رابطه ریاض و تهران بر سر دوراهی

ایران شیعی و عربستان سنی؛آنچه عربستان در طی سالیان دراز با تمسک به آن رابطه ای ناهموار با ایران برقرار کرده است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی تدبیر و امید، آل سعود در طی دوران زمامداری خود، هیچ گاه رابطه ای آسان و هموار با تهران نداشتند که البته بعد از کشتار حجاج ایرانی در سال 66 در مراسم حج، این رابطه بیش از پیش به سردی گرایید و در  طی یک دهه گذشته نیز تا اتهام تلاش برای ترور سفیر این کشور در امریکا و ادعای واهی تحریک شیعیان این کشور بر ضد حکومت ریاض و در نهایت تهدید ایران به حمله نظامی نیز پیش رفت.

رابطه ایران و عربستان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در حد برخی اختلافات مرزی و در حوزه انرژی در خلیج فارس بود، اما بعد از پیروزی انقلاب ، عربستان که با تشکیل یک حکومت شیعی مواجه بود و بیم انتشار آن در منطقه خلیج فارس که ریاض بر آن حکومت می کرد را داشت،با حمایت از صدام حسین در جنگ هشت ساله رویای محدود کردن و یا حتی از میان برداشتن آن را در سر داشت، که با پایان جنگ هرچند دیگر ریاض ترجیح داد سکوت اختیار کند،اما همواره منافع خود را درمنطقه خلاف جهت منافع تهران تعریف و تنظیم می کرد و برای منزوی کردن ایران،پروژه « شیعه هراسی» به شدت ازسوی آل سعود دنبال شد.

بعد از گذشته 4 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و با بررسی روابط تهران – ریاض در برهه های زمانی مختلف منحنی این بررسی همواره به سمت سردی و در برخی موارد به سمت تیرگی بوده است.

کشتار حاجیان ایرانی در سال ۱۹۸۷ شدیدترین ضربه را به روابط دوجانبه وارد کرد و وخیم‌ترین دوران بین دو کشور رقم خورد، که بعد از این ماجرا، با فتوای امام چند سال حجاج ایرانی به این کشور سفر نکردند.

در دوران آیت الله هاشمی رفسنجانی، روابط دوجانبه رو به بهبود نهاد. این دوران مصادف بود با اوایل دهه ۹۰ میلادی و حمله عراق به کویت. همچنین در این زمان روابط اقتصادی نیز شروع شد. وی سفرهای متعددی به عربستان انجام داد و جایگاه خاصی نزد مقامات عربستانی پیدا کرد. این جایگاه به حدی بود که بعد از اتمام دوره ریاست جمهوری از وی که سمت رییس مجلس خبرگان رهبری و رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده داشت، به عنوان مهمان ویژه کنفرانس بین‌المللی گفتگوی اسلامی دعوت به عمل آمد تا در این کنفرانس شرکت کند. در این سفر ۱۰ روزه به او اجازه داده شد از منطقه فدک بازدید نماید.

با روی کار آمدن سید محمد خاتمی و نظریه گفتگوی تمدن‌های وی که اساس سیاست خارجی وی را تشکیل می‌داد، روابط دوجانبه بیش از گذشته تقویت شد. این سال‌های نزدیکی روابط بدون چالش نیز همراه نبود، بمب‌گذاری برج‌های خبر که مظنون اولیه آن ایران عنوان شد و حمله به کنسولگری ایران در افغانستان که منجر به کشته‌شدن ۸ دیپلمات ایرانی شد، از جمله این چالشها بود.

اما این بهبود روابط بعد از سال ۲۰۰۳ تداوم نداشت. با روی کار آمدن احمدی‌نژاد به مرور تنش‌های دوجانبه به اوج خود رسید. در حالیکه احمدی‌نژاد در زمان دولت نهم، عربستان سعودی ۴ بار میزبان رئیس‌جمهور ایران بود، در زمان دولت دهم تنها یکبار موفق شد به عربستان سفر کند (مرداد ۱۳۹۱) که این سفر نیز برای حضور در اجلاس مکه به منظور حل بحران سوریه انجام گرفت.

ریاض همواره نگران نفوذ ایران در دولت اول نوری مالکی بود. حمایت عربستان از گروه تروریستی جندالله، نزاع یمن (۲۰۱۰–۲۰۰۹)، متهم شدن ایران به اقدام برای ترور سفیر عربستان، نزاع داخلی لبنان (۲۰۰۸)، ترور دانشمندان هسته‌ای ایران، اعتراضات در عربستان سعودی (۲۰۱۱) و در نهایت جنگ داخلی سوریه نمونه‌هایی از برخوردهای سیاسی و نظامی مستقیم و غیرمستقیم دو طرف در خلال سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ می‌باشد.

یمن، بحرین ،سوریه، لبنان ، مصر و عراق، مهمترین موضوعات مورد اختلاف دو کشور بود، که البته جدال و اختلافات دو کشور از جنگ یمن و اتهام واهی عربستان به ایران در خصوص تحریک شیعیان حوثی در این کشور آغاز و در مساله سوریه و ورود مستقیم ریاض به درگیریهای داخلی در این کشور به اوج رسید و رابطه دو کشور را به اغما فرو برد.

