نقد و نگاه پلیسی به عملکرد نیروی انتظامی

 در میان حوادث پرشماری که به هر شکل با عملکرد پلیس ارتباط می یابد، برخی خبرساز شده و مورد توجه ویژه رسانه ها و شهروندان قرار می گیرد. در این میان، نقد عملکرد نیروی انتظامی و ریشه یابی بروز برخی رفتارهای پرسش برانگیز به پای ثابت گفت وگوهای عمومی تبدیل می شود.

تعدد اخبار حوادثِ یکی دو روز اخیر پایتخت که در رسانه ها انتشار یافت، از روزهای پرمشغله نیروهای پلیس در برخورد با مجرمان و تهدیدهای پیش روی امنیت اجتماعی حکایت داشت؛ از تیراندازی پلیس به قاتل فراری و جلوگیری از گروگانگیری در منطقه نازی آباد تا دستگیری مسببِ کشته و مجروح شدن شماری از شهروندان در درگیریِ دیروز پایانه جنوب در تهران.
 
کمتر اتفاق می افتد که صفحه حوادث روزنامه و سایت های مختلف را خالی از رخدادهایی مرتبط با پلیس ببینیم اما گاه برخی از این حوادث به نحوی پیش می رود که هفته ها و گاه سال ها در ذهن می ماند. در این میان، برخی رویدادها به دلیل نوع عملکرد پلیس ماندگاری و برجستگی می یابد.
 
یکی از این حوادث، در آبان ماه 89 در میدان کاجِ تهران رخ داد و پس از انتشار تصاویر و فیلم های مربوط به آن، موجی از انتقاد به بی عملی نیروهای انتظامی حاضر در محل حادثه به راه افتاد؛ حادثه ای که از دید ناظران در صورت اقدام ِبه موقع و سریع ماموران و برخورد آنان با ضارب می توانست مانع مرگ یک شهروند شود.
 
در نقطه مقابل، شلیک یکی از ماموران نیروی انتظامی به فردی که اواخر تیرماه سال جاری در مترو شهر ری با چند شهروند از جمله یک روحانی درگیر شده بود، به مرگ این فرد انجامید و به سرعت تصاویر این اتفاق در شبکه های مجازی انتشار یافت. در این صحنه اما واکنش ها متفاوت بود.
 
در برابر تمجیدها از واکنش اینچنینی پلیس، بسیاری نیز زبان به انتقاد گشودند و اظهار داشتند شلیک مستقیم و از فاصله نزدیک به فردی که عصبی و پرخاشگرانه فریاد می ‌زند، چه توجیه قانونی یا امنیتی دارد؟ نکته قابل تامل در این زمینه، همزمانی انتشار کلیپی از نوع برخورد حرفه ای، دوستانه و دلسوزانه یک پلیس تایلندی با مراجعه کننده عصبی بود که با چاقو کارکنان اداره پلیس را تهدید کرده بود.
 
به این ترتیب، هراز چند گاه عملکرد پلیس در صحنه های گوناگون موضوع نقد و نظر شهروندان قرار می گیرد و گسترش شبکه های اجتماعی سبب شده تا نوع رفتار نیروهای انتظامی به دقت زیر ذره بین قرار گیرد. گاه نیز رفتار برخی ماموران چنان جلوه یا ماهیتی ناهنجار دارد که مسوولان ارشد نیروی انتظامی را هم به واکنش وامی دارد.
 
چندی پیش بود که دست به دست شدن کلیپ توقف نکردن یک خودروی گشت ارشاد در برخورد با زنی معترض در برابر این خودرو، واکنش های بسیاری را برانگیخت و سخنگوی نیروی انتظامی در اردیبهشت ماه امسال اعلام کرد با عوامل آن قاطعانه برخورد خواهد شد.
 
