توافق براي اعزام کلاه‌آبي‌هاي سازمان ملل که پيش‌تر روسيه با آن مخالفت کرده بود، موضوع خوشحال‌کننده‌اي است؛ مهم‌تر از آن، اين است که پيشنهاد اعزام مأموران ملل متحد به شرق اوکراين، نشان‌دهنده تغييراتي در سياست‌هاي روسيه است و ما فرصت ناشي از آن را نبايد تباه کنيم.
روزنامه وقایع اتفاقیه در یادداشتی به قلم افشار سليماني/ سفير اسبق ايران در آذربايجان نوشت:با اظهارات مثبتي که دونالد ترامپ و ولاديمير پوتين در جريان رقابت‌ها و تبليغات انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا نسبت به يکديگر داشتند، برخي تصور مي‌کردند پس از شروع رياست‌جمهوري دونالد ترامپ، روابط دو کاخ کرملين و سفيد در مسير بهبود و تعميق قرار خواهد گرفت. هرچند ضرورت‌هاي موجود در روابط واشنگتن- مسکو، شک و ترديد زيادي براي تحقق چنين پيش‌بيني‌ای به ذهن متبادر مي‌‌کرد اما پس از ورود ترامپ به کاخ سفيد و بازتاب منفي دخالت روسيه در فرايند انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا به نفع وي، رهبران دو کشور نه‌تنها فرصتي براي ذوب‌کردن يخ‌هاي باقي‌مانده از دوره باراک اوباما نيافتند بلکه بيشترين وقتشان را صرف چالش‌هاي پديد‌آمده از اين موضوع کرده و در يک فوتبال سياسي، شروع به گل‌زني به دروازه‌هاي يکديگر کردند. پس از رد‌و‌بدل‌شدن تصويب تحريم‌هاي جديد از سوي کنگره آمريکا عليه روسيه و اخراج چند ديپلمات آمريکايي توسط روسيه از اين کشور، با بستن سرکنسولگري روسيه در سانفرانسيسکو و بازرسي آن پس از تخليه، گل ديگري توسط واشنگتن به دروازه مسکو شليک شد. اين درحالي بود که با توافق اخير ترامپ و پوتين در حاشيه اجلاس گروه بيست در هامبورگ آلمان مبني‌بر توافق روي آتش‌بس در مناطقي در سوريه، تصور افزايش احتمال بهبود مناسبات دو کشور مجددا تقويت شده بود. حوادث اخير مسير تحولات را به گونه ديگري رقم زد تا منجر به بروز سردي بيشتري در روابط اين دو کشور شود. بااين‌حال، سيال‌بودن تحولات و ضرورت‌هاي موجود در روابط آمريکا و روسيه و متفاوت و متوازن نبودن توان و ابزارهاي قدرت دو کشور و ديکته‌شدن تصميمات کلان براساس منافع، مانع از آن مي‌شود که اين مناسبات به سوي تخريب و تعطيلي سوق پيدا کند. از همين رهگذر اعلام موافقت پوتين با حضور صلح‌بانان سازمان ملل متحد در شرق اوکراين، در صورت به سرانجام رسيدن، مي‌تواند به‌عنوان گامي در راستاي عدم مقابله‌به‌مثل مسکو با واشنگتن پس از تعطيلي اجباري مراکز ديپلماتيک روسيه در سانفرانسيسکو، واشنگتن و نيويورک محسوب شود. باتوجه به تأثير رويکرد اروپا در مواضع و رفتارهاي آمريکا، مي‌توان به ايفاي نقش کاتاليزوري اروپا در بهبود روابط آمريکا و روسيه نيز نيم‌نگاهي افکند و موضع آلمان در رابطه با تصميم اخير پوتين را که تغييري در سياست‌هاي روسيه ارزيابي کرده، به‌عنوان فاکتوري مؤثر در جهت ايجاد آرامش در فضاي ملتهب کنوني ارزيابي کرد. گفتني است که پوتين در ساعات پاياني ۱۴ شهريور، در جريان کنفرانس مطبوعاتي مشترک با همتاي چيني خود، پيشنهادي به شوراي امنيت سازمان ملل مبني‌بر اعزام شماري از صلح‌بانان سازمان ملل با جنگ‌افزارهاي سبک به شرق اوکراين، منطقه بحران‌زده‌اي که محل درگيري‌ها ميان نيروهاي دولتي اوکراين و جدايي‌طلبان هوادار روسيه است، ارائه کرد و ساعتي بعد، وزارت امورخارجه آلمان از اين موضع و طرح ارائه‌شده استقبال کرد.
