امارات و عربستان در فکر همکاری با ایران؟

 اقدام‌های اخیر عربستان سعودی و امارات متحده نشان می‌دهد این دو کشور به دنبال کاهش تنش‌ها با ایران و کاهش درگیری‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا هستند.
 
 اقداماتی از قبیل برقراری روابط حسنه با عراق و یکی از رهبران قدرتمند شیعه، و محاکمه یک روحانی عرب به اتهام سخنان خشونت‌آمیز و سرشار از نفرت. بعلاوه، ایمیل‌های لو رفته از تمایل این کشورها برای سازش و تعاملِ سازنده‌تر با ایران خبر می‌دهند. کاهش تنش‌های ایران و عربستان می‌تواند تنش‌ها در کل خاورمیانه و شمال آفریقا را کمتر کند.

اما همزمان با این نشانه‌ها، برخی اظهارات و اقدامات از سوی مقامات این کشورها، جدیدت و آمادگی آن‌ها برای سازش با ایران را زیر سؤال می‌برد. مسئله دیگری که به پیچیدگی روابط می‌افزاید، این است که مشخص نیست چه کسی به دنبال دشمنی با ایران است: شاهزاده سعودی "محمد بن سلمان" یا همتای امارتی‌اش "محمد بن زاید".

امارات متحده عربی که هم ازلحاظ اراضی و هم جمعیت از عربستان سعودی کوچک‌تر است، در رویدادهای اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا نقش داشته است؛ مانند تحریم‌های دیپلماتیک و اقتصادی قطر، و تحولات جنگِ یمن.

ایمیل‌های لو رفته میان "یوسف العطیبا" سفیر امارات در واشنگتن، و سه تن از مقامات پیشین آمریکا "مارتین ایندیک" (در دولت های کلینتون و اوباما خدمت کرد)، "استفن هدلی" (مشاور امنیت ملی در دولت جورج دبلیو بوش)، و "الیوت آبرامز" (مشاور بوش و رونالد ریگان) نشان داد که امارات نقشه دارد از طریق عربستان سعودی به اهداف منطقه‌ای خود دست یابد.

آقای آبرامز در ایمیلی به العطیبا به‌جرئت و جسارت جدیدِ امارت اشاره کرد: "خدای من، قدرت جدید! امپریالیسم امارات! خب، اگر آمریکا نتواند، یکی باید برای مدت کوتاه هم که شده شرایط را کنترل کند." العطیبا در پاسخ نوشت: "بله، مگر جرئت داریم! راستش را بخواهید چاره دیگری نداشتیم. ما زمانی قدم به میدان گذاشتیم که کشور شما پا پس کشید." این سخنان اشاره به سیاست‌های باراک اوباما داشت که از دخالت در خاورمیانه خودداری می‌کرد.

العطیبا در مورد رابطه امارات با عربستان سعودی و شاهزاده محمد به آبرامز گفت: "فکر می‌کنم در دراز مدت تأثیر خوبی بر پادشاهی عربستان سعودی خواهیم داشت، حداقل بر روی افراد خاصی در پادشاهی تأثیر خواهیم گذاشت. روابط ما با آن‌ها بر پایه اصول استراتژیک، منافع مشترک، و مهم‌تر از همه امید به تأثیرگذاری بر آن‌ها است، نه برعکس."

العطیبا که در دو سال گذشته مشغول افزایش نفوذ شاهزاده عربستان در واشنگتن بوده است، در گفتگو با مقامات آمریکایی با صراحت از حمایتِ امارات از پادشاه آینده عربستان سخن گفت که او را عاملِ تغییر در منطقه و پیشبرد سیاست‌های امارت می‌دانند.

العطیبا در یکی از ایمیل‌هایش نوشت: "معتقدم محمد بن سلمان عمل‌گراتر از آنچه که می‌پنداریم است. فکر نمی‌کنم رهبری عمل‌گراتر از او در عربستان ببینیم. به همین دلیل همکاری با او بسیار مهم است و در آن صورت می‌توانیم بیشترین نتایج دلخواه را از سعودی‌ها بگیریم. تغییر در نگرش، سبک و رویکرد."

این سخنان نشان می‌دهند عربستان سعودی و امارات به دنبال کاهش تنش‌ها با ایران هستند. اما تمام این‌ها قبل از بحران خلیج‌فارس ردوبدل شد. در آخرین بحران میان کشورهای عربی، امارت و عربستان از قطر می‌خواستند روابط خود با ایران را کاهش دهد.

آقای ایندیک در توصیف دیدارش با شاهزاده محمد برای العطیبا نوشت: "شاهزاده به‌وضوح به من و استیو هدلی گفت که می‌خواهد از جنگ یمن خارج شود و مشکلی با تعامل میان ایران و آمریکا ندارد، البته تا زمانی که از پیش هماهنگ شده و دارای اهداف واضح باشد."

