخ عشرت‌آباد بنای تاریخی شناخته شده‌ای است که ناصرالدین شاه بعد از نخستین سفرش به فرنگ، هوس کرد که آن را بسازد. این عمارت در میدان سپاه و در پادگان عشرت‌آباد یا ولیعصر جای گرفته است؛ یکی از کاخ‌های ییلاقی ناصرالدین شاه که بعد از سرنگونی قاجار، کاخ و خانه‌های پیرامون آن به شهربانی واگذار شد و تاریخش به نظامیان گره خورد. این‌جا جایی است که در ١٥ خرداد ٤٢ ، امام خمینی(ره) به‌مدت یک ماه و هفت روز در زندانش بازداشت شد و سالیانی گذشت تا به گارد پهلوی تحویل داده شود. پادگان عشرت آباد پس از پیروزی انقلاب از سوی نیروی‌های سپاه پاسداران مصادره شد و بعدها به نیروی هوایی سپاه اختصاص پیدا کرد و نامش عوض شد: «پادگان ولیعصر» تاریخ تحول بسیاری در این بنا پدید آورد چنان که از تمام بناهای محوطه کلاه فرنگی تنها کاخ اصلی بر جای مانده است. موضوعی که درباره این پادگان جنجال‌برانگیز شد، ساخت‌و‌سازهای بسیاری در داخل آن بود، ساخت و سازی که کسی نتوانست جلوی آن را بگیرد و دست آخر سایه‌ای شد بر سر تاریخ کلاه‌فرنگی.
در دل هر پادگان، قصه‌ای است
| نصراله حدادی | پژوهشگر و تهران‌شناس|
پادگان‌هایی که اکنون در گوشه و کنار شهر می‌بینیم، در دل خود تاریخی نگه داشته‌اند. این سربازخانه‌ها با ویژگی‌ها و خاطره‌های منحصر‌به‌فردشان میراث این سرزمین‌اند و با وجود این در طول سالیان، بخش‌هایی از آنها از بین رفته یا تغییر کرده است؛ مثل جمشیدیه، قلعه‌مرغی و جِی.
اغلب پادگان‌هایی که درباره معماری آنها و تاریخشان صحبت می‌شود، در دوره رضاشاه شکل گرفته‌اند. رضاشاه در این‌باره دو استراتژی داشت؛ یکی افزایش تسلط نظامی و دیگری تربیت افسران توانمند. هر کدام از این پادگان‌ها، هنگ‌های نظامی مختلفی را در برمی‌گرفتند و اهمیت‌شان در تقسیم قدرت بود.
وقتی از میراث تاریخی این مکان‌ها می‌گوییم، می‌توان باغ شاه را مثال زد؛ پادگانی که ساختمان‌های متعدد تاریخی در آن جای گرفته. مثل خانه تیمورتاش و تمام آثار بازمانده از ناصرالدین‌شاه در آن. در همین پادگان کسانی چون صوراسرافیل و ملک المتکلمین؛ یعنی نخستین شهدای راه قلم به خاک سپرده شدند. پادگان باغ شاه که اکنون «حُر» نام گرفته است، روزگاری نخستين ميدان اسبدواني تهران بود و حتی طرح کودتا و بمباران مجلس، نخستین‌بار آن‌جا مطرح شد. باغ‌شاه در دوره رضاشاه اهمیت بسیاری داشت؛ چون هم به کاخ مرمر، محل اقامت او نزدیک بود و هم اهمیت نظامی آن غیر قابل انکار. دانشگاه امام علی کنونی یادگار دانشکده افسری روزگار رضاشاه است. اولین دانشگاه افسری تهران البته همان عمارت قزاق‌خانه‌ای است که در ضلع غربی میدان مشق قرار گرفته. افسران عالی‌رتبه بسیاری که این‌جا محل رفت و آمدشان بود، در نزدیکی میدان مشق خانه داشتند؛ مثل حبیب‌الله شیبانی. خودِ میدان حُر حتی بخشی از باغ‌شاه بود و در حال حاضر فرماندهی دانشگاه افسری در این پادگان است. اینها همه اتفاقات مهمی است که پادگانی مثل باغ‌شاه را مهم می‌کند، درباره این‌جا می‌توان یک کتاب نوشت.
درباره پادگان‌های بسیاری از این شهر می‌توان سخن‌های بسیار گفت؛ مثل پادگان جی در شمال غرب تهران که ساخته شد تا در مدیریت جنگ‌های نظامی کمک‌کننده باشد و پادگان‌های دیگری که هر کدام برای هدفی ساخته شدند. با این همه پادگان باغ‌شاه باارزش‌ترین آنها بود. بخش‌هایی از این پادگان اما با وجود ارزش تاریخی، در طول سالیان مسکونی و تجاری شده است.
پادگان‌هاي دیگری هم بعدها دچار تحول شدند؛ مثلا از پادگان جمشیدیه اکنون تنها بخش کوچکی باقی مانده؛ سرچهارراه امیرآباد- فاطمی و پادگان عشرت آباد که دست آخر تغییرات بسیاری به خود دید. نمونه دیگر پادگان قزل قلعه است که میدان میوه و تره بار شده. این پادگان نخستین مرکز دپوی سلاح در ایران است و به همین دلیل به قزل قلعه معروف و بعدها به زندان تبدیل شد. در دل تمامی این پادگان‌ها تاریخی نهفته است که می‌توان قصه هر کدام را نوشت.
منبع:شهروند
ارسال نظر
