نوبت "دیوانگی" ترامپ به ایران رسید / کاتسا، شمشیر دو لبه آمریکا مقابل ایران

 از وقتی بر سر کار آمده است قلم سیاهش را به دست گرفته و یک به یک بر روی اقدامات، قوانین و طرح‌های دولت دموکرات باراک اوباما خط می‌کشد؛ از توافق‌های بین‌المللی و همه‌جانبه گرفته تا قراردادها و توافق‌های دو جانبه. رقبا و منتقدانش در آمریکا از او به عنوان "دیوانه" یاد کرده و می‌کنند و حالا به نظر می‌آید بعد از 10 ماه نوبت دیوانگی‌اش به ایران رسیده است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی «تدبیر و امید»؛ قرار است رییس‌جمهور آمریکا در یک سخنرانی در روز پنجشنبه به وقت محلی هم‌زمان درباره سه موضوع پایبندی ایران به تعهداتش بر اساس برجام، سیاست‌های آمریکا در قبال ایران و اعلام اجرای قانون کاتسا (مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم) اعلام موضع کند. با توجه به هم‌زمانی موعد این سه رویداد و بر اساس اعلام کاخ سفید ترامپ تصمیم گرفته است که با وجود چند روز اختلاف در زمان‌بندی اجرای این موضوعات در مورد هر یک از آنها یک‌جا اظهارنظر و اعلام موضع کند.

کاتسا، شمشیر دو لبه آمریکا مقابل ایران

قانون کاتسا چهارم مرداد 96 در مجلس نمایندگان آمریکا تصویب شد و 11 مرداد ماه توسط ترامپ امضا شد. بر اساس این قانون دولت آمریکا موظف است ظرف 90 روز این تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کند.

این قانون در بخش مرتبط با ایران، راهبرد منطقه‌ای مقابله با تهدیدهای متعارف و غیرمتوازن ایران در خاورمیانه و شمال آفریقا، اعمال تحریم‌های بیش‌تر در پاسخ به برنامه موشک‌های بالستیک ایران، اعمال تحریم‌های مرتبط با تروریسم در رابطه با سپاه پاسداران، اعمال تحریم‌های بیش‌تر در رابطه با اشخاص مسوول در نقض حقوق بشر، اعمال تحریم‌های تسلیحاتی، تداوم تاثیر تحریم‌های مرتبط با حمایت ایران از تروریسم، گزارش درباره هماهنگی تحریم‌ها میان ایالات متحده و اتحادیه اروپا و گزارش درباره شهروندان آمریکایی بازداشت شده در ایران را شامل می‌شود.

آمریکا چه در دولت اوباما و چه ترامپ به طور مشخص پس از اجرای برجام نیز دست از تحریم ایران برنداشته است و حتی در هر مرحله از اعلام پایبندی ایران به برجام یا امضای تمدید تعلیق تحریم‌ها، این اقدامات را همراه با افزایش تحریم‌ها علیه ملت و دولت ایران انجام داده است؛ تحریم‌هایی که به بهانه و ادعای ارتباط ایران با گروه‌های تروریستی و موضوعات حقوق بشری اعمال و افراد و شرکت‌هایی را به لیست تحریم‌های قبلی افزوده است.

اما تفاوت تحریم‌های تحت عنوان "کاتسا" این است که این قانون از جمله مصوباتی است که بعد از اجرای برجام و بر خلاف تعهداتی که برای این کشور و سایر کشورهای طرف توافق ذکر شده تهیه،‌ تصویب و به امضا رسید و اکنون قرار است ترامپ اجازه اجرایی شدن آن را صادر کند. هر چند این قانون به طور مستقیم برنامه و فعالیت‌های هسته‌ای ایران را نشانه نگرفته است اما به گفته کارشناسان این تحریم‌ها بدون شک بر افراد، شرکت‌ها و موسساتی که تحریم‌های آمریکا در چارچوب برجام درباره‌شان تعلیق یا لغو شده است تاثیر می‌گذارد و با توجه به گستردگی کاتسا آثار منفی آن بسیار عمیق‌تر احتمالا خواهد بود.

بر اساس آنچه رسانه‌های آمریکایی منتشر کرده‌اند مبنی بر این‌که به واسطه قانون کاتسا، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست سازمان‌های تروریستی قرار خواهد گرفت، می‌توان گفت که در عمل آمریکا شمشیر را برای ایران و یکی از مهم‌ترین بخش‌های نظامی و دفاعی‌اش یعنی سپاه پاسداران از رو بسته است.

