آثار همه‌پرسی کردستان بر بازار نفت

کد خبر: ۱۷۹۶۶۷

تاریخ انتشار: ۳۱ شهريور ۱۳۹۶ - ۰۰:۰۰

با نزدیک شدن به زمان برگزاری همه‌پرسی استقلال در کردستان عراق، بازار نفت توجه روزافزونی به این رویداد و پیامدهای حاصل از آن پیدا می‌کند.

عراق که دومین تولیدکننده بزرگ اوپک است، ممکن است ماه جاری با اختلال قابل‌توجهی در صادرات نفتش روبه‌رو شود. مردم اقلیم کردستان که یک منطقه نیمه‌خودمختار در شمال عراق است، ٢٥ سپتامبر در یک همه‌پرسی برای استقلال ملی شرکت خواهند کرد.

اگر این همه‌پرسی همان‌طور که انتظار می‌رود رای بیاورد، کردستان ممکن است فرآیند استقلال یافتن رسمی از عراق را آغاز کرده و این کشور به دو بخش تقسیم شود. حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق روز دوشنبه خواستار معلق شدن این همه‌پرسی تا زمان پایان گرفتن جنگ علیه گروه تروریستی داعش شد.

نفت در مرکز همه این تحولات قرار دارد. کردستان یک منطقه نفت‌خیز بوده و ذخایری دارد که معادل ٤٥ میلیارد بشکه است و ممکن است به تولیدکننده‌ای بزرگ‌تر از نیجریه تبدیل شود. طبق آمار دولت منطقه‌ای کردستان، این منطقه در حال حاضر حدود ٦٠٠ هزار بشکه در روز صادرات دارد. با این‌همه استناد به این آمار دشوار است.

سایر گزارش‌ها نشان می‌دهند که صادرات این منطقه حدود ٤٣٠ هزار بشکه در روز یا حدود ١٠ درصد از کل صادرات نفت عراق است. به گزارش ایسنا، عمده نفت کردستان برای صادرات از طریق خط لوله‌ای به بندر سیهان ترکیه حمل می‌شود. دولت اقلیم کردستان از سال ٢٠١٤ از شرکت‌های اکسون‌موبیل، شورون و توتال سرمایه‌گذاری جذب کرده است. با این‌همه از زمان ریزش قیمت‌های نفت در سال ٢٠١٤، تولید لطمه دیده و مدیریت صنعت نفت عراق از زمانی که داعش حدود یک سوم از این کشور از جمله شهر موصل در نزدیکی مرز کردستان عراق را تصرف کرده، یک چالش بوده است.

دولت اقلیم کردستان با هزینه‌های بالا، بدهی رو به رشد و کاهش تولید برخی از میادینی که توسعه یافته‌اند، مواجه شده است. با این‌همه مشکل نفتی همیشگی دولت اقلیم کردستان، روابطش با بغداد بوده است. بر اساس قانون اساسی عراق، درآمدهای مربوط به صادرات نفت باید میان بغداد و دولت اقلیم کردستان تقسیم شود اما کردها مدت‌هاست احساس می‌کنند این رابطه غیرمنصفانه بوده و به دنبال راه‌هایی برای توسعه مستقل منابع نفتی از بغداد هستند.

دولت اقلیم کردستان در ابتدا عرضه قراردادهای نفتی به شرکت‌های خارجی را در سال ٢٠٠٧ برخلاف میل دولت مرکزی در بغداد آغاز کرد. دولت عراق در سال ٢٠١٤ تهدید کرد از هر شرکتی که بدون موافقت مقامات بغداد نفت کردستان را خریداری کنند، شکایت خواهد کرد. در حالی که جنگ علیه داعش، چالش‌هایی را برای دولت اقلیم کردستان ایجاد کرده، فرصت‌هایی را نیز برای آنها به همراه داشته است. همچنان که ارتش عراق توسط نیروهای داعش عقب رانده شد، نیروهای کرد در بازپس‌گیری مناطق تصرف شده نقش اساسی داشته‌اند. شهر کرکوک که نزدیک مرز اقلیم کردستان قرار دارد، از سال ٢٠١٤ به تصرف نیروهای کرد درآمده است.