حمایت عربستان سعودی از گروه های تروریستی در منطقه در حالی که این کشور خاستگاه بزرگترین سازمان تروریستی یعنی القاعده محسوب می شود، هیچ گاه نتوانسته رابطه ای مطلوب با ایران را برای این کشور رقم بزند چرا که این گروه های ترروریستی با اندیشه های سلفی و تکفیری مقابله با شیعه را در دستور کار خود دارند.

بر اساس اسناد منتشر شدهٔ ویکی‌لیکس، عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه وقت عربستان سعودی خواستار حملهٔ نظامی ایالات متحده امریکا به ایران و متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران بوده است. او به ریان کروکر، سفیر ایالات متحده در عراق و ژنرال دیوید پترائوس گفته بود «سر افعی را قطع کنید». عادل الجبیر، سفیر عربستان در واشینگتن، از توصیه‌های مکرّر ملک عبدالله به آمریکا دربارهٔ حملهٔ نظامی به ایران و متوقف‌کردن برنامه هسته‌ای این کشور یاد کرده است.

یک دهه گذشته چالش در رابطه میان دو کشور به اوج خود رسید، اتهام توطئه ترور عادل الجبیر، سفیر عربستان در امریکا، ۲۰۱۱  توسط اریک هولدر وزیر دادگستری آمریکا اعلام گردید.

وزارت دادگستری ایالات متحده آمریکا در تاریخ ۱۱ اکتبر ۲۰۱۱ میلادی، یک شهروند ایرانی-آمریکایی به نام منصور ارباب‌سیَر را به عنوان متهم اصلی و فرد دیگری را به اقدام  برای این عملیات ترور متهم و دستگیر کرد که هرگز این ادعا اثبات نشد.

خبر اعدام 18 ایرانی در عربستان به اتهام مواد مخدر که در این کشور زندانی بودند، در حالی که اتهام آنها اثبات نشد بر تیرگی این روابط هر چه بیشتر افزود.

آخرین نشست ژنو که منجر به توافقی میان ایران و غرب در خصوص مختومه کردن پرونده هسته ای ایران شد، عربستان را در انزوا فروبرد، بیم نزدیک شدن ایران و امریکا ریاض نشینان را از آمریکا مکدر کرد آنگونه که لب به اعتراض به واشینگتن گشودند.

بعد از انتخابات ریاست جمهوری یازدهم و روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و از سرگیری برخی مناسبات جهانی و منطقه ای توسط تهران،ریاض بیش از پیش در لاک خو فرو رفت.

سید امیر موسوی، کارشناس مسائل خاورمیانه معتقد است که حکومت عربستان پیر شده است و این کشور برنامه ای مدون برای دیپلماسی ندارند، در مقابل مسائل مربوط به سیاست خارجی خود به دلیل سطح آگاهی پایین از روشهای دیگری چون ترور و خشونت استفاده می کنند، در واقع دستگاه دیپلماسی این کشور منفعل است.

زمزمه های سفر ظریف و روحانی به عربستان از بدو تشکیل دولت اعتدال به گوش می رسید، به نظر می رسد، بعد از توافق ژنو، ریاض به این نتیجه رسیده که راهی جز برقراری رابطه ای هموار با ایران ندارد.

هموار شدن ارتباط ایران و عربستان را می توان از چند بعد بررسی کرد.

اول، در حالی که عربستان برای حمله آمریکا به سوریه لحظه شماری می کرد، این اتفاق نیفتاد و این در نتیجه دیپلماسی و رایزنی جمهوری اسلامی ایران در منطقه بود تا از جنگی ویرانگر چون عراق و افغانستان در منطقه جلوگیری کند و در این شرایط ریاض نشینان به قدرت دیپلماسی ایرانی به خوبی واقف شدند.

دوم،توافقنامه هسته ای که در ژنو امضا شد، باز هم نمایی دیگر از قدرت ایران بود که عربستان همواره به صورت موهوم از آن در هراس است.

سوم، ریاض به چراغ سبز امریکا باید با ایران کنار بیاید، واشینگتن به نظر می رسد نمی تواند در چند جبهه در آن واحد حضور داشته باشد، در عین حال نیزخاورمیانه به کابوس امریکا تبدیل شده و اکنون زمان بیدار شدن از این خواب است، بنابراین باید دو قدرت منطقه یعنی تهران شیعی و ریاض سنی با یکدیگر کنار بیایند تا آمریکا بتواند پرونده خاورمیانه را واگذار کند.

چهارم، آل سعود به این مساله به خوبی پی برده اند که پروژه « شیعه هراسی» مدتهاست کارآیی خود را از دست داده است. بنابراین ارتباطی سهل و ممتنع با ایران اکنون برای ریاض ضروری به نظر می رسد.

نتیجه.....

خالد الجارالله معاون وزیر خارجه کویت چند روز قبل گفته بود که کشورش آماده میانجیگری میان ایران و عربستان برای حل اختلافات میان آنها در خلال سفر شیخ صباح الاحمد امیر کویت به تهران است.

این مقام کویتی گفته است که آنچه انجام میانجیگری را تشویق می کند، گامهای مثبتی است که اخیرا از سوی دو کشور برداشته شد که آخرین مورد آن، دعوت وزیر خارجه سعودی از همتای ایرانی خود برای سفر به عربستان است.

الجارالله در گفتگو با الحیات اظهار داشت حوادث پرشتابی که در منطقه رخ می دهد، گفتگو با ایران را در سایه رویکرد مثبتی که این کشور از زمان رسیدن حسن روحانی به ریاست جمهوری اعلام کرده است، ضروری می کند.