این برای اولین بار است که پس از انقلاب اسلامی و با وجود نبود روابط سیاسی و دیپلماتیک بین ایران و آمریکا و تمام اختلاف‌ها در سطح منطقه و فضای بین‌الملل دولتمردان آمریکا به قرار دادن سپاه در لیست تروریست‌ها اقدام می‌کند؛ اقدامی که به طور قطع خط قرمز حاکمیت و امنیت ملی ایران محسوب می‌شود و با واکنش شدید ایران مواجه خواهد شد.

مقامات نظامی و سیاسی ایران در این‌باره به طور شفاف در روزهای اخیر اعلام کردند که "اگر اخبار پراکنده موجود درخصوص حماقت دولت آمریکا مبنی بر در نظر گرفتن سپاه به عنوان گروه تروریستی صحیح باشد، سپاه نیز ارتش آمریکا را در سراسر جهان به ویژه منطقه خاورمیانه، همسنگ داعش در نظر خواهد گرفت."
ترامپ در برابر ایران

علاوه بر این، قرار است دونالد ترامپ بالاخره بعد از حدود 10 ماه سیاست‌های دولتش در قبال ایران در سطوح مختلف به ویژه در منطقه را اعلام کند. سیاستی که پیشاپیش مصادیقش را شاهد بودیم. ترامپ در برخورد با ایران در این مدت تلاش کرده است تا ایران از فواید و مزایایی برجام بهره‌ نبرد و به دفعات اقدام به افزایش تحریم‌ها علیه ایران و کشورهای مرتبط با ایران کرده است. ترامپ و جمهوری‌خواهان در اقدامی دیگر قانون کاتسا را علیه ایران تصویب و امضا کردند و بعد از آن نیز در آخرین تصمیم خود گفته می شود که قرار است پایبندی ایران به برجام را با وجود تایید اجرای برجام از سوی آژانس اعلام نکند. از این رو سیاست ترامپ در قبال ایران چیزی نیست که تازگی داشته باشد بلکه از روز اول دولتش و حتی قبل‌تر از آن شکل گرفته و در حال اجراست.

ترامپ در برخورد منطقه‌ای با ایران بدون توجه به نقش این کشور در مبارزه با تروریسم در عراق و سوریه بیش‌تر تلاش کرده است تا جبهه مخالفان ایران در منطقه را تقویت کند و فضای ایران هراسی را که با توافق هسته‌ای و اجرای آن کمرنگ شد را دوباره بازسازی کند. هم‌چنین می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین اقدامات ترامپ در مخالفت با ایران بر سر زبان‌ انداختن نام ایران برای بار دیگر است که به نوعی همسو با سیاست‌ برخی کشورهای منطقه‌ای و اسراییل است.

هر چند ترامپ و برخی کشورهای اروپایی از جمله انگلیس از زمان اجرای برجام ریسک تعامل اقتصادید و تجاری با ایران را نپذیرفتند اما در کل تعاملات و فضای مثبت همکاری با ایران در حدود دو سال گذشته به شدت افزایش یافته است که چنانچه این روند با حمایت کشورهای مهمی مثل آمریکا و انگلیس در سطحی گسترده همراه شود به طور قطع مزایای برجام بیش از پیش برای ایران خواهد بود.
"پایبندی"؛ مساله این است

دولت ترامپ تا کنون دو بار هر چند با اکراه موضوع پایبندی ایران به تعهداتش طبق برجام را تایید و به کنگره اعلام کرده است در عین حال که در این مدت مواضع ضد برجامی‌اش در قبل و بعد از انتخابش به عنوان رییس‌جمهور آمریکا را حفظ کرد. اما به نظر می‌آید تلاش‌ها و یکدنده‌گی‌های ترامپ برای تخریب برجام در حال به نتیجه رسیدن است.

با توجه به اعلام مقامات و رسانه‌های آمریکا، هشدارها و اعلام نگرانی‌ مقامات اروپایی، چین، روسیه و حتی ایران، ترامپ تصمیم‌اش را درباره برجام و ایران گرفته است و پیش‌بینی‌های نزدیک به یقین حاکی از آن است که او قصد ندارد برای سومین بار پایبندی ایران به برجام را تایید کند. چنان‌چه این اتفاق بیفتد در عمل ترامپ توپ را به زمین کنگره انداخته است، کنگره‌ای که تمام قد جمهوری‌خواهند و خواه، ناخواه نمی‌توانند در زمین دموکرات‌های طرفدار برجام بازی کنند.