زيگمار گابريل، وزير امورخارجه آلمان، گفت: اظهارات پوتين «شگفتي‌آور» بود ولي او «از دريافت اين پيام اوليه، بسيار خوشحال» شده است. گابريل افزود: توافق براي اعزام کلاه‌آبي‌هاي سازمان ملل که پيش‌تر روسيه با آن مخالفت کرده بود، موضوع خوشحال‌کننده‌اي است؛ مهم‌تر از آن، اين است که پيشنهاد اعزام مأموران ملل متحد به شرق اوکراين، نشان‌دهنده تغييراتي در سياست‌هاي روسيه است و ما فرصت ناشي از آن را نبايد تباه کنيم. اوکراين در واکنش به اين پيشنهاد پوتين، هيأت ديپلماتيک خود در مقر سازمان ملل را براي رايزني و گفت‌وگو با شوراي امنيت مأمور کرده و گفته که آماده همکاري‌ها در اين زمينه است. قرار است پترو پوروشنکو، رئيس‌جمهوري اوکراين، در جريان سخنراني خود در ۲۰ سپتامبر در نشست سران ملل متحد در نيويورک، به اين موضوع اشاره کند. با اين همه اعزام کلاه‌آبي‌ها با مخالفت‌هايي نيز در اوکراين روبه‌رو شده است. ايرنا هراشچنکو، نايب‌رئيس پارلمان اوکراين ضمن ابراز مخالفت، با اشاره به نبرد‌ها در شرق اوکراين گفت خط نبرد به خاطر خشونت‌هاي روسيه است که شکل گرفته است. اين نماينده ارشد پارلمان اوکراين افزود: صلح‌بانان بايد در سراسر اوکراين مستقر شوند و نه‌فقط در منطقه‌اي که درحال‌حاضر کنترل آن در دست نيروهاي دولتي اوکراين است. اين گفته‌ها بيان نگراني‌هاي اوکراين در اين مورد است که حضور صلح‌بانان در خط حائل ميان طرف‌هاي درگير، به تقويت جدايي‌طلبان در بخش‌هاي تحت کنترل خود مي‌انجامد و به روسيه براي ارسال نيرو و جنگ‌افزار به جدايي‌طلبان روس‌تبار اوکراين که از سوي مسکو حمايت مي‌شوند، دست بازتري مي‌دهد. لازم به ذکر است که اوايل مرداد ، برلين، پاريس مسکو و کي‌يف بر سر شماري از «اقدامات فوري» براي ايجاد آتش‌بس در شرق اوکراين در پيوند با تعهدات مربوط به مذاکرات مينسک در بهمن ۱۳۹۳ توافق کرده بودند. اعلام موافقت مسکو با حضور صلح‌بانان سازمان ملل در مناطق حائل جدايي‌طلبان و ارتش اوکراين در شرق اين کشور درحالي صورت مي‌گيرد که طی سه ماه اخير مايک پنس، معاون ترامپ در سفرهاي خود به اوکراين، لهستان، جمهوري‌هاي بالتيک (ليتواني، لتوني استوني) و گرجستان بر ضرورت حمايت آمريکا از اين کشور‌ها و متحدان اروپايي اين کشور در برابر روسيه تأکيد کرده بود.
