رفتم به رادیو و انقراض پهلوی را اعلام کردم

اولین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران پس از انقلاب ٥٧ است. از سویی  هم نامی اش با طیفی از چهره های سیاسی ایرانسبب شده که همواره به عنوان یک چهره مطرح مورد خطاب قرار گیرد. فریدون سحابی فرزند زنده یاد یدالله سحابی و برادر عزت الله سحابی است. او دکترای زمین شناسی در امور اکتشاف نفت دارد و در دورانی طلایی از تحولات متعدد سیاسی ایران حضور داشت. با او در مجالی اندک درباره تحولاتی که در آن حضور داشت گفت وگو کردیم. آنچه می‌آید حاصل نشستی یک ساعته با او است.
 
از خودتان بگویید؟ شما چندمین فرزند خانواده سحابی ها هستید؟
من متولد ١٣١٦ و سومین فرزند خانواده هستم که وارد فعالیت سیاسی شدم.
شما سومین فرزند هم هستید یا سومین نفری که وارد کار سیاسی شد؟
من فرزند سوم هستم و سومین نفری که وارد کار سیاسی شد. یعنی پس از پدرم مرحوم یدالله و برادرم مرحوم عزت الله من وارد فعالیت سیاسی شدم.
شما از چه زمانی وارد فعالیت سیاسی شدید؟
من از دوره دانشجویی وارد فعالیت سیاسی شدم. شما تصور می‌کنید که فعالیت سیاسی چندانی نداشتم؟
نه . در واقع شما تحت الشعاع حضور پررنگ پدر و برادرتان قرار گرفته اید به همین دلیل شاید آنها در میان سحابی ها فعالیتشان بیشتر به چشم می خورد. اینطور نیست؟
از این نظر تحت الشعاع قرار گرفته ام. ولی من در دوره دانشجویی که مربوط به سال های ٣٨ تا ٤١ می‌شود من از جمله فعالان جبهه ملی در دانشگاه تهران بودم. از این نظر عضو هسته های اصلی جمع‌های سیاسی دانشجویی آن زمان بودم. من با کسانی همچون دکتر عباس شیبانی، بنی صدر، سلامتیان، حبیب الله پیمان ، دکتر سامی و...همدوره بودم.
شما عضو انجمن اسلامی دانشجویان هم بودید؟
نه من عضو نبودم. ما در جمع های دیگر عضو بودیم. از سویی در آن زمان دانشجویانی که دوره دانشجویی آنها تمام می شد دیگر نمی توانستند عضو انجمن اسلامی دانشجویان باشند از این رو دانشجویان دانشکده فنی به عضویت انجمن اسلامی مهندسین وارد می شدند که بنده نیز پس از تمام شدن تحصیلات وارد این انجمن شدم.
شما برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفتید؟
بله
بلافاصله پس از اخذ لیسانس مهندسی بود؟
نه. حدود دو سال پس از گرفتن مهندسی بود که به لندن رفتم. سال ٤٢ به خارج از ایران رفتم و تا حدود سال ٤٦ در آنجا ماندم.
اتفاق خاصی افتاد که سال ٤٢ به خارج رفتید؟ چون به دوره نخست وزیری امینی می‌رسیم برای همین می‌پرسم؟
بله به دوره دکتر امینی رسید. در دوره امینی رسم شد دانشجویان ممتاز دانشگاه ها را استخدام می‌کردند. بر همین اساس من هم در دانشگاه تهران استخدام شدم.
به عنوان استاد؟
نه به عنوان دبیر.
با این حال چطور شد که به خارج رفتید؟
دو سال از حضور من در دانشگاه تهران به عنوان دبیر سپری شده بود که از طرف مرکز بریتانیا British Council در تهران بورس تحصیلاتی به من تعلق گرفت. بر همین اساس برای ادامه تحصیل به لندن رفتم.
دکترا گرفتید؟
نه تحصیلات من در دو مقطع انجام شد. یعنی یکبار برای گرفتن فوق لیسانس به لندن رفته و سپس به ایران برگشتم. حدود ده سال بعد دوباره برای طی دوره دکترا به لندن رفتم.
