دیپلماسی دولت دوازدهم؛ تداوم و تنوع ماموریت های برجامی

 کارگزاران سیاست خارجی در راستای پیگیری حقوق و مطالبات جمهوری اسلامی ایران مندرج در متن توافق هسته ای و بهره وری از ظرفیت های آن به ویژه در عرصه دیپلماسی اقتصادی، دستورکاری مهم پیش رو دارند که با توجه به شرایط بین المللی، ماموریتی پیچیده و چندبُعدی به نظر می آید.

تشکیل و آغاز به کار دولت دوازدهم به ریاست حجت الاسلام «حسن روحانی» هر چند به معنای تداوم سیاست خارجی تعاملی چهار سال گذشته است اما با توجه به تحولات تازه می توان انتظار می رود تعاملات بین المللی جمهوری اسلامی ایران شاهد گشایش فصلی تازه باشد.
 
دولت یازدهم از اوایل به دست گرفتن زمام امور اجرایی کشور یعنی از مهرماه 92 با تمرکز بر گفت وگوهای هسته ای آن را تا تیرماه 94 به سرانجام رساند و 6 ماه پس از آن، اجرای برجام، نظارت بر روند اجرا و پیگیری حقوق ایران بر اساس این سند بین المللی به اولویت سیاست خارجی دولت نخست روحانی مبدل شد.
 
در معرفی اعضای پیشنهادی کابینه دوازدهم، باز هم «محمدجواد ظریف» به عنوان نامزد تصدی وزارت امور خارجه به مجلس معرفی شد تا ضمن ادامه برنامه های جاری، با توجه به مقتضیات تازه خارجی، مدیریت دستگاه دیپلماسی کشور را در محیطی پیچیده و پر بیم و امید در دست گیرد.
 
ظریف برای دوره دوازدهم اجرایی دو اولویت وزارت امور خارجه را گسترش روابط با همسایگان بر مبنای حسن همجواری و کمک به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی از طریق دیپلماسی اقتصادی عنوان کرد. با این حال اهمیت و تداوم مسائل مربوط به توافق هسته ای، همچنان برجام را یکی مهمترین مراکز توجه و عناصر اقدام و تصمیم سازی در فرایند سیاست خارجی دولت نگاه داشته است.
 
چند روز پیش بود که ظریف در یک برنامه زنده تلویزیونی با بیان حفظ برجام و جلوگیری از بدعهدی آمریکا اولویت ما است ، اظهار کرد: نباید اجازه دهیم که آمریکا برجام را با هزینه ایران اجرا یا نقض کند. سخنان ظریف به یکی از اصلی ترین برنامه ها دولت جمهوریخواه آمریکا اشاره دارد که به رهبری «دونالد ترامپ» می کوشد با خروج بی هزینه از برجام، یکی از شعارهای انتخاباتی خود را محقق سازد.
 
از دید بسیاری از تحلیلگران انگیزه های ترامپ از فروپاشی توافق هسته ای ناشی از محاسبات هزینه - فایده وی باشد یا مخالفت صرف و بدون علت مشخص با سیاست های دولت دموکرات «باراک اوباما» اکنون به یکی از دستورهای کار جمعی از مشاوران سیاست خارجی کاخ سفید مبدل شده است.
 
از این منظر، ترامپ به رغم مخالفت دستگاه سیاست خارجی آمریکا، اعتراض دیگر طرف های توافق ایران و 1+5 و پیامدهای نامعلوم اقدام غیرعقلایی به خروج از برجام، راه های گوناگون به سوی این هدف را روی میز بررسی بررسی قرار داده است تا پشتوانه ای حیثیتی را در اجرای وعده های انتخاباتی به دست آورد.
 
ترامپ و تندروهای پیشتیبان وی به واسطه دست برتر در دولت و کنگره از مزیت های قابل توجهی در ایران ستیزی بهره مندهستند ، با این حال باید در عمل دید، دموکرات ها و عده ای از جمهوریخواهانی که حدود دو سال پیش به برجام رای مثبت داده اند آیا الگوی رفتاری شبیه به تحریم هایی غیرهسته ای ایران را در فرایند احتمالی خروج آمریکا از برجام تکرار خواهند کرد یا هزینه های سنگین نقض برجام آنان را بازخواهد داشت.
 
