تنها یک قدم تا خالی‌ شدن سکنه‏ از کلانشهرها

 کلانشهرها، پیچ و گلوگاه اصلی گذر از بحران آب کشور هستند؛ چراکه می‏توان با گندم وارداتی نسبت به تامین آرد نانوایی‏‌های یک شهر بزرگ اقدام کرد، ولی هرگز نمی‏‌توان با پروژه‏‌های خیلی بزرگ، ناممکن، هزینه‏‌بر و زمان‏‌بر انتقال آب و یا با توزیع آب بسته‏‌بندی‏ شده، آب مورد نیاز یک شهر بزرگ که دچار کم‌آبی یا بی‏‌آبی شده است را تامین کرد.

منابع آب سدها هیچ‌گاه برای تامین آب شهرهای بزرگ اطمینان‏ بخش نیستند. ظرفیت‌های انتقال آب بین حوضه‏‌ای نیز به پایان خط رسیده لذا باید باور کرد که  خشکی در سرزمین ایران یک حقیقت است. به همین سادگی، کوچ گروهی کلانشهرهای کشور کلید خواهد خورد و این کلانشهرها (تهران، شیراز، مشهد، اصفهان و ...) در یک قدمی خالی از سکنه‏ شدن هستند.

از سوی دیگر کلانشهر تهران با مصرف سالیانه بیش از یک میلیارد و دویست میلیون مترمکعب آب، بیش از یک پنجم آب مورد نیاز مراکز شهری و روستایی کل کشور را با سرانه‏‌ای معادل بیش از ۲۲۰ لیتر در شبانه‏ روز برای هر شهروند مصرف می‏‌کند، گویی که شهروندان تهرانی در یک سرزمین پربارش زندگی می‏کنند.

 کلانشهر شیراز نیز با ۱۶۴ چاه که دایم فرونشست می‏‌کند و بی‏‌آب می‏‌شوند، با سرانه مصرف بیش از ۲۰۹ لیتر در شبانه‏‌روز (با احتساب هدررفت آب در شبکه توزیع)، کم کم به کوچ ساکنانش نزدیک می‏‌شود. شهرهای کویری همانند سمنان نیز از قافله مصرف‏‌زدگی آب عقب نمانده‏‌اند و شوربختانه همان سرانه ۲۲۰ لیتر در شبانه‌‏روز را برای شهروندانشان دارند.

اکنون بیشتر چاه‏‌ها برای تامین آب شهری در مناطق کارستی (کارست پدیده ای در پوسته زمین است که آثار آن به صورت اشکال مختلف از قبیل حفرات و غارها در سطح  و در زیر سطح وجود دارد.علت ایجاد چنین پدیده ای به وجود شکستگی ها و قابلیت انحلال توده سنگ مربوط میشود که در نتیجه آن یک سیستم آب زیرزمینی میتواند شکل بگیرد) حفر می‏‌شوند. امروزه، آسیبی که مصارف آب شهری و روستایی به آبخوان‏‌ها وارد می‌‏کند، از دیدگاه کیفیت منابع آب و حتی کمیت منابع آبخوان‏‌های کارستی، کمتر از آسیب بخش کشاورزی به منابع آب زیرزمینی نیست.

در همین رابطه داریوش مختاری کارشناس و پژوهشگر آب تصور می‌کند که کاهش مصرف آب شهری در دستور کار شرکت‏‌های آب و فاضلاب نیست. به ویژه پس از سیاست حذف یارانه‏ های مصرف، درآمد شرکت‏‌های آب و فاضلاب به میزان قابل توجهی افزایش یافت. از همان زمان این احتمال بود که جذابیت درآمد بالا، انگیزه این شرکت‏‌ها را برای فرهنگ‏سازی و آموزش شهروندان برای کاهش مصرف آب از بین ببرد.

این کارشناس آب بر این باور است که  به محض افزایش تعرفه آب که مورد نظر سیاستگذاران برای کاهش مصرف آب است، درآمد شرکت‏‌های آب و فاضلاب افزایش پیدا می‏کند و همین جذابیت، مانع از اقدام  برای اعمال شیوه‏‌ها و اقدامات آنان برای کاهش مصرف آب شده است، حتی آنان را تشویق به فروش بیشتر انشعاب آب در کلانشهرهایی که دچار انفجار جمعیت شده‏‌اند، می‏کند.

وی تصریح کرد: لازم است که مجلس شورای اسلامی وارد عمل شده و با تنظیم یک متمم یا اصلاحیه قانونی بی‏درنگ نسبت به قانون تاسیس شرکت‏‌های آب و فاضلاب اقدام کند. در این اصلاحیه، ضمن اینکه باید جریمه‏‌های سنگین چند میلیون تومانی برای شهروندانی که مصرف سرانه آب ساکنان هر واحد مسکونی آن‏ها بیش از ۵۰ لیتر در شبانه‏‌روز باشد، اعمال کرد، در همان حال شرکت‏‌های آب و فاضلاب ملزم شوند دست کم ۳۰ درصد از درآمدهایی که از محل فروش آب و انشعابات به دست می‏‌آورند را برای فرهنگ‏سازی و آموزش شهروندان و ترمیم و مرمت شبکه‏‌های فرسوده هزینه کنند.  

گرچه شرکت‌های آب و فاضلاب تا کنون اقدامات متعددی برای کاهش مصرف آب انجام داده‌اند اما همچنان بحران آب در ایران استوار باقی مانده لذا لازم است که پیگیری‌ها و کارهای عملی جدی‌تری در حوزه ساماندهی منابع آبی کشور صورت بگیرد.