کلام آخر
در شرايطي که واشنگتن و مسکو بر سر مسائل مهمي چون سلاح‌هاي هسته‌اي، گسترش ناتو به سوي شرق و پيرامون روسيه، سوريه، اوکراين، ايران، کره شمالي، دخالت روسيه در انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا و تحريم‌هاي روسيه توسط آمريکا با يکديگر اختلافات زيادي دارند، تمايل مسکو به حضور صلح‌بانان بين‌المللي در اوکراين، مي‌تواند گامي واقع‌بينانه براي همکاري با جامعه جهاني و بازگشت آرامش و ثبات به اوکراين شود، هرچند اگر چنين رويکردي از سوي مسکو در رابطه با قفقاز جنوبي و مولداوي صورت نگيرد، نمي‌تواند منجر به برقراري صلح و امنيت در منطقه شود؛ هرچند احتمال همکاري روسيه با آمريکا در سوريه افزايش يافته است که درصورت فراگير شدن با حضور ساير بازيگران صحنه سوريه مي‌تواند منجر به دفع کامل داعش و تروريسم از اين کشور شود. اگر پوتين اين تصور را که روسيه مي‌تواند نقش شوروي را ايفا کند يا اينکه يک شبه‌شوروي مي‌تواند راه‌اندازي کند و بازي‌هاي شبه‌جنگ سردي مي‌تواند از خود نشان دهد را به کناري بگذارد و واقعيت را بپذيرد که دوران دوقطبي و جنگ سردي پايان يافته و روسيه هم شوروي نيست، با اقدامات ايجابي و دوري از تلاش‌هاي سلبي و بحران‌زايي مي‌تواند سياست خارجي روسيه را در مسير واقع‌بينانه‌تري قرار دهد و از هزينه‌هاي گزاف بکاهد و سود روابط خارجي را افزايش دهد؛ البته مشروط به آنکه اجازه نفس کشيدن به دموکراسي را در داخل فدراسيون روسيه به ملت اين کشور بدهد. مسکو درحال حاضر با همه کارت‌هايش دربرابر واشنگتن و غرب بازي مي‌کند اما فقط هزينه‌هايش را افزايش مي‌دهد و استمرار اين شرايط با توجه به کاهش قيمت نفت، کاهش ارزش واحد پول ملي، افزايش فقر در روسيه، کاهش سرمايه‌گذاري خارجي، افزايش نارضايتي‌هاي داخلي، مشکلات ناشي از بحران امنيتي قفقاز شمالي و... براي اين کشور و شخص پوتين، مشکلات زيادي ايجاد خواهد کرد. روسيه با اين اوضاع نخواهد توانست در آينده همه هزينه‌ها را از محل فروش تسليحات، معادن، نفت، گاز و انرژي هسته‌اي تأمين کند و با توجه به مشکلاتي که در مسير توسعه همه‌جانبه به‌ويژه در عرصه سرمايه‌گذاري و تکنولوژي‌هاي بر‌تر دارد، از جهان پيشرفته عقب خواهد ماند. لذا پوتين با چراغ سبزي که براي رفع بحران اوکراين از طريق حضور صلح‌بانان بين‌المللي نشان داده است، شايد بتوان آن را اقدامي براي عقب‌نشيني مسکو دربرابر غرب با هدف فرار از زير تيغ تيز تحريم‌ها (و اعتراف به اينکه درصورت همه‌جانبه‌شدن اين تحريم‌ها، روسيه با مصائب زيادي در داخل و خارج مواجه خواهد شد) تلقي کرد. سخن پاياني اينکه براي بازيگري مؤثر و جهاني، همه مؤلفه‌هاي ثابت و متغير قدرت ملي بايد به ميزان زيادي فراهم باشد و در کنار موقعيت ژئوپوليتيک، ديپلماسي، جمعيت، معادن و قدرت نظامي، توان اقتصادي بيشترين سهم را دراين‌راستا به خود اختصاص مي‌دهد و روسيه امروز به موازات محدوديت‌هاي دموکراتيک با ضعف اقتصادي مواجه است؛ به‌گونه‌اي که کل بودجه يک سال اين کشور فقط با بودجه نظامي آمريکا برابري مي‌کند و در ديگر عنصرهاي اقتصادي از آمريکا عقب‌تر است و اميدي هم به اتحاد با چين و استفاده از کارت‌هايي چون کره‌شمالي و کشورهاي پيرامونش نيست زيرا چين در پي اقتصاد و تکنولوژي و جلو زدن از آمريکا مي‌دود و هيچ قصد برخورد نظامي با هيچ کشوري را هم ندارد؛ مگر اينکه در معرض تهديد جدي قرار گيرد. بازي با کارت‌هاي ديگر هم صرفا هزينه‌هاي روسيه را افزايش مي‌دهد و روند تضعيفش را فرسايشي مي‌کند و دستاوردي جديد براي اين کشور نخواهد داشت؛ البته اين به آن معني نيست که آمريکا در عرصه جهاني فعال مايشاء بوده و همه مقدرات جهان در يد قدرت او است زيرا در جهان متکثر و بي‌نظمي تک و چند‌قطبي و وابستگي متقابل موجود همه کشور‌ها براساس ميزان بهرمندي از پارامترهاي اقتدار ملي که پيش‌تر به اختصار برشمردم، ايفاي نقش مي‌کنند و بر همين اساس ميزان سهم‌ها متفاوت است و همه کشور‌ها ازجمله قدرت‌هاي بزرگ با چالش‌هايي در درون و برون مواجهند که مجبور به مديريت آنها هستند.
ارسال نظر