ترامپ در حالی پایبند نبودن ایران به برجام را اعلام خواهد کرد که تنها مرجع قانونی و بین‌المللی برای تعیین پایبندی ایران به برجام یعنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا کنون در هشت گزارش خود از زمان اجرای برجام، "پایبندی" ایران به تعهداتش را تایید کرده است و در دیدارها و سخنرانی‌های بین‌المللی و دو جانبه بر این موضوع نیز تاکید کرده است.

هم‌چنین مقامات کشورهای اروپایی، چین و روسیه رفتار مثبت و اقدامات مطلوب ایران در چارچوب برجام را نیز تایید کرده‌اند و همواره بر استمرار اجرای برجام تاکید داشته‌اند. این مقامات در سطوح عالی از ترامپ خواستند تا به تصمیم جامعه بین‌الملل و تلاش صورت گرفته احترام بگذارد و یک جانبه از توافق خارج نشود.

برخی کارشناسان این اقدامات آمریکا در راستای اخلال در روند اجرای برجام را در راستای این سیاست ترامپ می‌دانند که نمی‌خواهد اجازه دهد مزایای برجام به طور کامل نصیب ایران باشد.

ایران در این مدت تلاش کرده است تا اجرای برجام را به گونه‌ای مطلوب و دقیق انجام دهد به شکلی که هیچ بهانه‌ای را به دست دشمنان و بدخواهان برجام ندهد و در این رابطه از اقدامات داوطلبانه شفاف‌ساز کوتاهی نکرده است.

به علاوه بر اساس برجام و به ادعای کارشناسان و مقامات کشورهای عضو گروه 1+5، یکی از سخت‌گیرانه‌ترین نظام‌های بازرسی و نظارت بر فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای کشورهای عضو آژانس درباره ایران اجرا در حال اجراست. ترامپ و تیمش در این مدت تلاش کردند تا آژانس را با درخواست‌های فراتر از پروتکل الحاقی برای نظارت بر ایران قانع کنند اما راه به جایی نبردند.

دلایل آمریکا برای اعلام نکردن پایبندی ایران به برجام نه موضوعات فنی و حقوقی که محوریت اصلی برجام را تشکیل می‌دهد و اساسا در 13 سال مذاکره این موضوعات مورد بحث بوده است، بلکه مسایل سیاسی و منطقه‌ای است. ترامپ به شکلی غیرمنطقی و با استفاده از زور سعی دارد به دنیا بقبولاند که ایران بازیگری بد در سطح منطقه است. مهم‌ترین انتقاد و شاید بهانه ترامپ برای اینکه در روند اجرای برجام با اعلام عدم پایبندی ایران، اخلال ایجاد کند، این است که توافق هسته‌ای میلیاردها دلار دارایی را در اختیار ایران قرار داده است و ایران از سازمان‌های تروریستی در منطقه هم‌زمان با تولید موشک‌های بالستیک حمایت می‌کند و نقش و نفوذ ایران در منطقه نیز بعد از برجام تغییری نکرده است.

بدون شک با شروع مذاکرات و اجرایی شدن برجام روندها در منطقه رو به تغییر نهاد و همگان نیز بر این امر تصریح دارند. این تغییر از آنجایی شروع شد که ایران به مذاکرات صلح سوریه دعوت شد و در دو سال گذشته با همراهی روسیه به محور اصلی این مذاکرات تبدیل شد، اما این‌که یک طرف از هفت طرف توافق از این تغییرات استقبال نمی‌کند و آن را به نفع خود نمی‌داند و سعی دارد با خروج از برجام و اعمال تحریم بازی باخته در منطقه را به نفع خود تغییر دهد، محاسبه‌ای اشتباه است.

آمریکا تلاش دارد تا پای موضوعات غیر مرتبط با بحث هسته‌ای را بار دیگر به توافق باز کند و خواستار مذاکرات مجدد بر سر برجام شده است، امری که ایران و تمامی کشورهای عضو گروه 1+5 به جز آمریکای ترامپ معتقدند امکان‌پذیر نیست، هر چند برخی از جمله فرانسه اخیرا پیشنهاد دادند که درباره مسایلی از جمله تروریسم،‌ فعالیت‌های موشکی و بازرسی‌های بیشتر باید خارج از برجام مذاکره کرد.

مقامات ایرانی همواره تاکید کرده‌اند که مذاکره مجدد درباره برجام را به هیچ وجه نمی‌پذیرند و از سویی مذاکره بر سر فعالیت‌های موشکی نیز در قالب سیاست‌های دفاعی ایران و غیر قابل مذاکره است.