چرا؟
برای اینکه مجبور بودم برگردم. دانشگاه تهران درباره کارم به من هشدار داده بود و بیش از این نمیتوانستم غیبت کنم. این بود که برگشتم.
کارتان را در دانشگاه تهران ادامه دادید؟
بله. پس از آن هم به صنعت نفت وارد شدم و کارم را در آنجا ادامه دادم. تا حدود ده سال. پس از آن دوباره برای ادامه تحصیل به لندن رفتم.
این بار هم بورس داشتید؟ بورس کجا بود؟
این بار دانشگاه تهران من را بورس کرده بود.
در زمان حضورتان در اروپا برای تحصیل آیا وارد کنفدراسیون دانشجویان هم شدید؟
بله. من هم عضو آن بودم و فعالیت هم داشتم. من عضو فدراسیون انگلیس کنفدراسیون بودم.
چه کسان  دیگری با شما در فدراسیون حضور داشتند؟
از جمله کسانی که با من بودند می توانم به مرحوم حمید عنایت ، دکتر همایون کاتوزیان و دکتر صمد تقی‌زاده اشاره کنم. تحصیلات ما در رشته های متفاوتی بود اما در زمینه های اجتماعی و سیاسی در قالب فدراسیون انگلیس با هم فعالیت می کردیم.
شما جزو کدام طیف فدراسیون بودید؟
ما فعالیت سیاسی و اجتماعی داشتیم و حکومت شاه را مورد نقد قرار می دادیم.
منظورم این است که از میان طیف چپ و طیف ملی که دو طیف اصلی در کنفدراسیون بود شما در کدام طیف حضور داشتید؟
من عضو  طیف ملی کنفدراسیون بودم.
دوباره در چه سالی برای ادامه تحصیل به خارج رفتید؟
یادم نیست. اما خاتمه تحصیلاتم در سال ١٩٧٨ بود.
یعنی یکسال پیش از پیروزی انقلاب؟
بله. یک سال قبل به ایران آمدم.
در این دوره چه کار می کردید؟
در شرکت نفت حضور داشتم.
دقیقا رشته تحصیلی شما چیست؟
اکتشاف نفت. لیسانس زمین شناسی، فوق لیسانس زمین شناسی نفت و دکترا هم اکتشاف نفت.
شما بازنشسته هستید؟
بله.
از کجا بازنشسته شدید؟
سازمان زمین شناسی.
اما شما که استاد دانشگاه تهران بودید چرا بازنشسته سازمان زمین شناسی هستید؟
من ٣٧ سال در دانشگاه تهران کار کردم. تا اینکه خوردیم به دوره اصلاحات.  تازه آقای خاتمی رئیس جمهور شده بود در همان زمان ها حدود صد نفر از استادان دانشگاه تهران مشمول جابجایی شدند. در این زمان من دو راه بیشتر نداشتم. یا باید بازنشسته می‌شدم و یا اینکه از دانشگاه تهران منتقل می‌شدم. خودم تمایل نداشتم بازنشسته شوم. برای همین به پژوهشکده علوم زمین در سازمان زمین شناسی منتقل شدم.
در این زمان رئیس دانشگاه تهران چه کسی بود؟
دکتر عارف رئیس دانشگاه تهران بود. اصلا آقای عارف زیر حکم بازنشستگی من  را امضا کرد. اما بعد که قرار شد به سازمان زمین شناسی منتقل شوم این حکم هم باطل شد.
آقای سحابی شما چقدر حقوق می‌گیرید؟
من در سال ٨٢ بازنشسته شدم. در آن زمان آخرین حقوق من مبنای بازنشسته شدنم شد که برای همه هم همینطور است اما در آن زمان حقوق استادان دانشگاه هنوز افزایش پیدا نکرده بود از این رو من با حقوقی بسیار پایین در حدود دو میلیون تومان بازنشسته شدم و حقوق امروز من حدود سه و نیم میلیون تومان است. با این حقوق من استاد پایه ٢١ دانشگاه تهرام هستم. دختر من استادیار دانشگاه شهید بهشتی است و اخیرا بازنشسته شده و حقوق بازنشستگی اش دو برابر حقوق من است.