در نگاه اول، موقعیت توصیف‌شده در ایمیل‌ها که قبل از سفرِ ترامپ به عربستان و بحران قطر ردوبدل شدند، با تلاش‌های ترامپ برای برهم زدن توافق هسته‌ای دوساله با ایران در تناقض به نظر می‌آیند. بر اساس این توافق، ترامپ باید هر سه ماه یک‌بار پایبندی ایران به برجام را به کنگره آمریکا گزارش دهد. قرار است ماه اکتبر این کار انجام شود.

متأسفانه این ایمیل‌ها جزئیات مبهم زیادی دارند. شاهزاده محمد در سخنانش گفت "تا زمانی که اهداف واضح باشند." در ایمیل‌ها اشاره نشد منظور او چیست. مقامات سعودی بارها از ایران خواسته‌اند مداخله در سوریه، عراق و یمن را متوقف کند، درخواستی که بعید است توسط ایران پذیرفته شود.

سخنان آقای ایندیک درباره حمایت شاهزاده محمد از همکاری‌های ایران و آمریکا با سخنرانی مقامات عربستان در تلویزیون (در ماه مه) درباره رقابت و مخالفت با ایران بازهم در تناقض‌اند. شاهزاده محمد در مصاحبه تأکید کرد با ایران وارد مذاکره نمی‌شود زیرا این امر سبب ترویج آموزه‌های شیعه خواهد شد.

شبکه ماهواره‌ای الغدیر که از شهر نجف پخش می‌شود، اوایل این ماه با انتشار یک گزارش گمانه‌زنی‌ها درباره اهداف امارات و عربستان را بیشتر کرد. در این گزارش بیان شد که پادشاهی عربستان از "حیدر العبادی" نخست‌وزیر عراق خواسته میان ایران و این کشور میانجیگری کند. شبکه الغدیر به نقل از "قاسم العراجی" گفت که ایران با این پیشنهاد موافقت کرده است. آژانس رسمی عربستان سعودی صحت گزارش الغدیر را رد و بر موضع سرسخت و آشتی‌ناپذیر عربستان با ایران تأکید کرد.

با شکست نسبی داعش، اکنون عربستان سعودی سعی دارد با نزدیک شدن به عراق و شیعیان این کشور، نفوذِ ضد ایرانی خود در منطقه را تقویت کرده و به العبادی در دادن اعتمادبه‌نفس به سنی‌ها کمک می کند تا باور کنند در عراق جدید جای خواهند داشت.

به نظر می‌رسید تقویت نیروهای شیعه توسط عربستان به‌منظور کاهش نفوذ ایران صورت گرفت. همچنین سعودی‌ها سعی داشتند از فاصله‌ی میان رهبران شیعه‌ی عراق با ایران بهره ببرند.

برخی اقدامات عربستان مانند ایجاد شورای تجاری مشترک و باز کردن مرز دو کشور بعد از بیست‌وهفت سال، می‌تواند هم به نفع و هم به ضرر عراق باشد. ممکن است عراق بستری برای یافتن منافع مشترک میان عربستان و ایران شود، یا ممکن است با افزایش رقابت‌ها میان این دو قدرت خاورمیانه، شرایط عراق وخیم‌تر شود.

عربستان از عراق اجازه خواسته تا کنسولگری در نجف باز کند. این درخواست سعودی و همچنین سفرهای مقامات عراق به عربستان و امارات و گفتگو با ولیعهدهای دو کشور، نشانه دیگری از تمایل به برقراری ارتباط با شیعیان و دخالت در سیاست‌های آن‌هاست.

عربستان زمانی درخواست داشتن کنسولگری در نجف را داد که "سید علی سیستانی" یکی از رهبران برجسته شیعه در نجف، پا به سن گذاشته است. نجف و شهر مقدس قم در ایران به‌عنوان دو شهر مهم برای طلبگی و آموزه‌های شیعیان با یکدیگر رقابت می‌کنند.

"الصدر" از منتقدان قدیمیِ رفتار خشن عربستان علیه اقلیت شیعه، از افزایش فرقه‌گرایی در کشورهای اسلامی انتقاد کرده است. عربستان در اقدام شیعه پسندِ دیگری، یکی از روحانیون محبوب به نام "علی الربیعی" را به نقض قوانین "مطبوعات و انتشارات" و بیان سخنان سرشار از نفرت متهم کرد. الربیعی شیعیان را "مخالفان" اسلام خواند زیرا سه جانشین اول حضرت محمد را قبول ندارند. او گفت شیعیان مسلمان نیستند، جمله‌ای که به آتش افراط‌گرایی مسلمانان سنی می‌افزاید.

در میان این اقدامات متضاد، عراق به زنگ خطری برای مرحله بعدی رقابت‌های ایران و عربستان تبدیل‌شده است. با وخیم‌تر شدن شرایط، جنگ فرقه‌ای جدید و ظاهراً بی‌پایانی در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا صورت می‌گیرد.

منبع : فرارو