«گذرگاه استانبول» در مسیر «وین 5»

بازتاب گسترده ی گزارش «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بین المللی انرژی هسته یی و نشست غیر رسمی استانبول مهمترین رویدادهای مرتبط با موضوع هسته یی ایران در هفته ی گذشته بود.

گزارش آژانس؛ مهر تاییدی بر فعالیت های صلح آمیز ایران

جمعه ی گذشته دوم خرداد، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی هسته یی گزارش دوره یی خود را درباره ی برنامه ی هسته یی کشورمان منتشر کرد که مهمترین بخش آن اذعان به اقدام های اعتمادساز ایران بود. آمانو ضمن اشاره به توافق چندی پیش ایران و آژانس درباره ی اجرایی شدن پنج اقدام عملی اعتماساز دیگر تا سوم شهریور (25 اوت) آینده، تاکید کرد که ایران به تعهداتش بر اساس توافقنامه ی آذرماه پارسال با گروه 1+5، عمل کرده است؛ از جمله، چهار پنجمِ ذخیره ی اورانیوم غنی سازی شده ۲۰ درصد خود را خنثی کرده است و اکنون کمتر از ۴۰ کیلوگرم از این ذخیره را در اختیار دارد.

ایران طی سال های گذشته همواره همکاری نزدیکی با آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته و این نهاد نیز همواره بر صلح آمیز بودن برنامه ی هسته یی ایران تاکید کرده است. با وجود این، از زمان روی کارآمدن دولت «حسن روحانی» و در راستای افزایش اعتمادزایی و شفافیت از طرف ایران، همکاری دو طرف وارد فصل جدیدی شده است. بسیاری از ناظران معتقدند پیشرفت در همکاری های ایران و آژانس می تواند بستری مناسب برای پیشبرد گفت و گوهای هسته یی ایران و 1+5 باشد.

«بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه گزارش مدیرکل آژانس حرکتی رو به جلو بود، تصریح کرد: گزارش آمانو صلح آمیزبودن تمام فعالیت های زیر پادمان جمهوری اسلامی ایران را مورد تاکید قرار داد و هیچ گونه انحرافی را در این فعالیت ها ندید.

وی تصریح کرد: گزارش مدیرکل آژانس در مقایسه با گزارش های قبلی، همکاری ها و اقدام های اعتمادساز جمهوری اسلامی ایران را به خوبی بازتاب داده است و از این جهت حرکتی رو به جلو در راستای همکاری های ایران و آژانس محسوب می شود.

بسیاری از ناظران معتقدند پیشرفت در همکاری های ایران و آژانس می تواند بستر مناسب برای پیشبرد گفت و گوهای هسته یی را فراهم کند. روزنامه ی «شهروند» چاپ تهران نیز روز شنبه سوم خرداد با عنوان نخست قرار دادن «مُهر تأیید آمانو بر صداقت ایران»، گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر این که ایران به تمام تعهدهای خود پایبند بوده است، انعکاس داد و نوشت: نتایج مذاکرات آژانس و ایران از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چرا که این مذاکرات کاملا موازی با مذاکرات ایران و گروه 1+5 پیش می رود و نتایج آن تاثیر بسزایی در روند مذاکرات هسته ای ایفا می کند و این آژانس است که مرجع تایید پایبندی ایران به آن دسته از اقدامات عملی است که در مذاکرات هسته ای معین می شود. در همین راستا گزارش روز گذشته آژانس در تأیید پایبندی ایران به تمامی تعهدات خود، در این مقطع زمانی خاص، می تواند به روند پیشرفت مذاکرات هسته ای کمک شایانی کند.

تلویزیون سوییس (Swiss TV) نیز گزارش جدید آژانس را بی سابقه خواند و گزارش داد: تاکنون این نهاد زیر مجموعه ی سازمان ملل متحد، هرگز درباره ی ایران تا این حد مثبت گزارش نکرده بود. با آمادگی جدید ایران برای همکاری با آژانس که در جدیدترین گزارش این نهاد بین المللی مورد تاکید قرار گرفته است، امید زیادی وجود دارد که بتوان مشاجره ی هسته یی با این کشور را برای همیشه حل کرد.