برکنار از این اما و اگرها، نزدیکان تندرو ترامپ همچون «جان بولتون» سفیر پیشین ایالات متحده در سازمان ملل در روزهای گذشته طرح هایی را مبنی بر خروج کم هزینه از برجام ارایه داده اند تا مانع از تایید سه باره پایبندی ایران به برجام شده و تحریم های هسته ای را مجددا بدون پذیرفتن هزینه های سنگین آن برگردانند.
 
بولتون در طرح خود برای هموارسازی جاده خروج از برجام خواستار به راه افتادن کمپین یا در واقع دوره گردی دیپلماتیک مقامات آمریکایی برای اقناع دیگران به خروج از «توافق هسته‌ای معیوب با ایران» شده و برای مرحله پس از آن پیشنهاد داده ممنوعیت لنگر انداختن کشتی‌ها و فرود هواپیماهای ایرانی، توقف صدور ویزا برای ایرانیان شامل دانشجویان و ورزشکاران، درخواست دستمزد برای قضات‌ مسوول بررسی پرونده های ضدایرانی، اولویت‌های اصلی دیپلماتیک دولت آمریکا قرار گیرد.
 
در سطح بین المللی اما دشواری های دولت ترامپ به شکلی دیگر است و طرف های توافق هسته ای به جز آمریکا متفق القول بر تداوم برجام اجماع دارند. با این حال روانه شدن نماینده آمریکا در سازمان ملل به وین برای رایزنی با آژانس بین المللی انرژی اتمی در جهت اتخاذ رویکردهای ضدایرانی در راستی آزمایی تعهدات هسته ای تهران نشان داد کاخ سفید برای درهم شکستن موانع پیش روی اهداف ترامپ دست روی دست نخواهد گذاشت، ضمن اینکه تحریکات صهیونیستی و لابی آنان علیه روند قدرت یابی ایران در منطقه و تداوم برجام به عنوان پشتوانه این روند استمرار دارد.
 
چند روز پیش بود که مقامات پاریس از امکان تداوم مذاکرات در ادامه برجام و الحاق ضمیمه ای به توافق هسته ای سخن به میان آوردند؛ موضوعی که از دید برخی ناظران می تواند با تکاپوی دیپلماتیک آمریکا ارتباط یابد و از منظری دیگر از تلاش رییس جمهوری جدید فرانسه برای به دست گرفتن ابتکار عمل درباره اختلافات تهران- واشنگتن حکایت دارد.
 
طرفداران دیدگاه ابتکارعمل طلبی پاریس معتقدند با توجه به موضع کشورهای آمریکا، انگلیس، آلمان و فرانسه برای توقف آزمایش های موشکی ایران، درخواست گفت وگو در این زمینه در دوره اجرای برجام و پس از آن (تا سال 2025) از سوی طرف غربی موضوع تازه ای نیست و دولت فرانسه می کوشد از این طریق برای حفظ برجام تعادل را بین خواست همه طرف های توافق هسته ای از جمله آمریکا برقرار سازد.
 
در هر صورت، از دیدگاه تهران هرگونه مذاکره در مورد فعالیت ها و حقوق هسته ای ایران و تعهدات طرف های برجام به ویژه رفع تحریم ها بی معنا و تن دادن به آن به معنای بازی در زمین مورد نظر آمریکایی ها است. نگاهی به اظهارات و موضع گیری مقامات و رسانه های آمریکایی نشان می دهد محتمل ترین و اصلی ترین گزینه کاخ سفید راندن ایران به سوی خروج از برجام و فرار از هزینه های نقض آن است.
 
آنچه مشخص است ترامپ با وجود دردسرهای فراوان در حوزه های داخلی و خارجی راه های گوناگون فشار بر ایران را خواهد آزمود و انتظار می رود تهران و واشنگتن طی سال های پیش رو با اهداف متعارض در زمینه توافق هسته ای در دو سوی یک میز شطرنج بین المللی قرار گیرند.
 
در این فضا شناخت کامل از این صفحه شطرنج، آگاهی و تسلط بر قواعد و قوانین بازی و پیش بینی رفتار حریف نیازمند هوشمندی فراوان کارگزاران دیپلماسی جمهوری اسلامی و گویای تداوم و تنوع ماموریت های برجامی است؛ ماموریتی که اهم آن را باید پابرجایی برجام و کسب بیشترین منافع به ویژه در عرصه اقتصاد جهانی از این توافق بین المللی دانست.