میادین نفتی بزرگی که در غرب این شهر قرار دارند نیز تصرف شده‌اند و نیروهای کرد هنوز از این مناطق عقب‌نشینی نکرده‌اند. در شرایطی که کردها، کرکوک را در تصرف دارند، دولت مرکزی عراق در حال حاضر کمتر از نیمی از ذخایر نفت این کشور را در کنترل دارد. یک جنبه کلیدی این همه‌پرسی تحکیم ادعای کردها نسبت به کرکوک و میادین نفتی مجاور آن است اما موانع قابل توجهی برای استقلال کردستان وجود دارد. این همه‌پرسی از حمایت بین‌المللی اندکی برخوردار است و امریکا، اتحادیه اروپا و سایرین به مخالفت با آن برخاسته‌اند. این همه‌پرسی با مخالفت شدید بغداد مواجه است و نخست‌وزیر عراق آن را خلاف قانون اساسی و نامشروع خوانده است.

در حالی که ایران از نفوذ سیاسی در داخل عراق برخوردار است اما کشوری که بیشترین نفوذ را بر دولت اقلیم کردستان دارد، ترکیه است. این کشور اقلیت کرد بزرگی داشته و در جلوگیری از اینکه یک کردستان مستقل به واقعیت بپیوندد منافعی دارد. ترکیه همچنین کشور ترانزیت اصلی برای صادرات نفت کردستان به شمار می‌رود.

اگر ترک‌ها تصمیم بگیرند خط لوله سیهان را تعطیل کنند، دولت اقلیم کردستان هیچ ظرفیت صادراتی نخواهد داشت. بنابراین بعید به نظر می‌رسد که کردها کاری انجام دهند که مطابق با میل ترک‌ها نباشد. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این همه‌پرسی اساسا یک طرح سیاسی از سوی دولت اقلیم کردستان و حزب حاکم دموکراتیک کردستان است که به منظور تحت فشار قرار دادن دولت عراق و مذاکرات جدید پیرامون کرکوک، تقسیم درآمد نفتی و پارامترهای گسترده‌تر استقلال کردستان طراحی شده است. سیاستمداران کرد داخلی نیز یک عامل به شمار می‌روند. دوران حضور مسعود بارزانی، رییس‌جمهور کردستان بر مسند قدرت به پایان رسید و وی پیش از انتخابات در نوامبر کناره‌گیری خواهد کرد اما پیش از اینکه چنین کاری انجام دهد، مایل است پروسه استقلال کامل کردستان را آغاز کند.

با وجود آنچه از صحبت کردها برمی‌آید، این همه‌پرسی ممکن است دستیابی به یک کردستان مستقل در حال حاضر را هدف نگرفته باشد بلکه بیشتر هدف آن نشان دادن عقیده و تحکیم درخواست‌های کردها باشد تا از سوی بغداد جدی گرفته شود. از آنجا که کردها نیمی از ذخایر نفت عراق را کنترل می‌کنند، ممکن است این همه‌پرسی مانوری برای کسب نیمی از درآمدهای صادرات نفت عراق باشد.

این تفسیر با توجه به وضعیت نفت جهان منطقی به نظر می‌رسد. در شرایطی که قیمت‌ها در حدود ٥٠ دلار یا پایین‌تر در نوسان هستند، اقتصاد کردستان از سال‌ها جنگ تضعیف شده است. دولت اقلیم کردستان موفق نشده است بدهی خود به شرکت‌های بزرگ نفتی را پرداخت کند و از اهرم چندانی برای متقاعد کردن ترک‌ها که در صورت مشاهده نتایج ناخوشایند همه‌پرسی همه صادرات کردستان را متوقف خواهند کرد، برخوردار نیست.

امریکا که در جنگ علیه داعش متحد نزدیک کردها بوده، مخالف همه‌پرسی است اما احتمالا مایل است به توسعه روابط با گروه‌های کرد در عراق و سوریه به منظور مقابله با نفوذ رو به رشد ایران و روسیه ادامه دهند.