شما این روزها چه می‌کنید؟
رشته تحصیلی من رشته مهمی در ایران است. از این رو دو سال پس از بازنشستگی دوباره برای تدریس به دانشگاه تهران دعوت شدم. از این رو به تدریس دوباره در دانشکده مهندسی معدن دانشکده فنی تهران مشغول شدم به عنوان استاد مدعو.
پیش از انقلاب در خلال فعالیت های سیاسی آیا مورد تعقیب ساواک قرار گرفتید؟
بله. بارها این اتفاق افتاد.
بازداشت هم شدید؟
بله.
اولین بازداشت شما چه زمانی بود؟
اولین بازداشت من مربوط به زمانی می‌شود که تازه از اروپا برگشته بودم. در همان سفر اول که برگشتم. اما قبل از اینکه به اروپا بروم در حدود سال های ٣٩ و یا ٤٠ که اوج فعالیت های دانشجویی بود من چند روزی در کمیته مشترک بازداشت شده بودم. بازداشت من هم در پی حضورم در اعتراض های خیابانی بود. اما در زمانی که در اروپا بودم فعالیت های شدیدی در قالب کنفدراسیون داشتم. در تمام سفرهایی که شاه به اروپا می آمد ما برنامه های اعتراضی داشتیم. سفارت ایران در لندن هم دیگر ما را شناخته بود بر همین اساس گزارش کرده بودند که معترضین چه کسانی هستند. از این رو وقتی به ایران برگشتم بلافاصله بازداشت شدم اما دوره بازداشت من طولانی نشد در عوض کارم را در دانشگاه تهران از دست دادم.
زمان ریاست دکتر رضا در دانشگاه تهران بود؟
بله. در زمان ایشان بود.
چه کردید؟
ببینید اول اینکه بطور رسمی من را اخراج نکردند ولی از طرفی حقوق هم پرداخت نمی کردند. این بود که مجبور شدم به کار دیگری مشغول شوم که در شرکت نفت بود. این مشکل حدود ده سال بطول انجامید.بعد از ده سال دانشگاه تهران پذیرفت که برگردم به تدریس.
طولانی ترین دوره بازداشت شما توسط ساواک چقدر بود؟
یک ماه بود.
شما چه زمانی دقیقا به این نتیجه رسیدید که شاه رفتنی است؟
ما فعالیت سیاسی بسیاری داشتیم این فعالیت‌ها روز به روز هم در حال گسترش بود. هم نهضت آزادی بود که در دانشگاه ها فعال بود. در واقع ما در حال گسترش فعالیت ها و مبارزاتمان به شکل سیاسی بودیم. سعی داشتیم هر روز بر حوزه های نفوذ و عملکردمان بیفزاییم. اما از سال ٥٦ به ویژه پس از اینکه از سفر دوم تحصیلی به اروپا برگشتم متوجه شدم که این نوع مبارزه دیگر پاسخگو نیست. همه نیروها به این نتیجه رسیده بودند. یعنی سال ٥٦ معلوم بود که روش مبارزه باید تغییر کند. دیگر مبارزه دموکراتیک پاسخگو نبود. ما در سال ٥٦ به این نتیجه رسیده بودیم. در این زمان ما در نهضت آزادی فعالیت می کردیم و نهضت آزادی بود که در همین دوره اولین اعلامیه را مبتنی بر اینکه شاه باید برود منتشر کرد. به بیان دیگر طرح اینکه شاه باید برود مبتنی بر عدم اصلاح پذیری شاه بود. بنابراین مبارزه وارد فاز جدیدی شده بود.
موضع ساواک در برابر شما در این دوره چه بود؟
ما فراوان مورد پرسش ساواک قرار می گرفتیم اما خبری از بازداشت نبود. نمی دانم چرا.اما واقعیت همین است. ساواک نگران بود و مدام تحقیقاتی می کرد اما بازداشت نبود. شاید ساواک روی گروه های چریکی چپ و مذهبی زوم کرده بود. مانند فداییان و مجاهدین. ما در این خط ها نبودیم.
از بهمن ٥٧ بگویید.