نشست استانبول قدمی رو به جلو در توافق هسته یی

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ی کشورمان طی روزهای دوشنبه و سه شنبه ی هفته ی گذشته (5 و 6 خرداد) با کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا در استانبول دیدار و گفت و گو کرد.

این دور از گفت و گوهای غیر رسمی، به دنبال نشست وین 4 (اما نه در قالب گفت و گو میان ایران و گروه 1+5) و در آستانه ی وین 5 صورت گرفت. «عباس عراقچی» عضو تیم مذاکره کننده ی هسته یی کشورمان ضمن مفید و سازنده خواندن نشست استانبول اظهار داشت: موضوع بحث های مطرح شده در این نشست، چگونگی مدیریت گفت وگوهای آینده با 1+5 بود.

از سوی دیگر، «مایکل مان» سخنگوی اشتون نیز ضمن «مفید و طولانی» دانستن این نشست، افزود: ظریف و اشتون پیشنهاد کرده اند که یک ملاقات در سطح کارشناسان نیز به زودی برگزار شود.

بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران، نشست استانبول را تبلور اراده ی سیاسی دو طرف مذاکره کننده برای پیشبرد روند گفت و گوها و گامی رو به جلو در مسیر توافق فراگیر هسته یی ارزیابی کردند.

«علی خرم» نماینده پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد تصریح کرد: مذاکرات غیررسمی ظریف و اشتون در استانبول، تاثیر مثبتی بر مذاکرات وین 5 خواهد داشت و دو طرف می توانند به درک مشترکی برسند.

وی در عین حال با تاکید بر اینکه به طور طبیعی هر مذاکره یی ممکن است روندی طولانی داشته باشد، گفت: مذاکرات ایران با 1+5 نیز از این امر مستثنی نیست و در مذاکرات وین 5 مقداری از احتلافات کاسته می شود اما باز هم مذاکرات ادامه می یابد تا در نهایت به نتیجه مطلوبی ختم شود.

«حمیدرضا آصفی» سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه نیز روز چهارشنبه 7 خرداد در تحلیلی با عنوان «بازگشت به ریل توافق؟» در روزنامه ی «شرق» نوشت: دو دور مذاکره طولانی در «استانبول»، بیش از هر چیز، نشانه تمایل طرفین برای پیشرفت و حرکت به جلوست. روشن است فرصت ها همیشه به دست نمی آیند و البته به سادگی از دست می روند. این نکته ای است که طرف های مقابل ایران ظاهرا اهمیت آن را دریافته اند. ایران با شفافیت و صداقت در این راه قدم گذاشته است و با علم و آگاهی نسبت به این نکته که توسعه، پیشرفت و حل مشکلات در درون کشور است، با جدیت درصدد ایجاد روابط متوازن و محترمانه بین المللی است و این نکته ای است که طرف مقابل نباید دچار سوءتفاهم یا توهم شود.

به نوشته ی آصفی در چندماه گذشته مذاکرات همراه با فرود و فراز و به شکل قابل قبولی رو به جلو بوده است. این روند باید همچنان حفظ شود. انتظار می رود دور آتی مذاکرات کارشناسی بهتر از گذشته بتواند بر روی مفاهیم کلی و اصول مورد توافق، تبادل نظر و تفاهم کند؛ در این حالت است که می توان احتمال داد مذاکرات آتی وزیر خارجه ایران و طرف های مقابل همراه با پیشرفت و موفقیت باشد. مشکل کنونی از آنجا ناشی می شود که دو طرف مذاکره کننده، دنبال آن هستند که «حداقل» امتیاز را بدهند و «حداکثر» امتیاز را کسب کنند و تلاقی این موضع مشترک؛ دستیابی طرفین به توافق را دشوار می سازد. در چنین شرایطی دیدار روزهای اخیر اشتون و ظریف اقدامی بسیار به موقع و مناسب است که مطابق عرف دیپلماسی جهان، اگر مانعی غیرمترقبه ایجاد نشود؛ مذاکره حضوری ظریف و «اشتون»، می تواند بسترساز بازگرداندن مذاکرات به ریل «توافق» باشد.