سردار جعفری در اظهاراتی در این‌باره گفته است که "جمهوری اسلامی ایران درباره مسائل منطقه نه حرفی برای مذاکره دارد و نه طرفی برای آن."

به گزارش ایسنا، با وجود همه درخواست‌ها و فشارها از سوی سران و رهبران کشورهای بزرگ دنیا، ترامپ احتمالا روز پنجشنبه پایبندی ایران به برجام را اعلام نخواهد کرد، اما با این اقدام چه اتفاقی می‌افتد؟

اول، تصمیم احتمالی ترامپ در اعلام نکردن پایبندی ایران موجب لغو فوری برجام نخواهد شد، اما به طور قطع شروع یک دوره‌ بی‌اعتمادی جدی و به احتمال قوی در آستانه فرجام برجام قرار خواهیم گرفت. در این میان بسیاری از کارشناشان معتقدند که قانون کاتسا و اجرای آن پیش از اعلام عدم پایبندی و تاثیرات این اقدام، به برجام لطمه خواهد زد و آن‌گونه که این قانون برجام را نقدا، نقض می‌کند، اعلام پایبند نبودن ایران به برجام آسیبی به آن نمی‌زند.

دوم، این اقدام ترامپ به شکلی است که بدون خروج از برجام یا از بین بردن آن، با توافق هسته‌ای مخالفت کرده و به طور مشخص نمی‌توان آمریکا را متهم به خروج از برجام کرد.

سوم، ترامپ به نوعی مسوولیت و فشار افکار عمومی و هزینه قول‌های انتخاباتی‌اش را با این کار به دوش کنگره خواهد گذاشت. ترامپ و کنگره از ابتدای این دولت تلاش‌هایشان علیه ایران به گونه‌ای بوده است که به برجام کمترین آسیبی برسد. جمهوری‌خواهان در روند تهیه و تصویب قانون کاتسا تلاش کردند تا این قانون در بخش مربوط به ایران به شکلی نوشته و تصویب شود که کمترین تضادی با برجام حتی در سال‌های آینده اجرای آن، داشته باشد.

اما اکنون به نظر می‌آید ترامپ بدون ملاحظه و کاملا یک جانبه سعی دارد ولو با مخالفت اعضای دموکرات سنا و حتی برخی جمهوری‌خواهان هزینه آسیب به برجام یا در نهایت خروج آمریکا از این توافق را بر دوش کنگره بیندازد. به این شکل هم به قول‌های انتخاباتی اش عمل کرده است و هم بدنامی خروج از برجام را احتمالا به دوش نخواهد کشید.

ایران و 1+5 در تمام دوره مذاکرات با توجه به حضور تندروها و مخالفانی که در پارلمان‌های هر یک از کشورها به ویژه ایران و آمریکا وجود داشت، سعی کردند متن توافق هسته‌ای به گونه‌ای باشد که نهادهای قانونی داخلی در روند تایید و تصویب نهایی برجام به طور مستقیم وارد نشوند و همین‌گونه هم شد و کنگره با وجود تلاش بسیار برای مداخله در برجام، نتوانست در این بحث تاثیر منفی بگذارد.

بر اساس قوانین داخلی آمریکا از زمانی که ترامپ از اعلام پایبندی ایران به برجام امتناع کند، کنگره 60 روز زمان دارد تا در این‌باره تصمیم‌ بگیرد که توافق هسته‌ای امکان اجرا بیابد یا خیر.

در همین حال، دیدگاه‌ها درباره‌ برخورد کنگره در این زمینه متفاوت است. برخی معتقدند کنگره به توافق امکان تداوم می‌دهد. در این میان سناتورهای دموکرات و حتی جمهوری‌خواهان تندرویی مثل باب کورکر که از مخالفان جدی برجام بودند از بر هم خوردن این توافق حمایت نمی‌کنند.

برخی دیگر از کارشناسان معتقدند قبل از آنکه کنگره بخواهد تصمیمی در رابطه با استمرار برجام از طرف آمریکا بگیرد با اجرایی شدن قانون "کاتسا" در عمل تحریم‌های وسیعی علیه ایران و نیروهای نظامی از جمله سپاه پاسداران اعمال کرده است که همان کارکرد تحریم‌های قبلی که بر اساس برجام تعلیق یا لغو شده‌اند را دارد. این کارشناسان این احتمال و تحلیل را ارایه می‌دهند که هم‌زمانی اعلام پایبند نبودن ایران به تعهداتش طبق برجام با اجرایی شدن قانون کاتسا به نوعی سرپوش گذاشتن بر فضای منفی است که در رابطه با اجرایی شدن قانون کاتسا در افکار عمومی ایران و دنیا به وجود می‌آید؛ چراکه به مراتب این قانون نسبت به اقدامات دیگر ترامپ بیش‌تر نقض‌کننده برجام است.