همه چیز سریع بود. مهندس بازرگان به فرانسه رفت. و مقدمات کار انجام می‌شد. از طرفی کار اعتصاب ها بالا گرفته بود. از سال ٥٧ بحران یکی پس از دیگری انجام می گرفت. بعد هم که مهندس بازرگان نخست وزیر شد و حوادث همانگونه که می دانید پیش رفت.
شما روز ٢٢ بهمن ٥٧ به ساختمان رادیو رفتید. چه کسی از شما خواست بروید؟
اون زمان نظم و نظام درست و حسابی وجود نداشت. از مدرسه رفاه با من تماس گرفتند که این کار را انجام بدهم. همه در مدرسه رفاه حضور داشتند. دکتر ابراهیم یزدی و دیگران هم در همانجا مستقر شده بودند. آن روز من در مدرسه رفاه نبودم.اما با من تماس گرفتند و خواستند که به رادیو بروم.
که اعلام کنید حکومت پهلوی سقوط کرده است؟
بله. بروم و همین را از رادیو اعلام کنم.
رادیو اشغال شده بود؟
نه بطور کامل اشغال نشده بود. در واقع ریسک زیادی داشت رفتن به رادیو در آن زمان با این حال رفتم.
تنها رفتید؟
با چند نفر بودم.
رادیو در میدون ارگ بود؟
نه. در ساختمان مخابرات بود. در جنوب سیدخندان.
وضعیت رادیو چگونه بود؟
تیراندازی بود. درگیری بود. حتی در خود ساختمان هم درگیری بود. با این حساب رفتیم. عده ای از کارکنان آنجا که با ما همکاری می کردند آمدند و با کمک آنها توانستیم به داخل وارد شویم. در آنجا خبر را اعلام کردم.
متن خبر را چه کسی نوشته بود؟
اصلا متنی وجود نداشت.
یعنی از روی حافظه چیزی را گفتید؟
بله. چون بسیار با عجله و بدون برنامه ریزی قبلی انجام شده بود.
چه گفتید در میکروفون رادیو؟
من اعلام کردم حکومت سلطنتی تعطیل شده و حکومت اسلامی برقرار خواهد شد.
دوست دارم بدانم دقیقا چه گفتید؟
یادم نیست.
از واژه جمهوری اسلامی استفاده کردید؟
خیر. فقط قرار بود خبر انقراض حکومت پهلوی را اعلام کنم.
از واژه انقراض استفاده کردید؟
بله. گفتم انقراض حکومت پهلوی.
جمله ها هم چیزی بود که از ذهن شما بیرون آمده بود؟
بله. متن مکتوبی نبود. اما به من گفته بودند که بروم و پایان حکومت پهلوی را اعلام کنم. اما آنچه گفته شد جملاتی بود که بر اساس ذهنیت خودم بیان کردم. و در آنجا هم‌چنین گفتم حکومت آینده چگونه خواهد بود در بخش های دیگر به اطلاع عموم خواهد رسید.
آقای ابراهیم یزدی از شما خواسته بود بروید به رادیو؟
بله. آقای دکتر یزدی از مدرسه رفاه تماس گرفته بود و خواسته بود من بروم و این کار را انجام دهم.
پس در واقع اولین مسئولیت شما در دولت انقلاب گویندگی رادیو بود؟
بله.
بعد رئیس سازمان انرژی اتمی شدید؟
بله. فکر کنم در١٦  اسفند ٥٧ بود که من به سرپرستی سازمان انرژی اتمی منصوب شدم.
چه کسی از شما درخواست کرده بود که به سازمان انرژی اتمی بروید؟
مهندس تاج که وزیر نیرو در دولت موقت شده بود از من دعوت کرد تا به سازمان انرژی اتمی بروم. در این زمان سازمان انرژی اتمی بخشی از وزارت نیرو بود. بعدها به معاونت نخست وزیری و اکنون به معاونت ریاست جمهوری تبدیل شده است.
معاونت آن دیگر در زمان آقای امرالهی بود.
بله.
می گفتید که به سازمان انرژی اتمی رفتید. وضعیت چگونه بود؟
خب مثل همه مملکت آنجا هم نابسامانی بود. همین آقای دکتر صالحی که امروز رئیس سازمان انرژی اتمی است در همان زمان هم همکار بنده در سازمان انرژی اتمی بودند. ایشان تازه از خارج آمده بود که من از  ایشان خواهش کردم بیاید و با ما همکاری کند. ایشان به عنوان مشاور در سازمان شروع به کار کرد در حالی که کار اصلی شان تدریس در دانشگاه شریف بود.