در مواقع اینچنینی دیدگاه های مختلفی درباره ریشه برخی رفتارهای ناهنجار یا اقدام های نامناسب نیروهای انتظامی در افکار عمومی طرح شده و سرایت می یابد از جمله آموزش ندیده بودن نیروهای انتظامی در مواقع حساس، ضعف حس مسوولیت شناسی، فشار مشکلات معیشتی بر آنان، نبود حمایت های کافی از پلیس در صورت برخورد جدی با مجرمان و ... .
 
اما گفت وگو با کارکنان نیروهای انتظامی در سطوح مختلف این واقعیت را برجسته می سازد که این نیروها به رغم آموزش های گوناگون، عضوی از جامعه و پیش از آن انسان هایی با عواطف و نقاط ضعف و قوت خاص خود هستند.
 
به این ترتیب افزایش التهاب و کاهش آستانه تحمل افراد جامعه در عملکرد پلیس نیز اثرگذار بوده و ممکن است در برابر رفتار تند و غیرمعقول مجرمان یا شهروندان عادی، واکنش رادیکالی را از سوی پلیس به همراه داشته باشد.
 
بروز معضلات رفتاری در نیروی انتظامی از دید برخی ناظران تا حد زیادی نیز از چالش های پیش روی قانونگرایی و قانونمداری در جامعه به ویژه در سطح مدیران نشات می گیرد. به بیان برخی کاربران شبکه های اجتماعی، زمانی که در دوره ای خاص نیروی انتظامی به جای ماموریت تامین امنیت، از سوی دولت وقت به ماموریت فروش نفت در بازارهای مختلف گماشته می شود و در معرض فساد کلان مالی قرار می گیرد، از نیروهای جوان و عملیاتی در قاعده هرم پلیس چه انتظاری می توان داشت.
 
از این منظر، انتشار آمار و اخباری در مورد فساد اقتصادی و نقض قانون در جامعه که به شکلی ویژه در سال های منتهی به ابتدای دهه جاری افزایش یافت، سبب ساز معضلات گسترده مدنی و فرهنگی شد و در عملکرد پلیس نیز اثرگذاشت.
 
همچنان که اشاره شد برخی در آسیب شناسی عملکرد نیروی انتظامی، بر وجود مشکلات معیشتی پرسنل و نبود منابع کافی برای تجهیز پلیس انگشت می گذارند.
 
چند روز پیش بود که گروهی از رسانه ها سخنان رییس ستاد کل نیروهای مسلح را در زمینه دلایل سربازگیری در قوای نظامی و انتظامی کشور انتشار دادند و به نقل از سرلشگر «محمدحسین باقری» نوشتند :«پول نیست وگرنه به سربازی اجباری اصراری نداریم». بنا به گفته برخی صاحبنظران، اتکای پلیس به نیروهای وظیفه را می توان ریشه بسیاری از چالش های رفتاری پلیس دانست.
 
در وضعیت کنونی، بسیاری از ماموران نیروی انتظامی سربازان وظیفه ای هستند که با آموزش های محدود، در قامت پلیس راهنمایی یا در کلانتری ها، نواحی مرزی و ... مشغول خدمت می شوند و به دلایل گوناگون از جمله بی تجربه و بی انگیزگی، عملکردی برجای می گذارند که در کارنامه پلیس به ثبت می رسد.
 
از این دید، به کارگیری نیروهای پایور هر چند در ابتدا هزینه زا به نظر می آید اما به حرفه ای و تخصصی شدن عملکرد پلیس خواهد انجامید و در درازمدت از هزینه های گوناگون نیروهای نظامی و انتظامی خواهد کاست.
 
به این ترتیب، مجموعه از عوامل، از روانی و ذهنی گرفته تا چالش های پیش روی قانونگرایی و نیز نحوه مدیریت امکانات را می توان در ایجاد آسیب های رفتاری پلیس دخیل دانست و از این رو برای یافتن راهکار ارتقای مطلوبیت عملکرد نیروهای انتظامی باید مطالعاتی چندجانبه و عمیق را مورد توجه ویژه قرار داد.