به نظر می رسد تلاش های ظریف و اشتون در نشست استانبول و سعی در هموار کردن راه برای حل موضوع هسته یی به دو دلیل عمده صورت گرفته است و از این روست که احتمال حل موضوع هسته یی روز به روز افزایش می یابد؛ نکته ی نخست این است که دوره ی مسوولیت کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا در اکتبر سال جاری (آبان ماه) پایان خواهد یافت. اشتون بیشترین درگیری را تا کنون در حل موضوع هسته یی ایران داشته است و حل چنین موضوعی در پایان کار وی می تواند ضمن افزودن بر شایستگی های وی در کارنامه ی موفقیت هایش نیز ثبت شود.

نکته ی دیگر در این ارتباط، رویکرد دولت تدبیر و امید است که تاکنون نقش بسیار مهمی در تنش زدایی و برقراری تعامل سازنده با جهان ایفا کرده است. از این رو، گزارش های آژانس مبنی بر عمل کردن ایران به تعهدهایش جزیی از این رویکرد صداقت محور دولت روحانی در عرصه ی بین المللی است.

«باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا نیز اواسط هفته ی گذشته ضمن حضور در دانشکده ی افسری «وست پوینت» نیویورک در ارتباط با موضوع هسته یی ایران اظهار داشت: برای نخستین بار فرصت واقعی به منظور دستیابی به توافق با ایران که از راه توسل به زور نیست، به دست آمده است. برای اولین بار در یک دهه ی گذشته، فرصت بسیار واقعی وجود دارد که به یک توافق دست یابیم؛ چیزی که بسیار موثرتر از توسل به زور است.

به نظر می رسد در کنار حل بحران اقتصادی آمریکا، حل موضوع هسته یی می تواند نقش مهمی در موفق جلوه پیدا کردن حضور دموکرات ها در قدرت داشته باشد. در این زمینه «فیاض زاهد» مدرس دانشگاه و تحلیلگر مسایل سیاسی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: اگر در گفت و گوهای خرداد و تیر به نتیجه نرسیم تنها ما بازنده نیستیم؛ بلکه به طور قطع کشورهای غربی نیز بازنده ی این بازی خواهند بود. بدون شک باخت دولت آمریکا در توافق هسته یی بر سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری آینده ی این کشور تاثیر خواهد گذاشت.

وی در ادامه افزود: نظرسنجی های گذشته در آمریکا نشان داد که 57 درصد مردم این کشور با رییس جمهوری «هیلاری کلینتون» وزیر امور خارجه ی پیشین آمریکا در دور آینده موافق هستند. اگر انتخابات آمریکا امروز اتفاق بیفتد دموکرات ها برنده ی این انتخابات خواهند شد؛ اما اگر بحران اوکراین به سمتی نرود که آمریکایی ها نتیجه ی لازم را به دست آورند (با وجود این که بین منافع آمریکا با اروپا و روسیه در این منطقه اختلاف نظر وجود دارد) و از طرف دیگر، اگر موضوع هسته یی ایران به صورت آبرومند بوسیله ی اروپا، آمریکا و ایران حل و فصل نشود، به طور قطع این موضوع باعث حرکت تندروها هم در داخل ایران و هم در آمریکا خواهد شد.

«سید محمد خاتمی» رییس جمهوری پیشین کشورمان نیز شنبه ی گذشته (سوم خرداد) به مناسبت سالروز فتح خرمشهر، در اظهارنظری با بیان این که توافق هسته یی دور از دسترس نیست، تصریح کرد: دولت در این خصوص جدی بوده است و رهبری هم از آن حمایت می کنند.

وی افزود: این (جدی بودن و حمایت از توافق) ظرفیت های خوبی است و امیدوارم شاهد رویکرد خوب و متفاوتی از غرب باشیم. امیدواریم با تدبیر و شهامتی که دولت تدبیر و امید برای حل مساله هسته یی داشته است با واقع بینی غرب رو به رو شویم و حق و حاکمیت ایران را به رسمیت بشناسند و ما چیزی بیش از این نمی خواهیم.