شما تا چه زمانی در سازمان انرژی اتمی بودید؟
تا سال ١٣٦١. من حدود دو سال و نیم در سازمان انرژی اتمی بودم.
شما همزمان با دولت موقت و با حکم وزیر نیروی دولت موقت به سازمان انرژی اتمی رفته بودید. اما دولت موقت هشت ماه پس از انقلاب استعفا کرد. از سویی طیف ملی و نهضت آزادی با مسائلی روبه‌رو شده بود. چطور شد که شما ماندید؟
من هم استعفا دادم. اما بعد از آقای تاج که همراه با استعفای دولت موقت رفته بودند آقای عباسپور وزیر نیرو شدند. من و ایشان از قبل با هم آشنایی داشتیم. من در مدرسه هفت مدتی معلم ایشان بودم. از این رو ایشان از من خواستند به دلیل بهم ریختگی و مشکلاتی که در سازمان انرژی اتمی وجود دارد بپذیرم که در سازمان انرژی اتمی بمانم. من هم قبول کردم. شهید عباسپور خیلی از من حمایت می کرد. در زمان ایشان سعی کردیم سازماندهی بهتری به انرژی اتمی بدهیم. از سویی خود آقای دکتر عباسپور هم دوست داشت که نیروگاه بوشهر به سامانی برسد.
عملا در زمانی که شما سرپرست سازمان انرژی اتمی بودید این سازمان چه فعالیتی می‌کرد؟ چه کاری برای انجام دادن داشت؟
کارهای معوق زیادی بود که باید انجام می‌شد.
چون فعالیت در نیروگاه اتمی بوشهر و همینطور دارخوین که تعطیل شده بود. با این حساب چه کاری دیگری می‌ماند که انجام شود؟
ببینید حرف ما در همان زمان این بود که سازمان انرژی اتمی که نیروگاه ساز نیست و نباید هم باشد. این کار وزارت نیرو است. سازمان انرژی اتمی در هر کشوری به نمایندگی از آژانس بین المللی انرژی اتمی وجود دارد. یعنی این سازمان مسئول اعمال قوانین هسته ای در هر کشور از طرف آژانس است. حال اگر نیروگاه اتمی در هر کشوری ساخته شود و یا نیروگاهی فعال باشد آن نیروگاه باید ضوابط هسته ای را تحت نظر سازمان انرژی اتمی آن کشور رعایت کند.
یعنی سازمان انرژی اتمی یک سازمان اعمال استانداردهای اتمی است؟
بله. یک سازمان علمی نظارتی است و جنبه اجرایی ندارد.
الان در ایران اینگونه نیست؟
همینگونه است. نیروگاه را وزارت نیرو می سازد. اما نظارت و استاندارد آن بر عهده سازمان انرژی اتمی است.
با این حساب عملکرد این سازمان در زمان ریاست شما جای بحث دارد. شما چه می کردید؟
در آن زمان سازمان انرژی اتمی تافته جدابافته ای بود. بودجه آن را شاه تعیین می کرد. حتی سازمان برنامه توان تغییر نداشت. رئیس آن را هم شاه تعیین کرده بود. آقای اعتماد که رئیس آن بود مستقیم با شاه ارتباط داشت و به کسی هم پاسخگو نبودند. برای مثال در همان زمان در حال ساخت دو نیروگاه بودند که هر یک ١٢٠٠ مگاوات توان داشت اما این با وزارت نیرو هماهنگ نبود.درحالی که مسئول ساخت آن باید وزارت نیرو باشد. از سویی ده ها قرارداد در سازمان انرژی اتمی وجود داشت که باید به آنها سامان می دادیم. قرارداد سوخت، قرارداد بوشهر، قرارداد فرانسوی ها در دارخوین و... بسیار زیاد بودند. اصلا حکومت جدید نمی دانست با اینها چه باید بکند. از سویی روی اینکه انرژی هسته ای داشته باشیم در آن زمان همه متفق‌القول نبودند.