سردار جعفری فرمانده سپاه پاسداران در آخرین موضع‌گیری خود تأکید کرده است که "ایران اجرای قانون کاتسا را معادل با خروج یک جانبه آمریکا از برجام می‌داند".

چهارم: موضوع اعلام نکردن پایبندی ایران به برجام را باید از مساله‌ امضای قوانین مرتبط با تمدید تعلیق تحریم‌ها علیه ایران جدا کرد. اما اگر ترامپ پایبندی ایران را اعلام نکند صرفا یکی از قوانین داخلی خود را اجرا نکرده است اما اگر ترامپ دستورات مربوط به تمدید تعلیق تحریم‌ها که در دو مرحله سه و چهار ماهه از زمان اجرای برجام انجام می‌شود را عملی نکند، به طور مشخص و گسترده نقض صریح متن برجام صورت گرفته است. بنا بر این باید دید در یک ماه آینده که موعد تمدید تعلیق بخشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران است، ترامپ چه اقدامی انجام می‌دهد.

پنجم: در صورت اعلام نکردن پایبندی ایران به برجام و نیز اجرای قانون کاتسا با توجه به اظهارات مقامات کشورمان نقض کلی و گسترده صورت نمی‌گیرد، بلکه این نقض محدود است و واکنش به آن در گام اول به همان نسبت خواهد بود که از سوی هیات نظارت بر اجرای برجام مستقر در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی اعلام خواهد شد.

ششم: در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها مرجع و قاضی تعیین‌کننده اجرای برجام از سوی ایران است و در هشت گزارش پایبندی ایران به تعهداتش را تایید کرده، خودداری آمریکا به طور یک جانبه و به دلایل سیاسی و نه فنی و حقوقی از اجرای برجام موجب نقض این توافق و به طور مسلم اعتراض ایران و سایر کشورهای طرف توافق خواهد شد که در بندهای 24، 25، 36 و37 درباره چگونگی روند اعتراض و رسیدگی به آن آمده است، اما در اولین گام به نظر می‌آید یک یا چند کشور طرف توافق درخواست تشکیل فوری کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزیران خارجه ایران و 1+5 را ارایه کند که باید طی دو هفته این نشست تشکیل شود.

بر اساس پیوست 2 برجام، چنانچه در هر زمانی پس از روز اجرا ایران بر این اعتقاد باشد که هر تحریم یا اقدام محدودیت‌ساز مرتبط با هسته‌ای از سوی یک عضو 1+5 در حال انجام است، عضو ذی‌ربط برجام با هدف فیصله موضوع با ایران مشورت خواهد کرد و چنانچه توافق داشته باشند که لغو این تحریم یا اقدام محدودیت‌ساز مناسب است، عضو مربوطه برجام اقدام مقتضی را به عمل خواهد آورد. در صورتی که قادر به فیصله این موضوع نباشند، ایران یا هر عضو گروه1+5 می‌توانند موضوع را به کمیسیون مشترک ارجاع کنند.

به گزارش ایسنا، در حالی که آمریکا تلاش دارد تا به دنیا و افکار عمومی بقبولاند که ایران به برجام پایبند نیست اما این آمریکاست که در این مدت به روش‌های مختلف از اجرای برجام به شکل مطلوب سر باز زده است. از این رو آنچه از دید بسیاری تحت پوشش تبلیغات و فرافکنی آمریکا و رسانه‌های همسو با دولت ترامپ از اذهان دور مانده است عدم پایبندی آمریکا به برجام و تعهداتش است که متاسفانه با وجود اعتراض‌های بسیار ایران این رفتار اصلاح نشد و تلاش کشورهای دیگر عضو گروه 1+5 برای بر سر راه آوردن ترامپ راه به جایی نبرد. هر چند کشورهای اروپایی به مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که در نبود آمریکا به برجام ادامه می‌دهند اما در واقعیت، توافق‌ها و قراردادهای میان ایران و اروپا در چنین شرایطی در خطر جدی قرار خواهد گرفت.