دولت موقت نظرش چه بود؟
آن هم مانده بود چه کند. ما با نیروگاه اتمی دو واحدی بوشهر روبه‌رو بودیم که ٦٠ درصد آن تا سال ٥٧ با هزینه حدود ١٣ میلیارد دلار ساخته شده بود . خب حالا چه باید می کرد؟ رها می‌کردیم یا ادامه می دادیم.
اینکه می‌گویند ٦٠ درصد یعنی چه؟ تا کجای کار ساخته شده بود؟
بستگی به این دارد که ما چه استانداردی را رعایت کنیم. استاندارد روس ها یا استاندارد آلمان ها و یا استاندارد آمریکایی ها. در نیروگاه بوشهر استاندارد آمریکایی ها توسط آلمان ها اجرا می‌شد. در اصل نیروگاه ساخت وستینگهاوس آمریکا بود که کمپانی زیمنس آلمان آن را اجرا می کرد. زیمنس بوشهر را تحت لیسانس وستینگهاوس آمریکا اجرا می کرد. امور نیروگاه ها در سه بخش هستند. امورساختمانی، میکانیکی و الکتریکی. در سیستم های آمریکایی این سه بخش همراه هم پیش می‌روند. بنابراین وقتی می‌گوییم ٦٠ درصد یک نیروگاه ساخته شده یعنی ٦٠ درصد ساختمان و ٦٠ درصد میکانیکی و ٦٠ درصد الکتریکی. اما در سیستم های روسی اینگونه نیست. با این حساب در بوشهر اینگونه عمل شد. یکی از این دو واحد در بوشهر پیشرفت بیشتری داشت. یکی در حدود ٦٠ و دیگری در حدود ٥٠ درصد پیشرفت داشتند. حالا دولت موقت با این چه کار باید می کرد؟
می خواستید بسازید؟
بله. من به عنوان رئیس سازمان در مقام توقف نیروگاه نبودم. اما باید در مورد آن تصمیم‌گیری درستی انجام می‌شد. چون ما با نیروگاهی روبه‌رو بودیم که بسیاری از ضوابط در مورد آن رعایت نشده بود.
از جمله چه ضوابطی؟
انتخاب محل آن درست نبود.
این درسته که منطقه آن زلزله خیز بود؟
صددرصد همینطور است. ما در زمین‌شناسی ایران گسل فعالی به اسم گسل قطر کازرون داریم. شبه جزیره قطر که در خلیج فارس پیشروی دارد ادامه همان گسل است. این گسل تا مرکز ایران ادامه می‌یابد. این گسل فعال است.
این گسل با بوشهر چقدر فاصله دارد؟
بوشهر در منطقه گسل قطر کازرون قرار دارد.
الان اگر زلزله بیاد برای نیروگاه چه اتفاقی می‌افتد؟
نمی‌دانم. چون از ضوابطی که در ساخت نیروگاه جدید روسی رعایت شده خبر ندارم. در همان زمان هم بحث این بود که چرا یک نیروگاه اینچنینی باید در یک منطقه ناآرام از نظر زمین شناسی ساخته شود. مطالعات لازم انجام نشده بود.
پیشنهاد شما کدام منطقه بود؟
اصلا چنین چیزی وجود نداشت. هیچ پیشنهادی نشده بود و پرونده ای در اختیار نبود که این سوابق را نشان دهد.
اصلا پرونده ای درباره مطالعات زمین‌شناسی آنجا وجود داشت؟
خیر . وجود نداشت.
پس این درسته که آن نظامی هلندی با هلیکوپتر پرواز می‌کند و محل آن را مشخص می کند؟
بله. درست است. این پرونده وجود داشت. در آن زمانی که من در سازمان انرژی اتمی بودم این پرونده وجود داشت. یک گروهبان هلندی که دوست شاه بود دو پرواز انجام می دهد که هر کدام ٦ ساعت طول می‌کشد. در پرواز اول بوشهر را انتخاب می کند و در پرواز دوم محل نیروگاه که کجای بوشهر باشد تعیین می کند. این در پرونده های سازمان انرژی اتمی بود. البته از پیش تعیین شده بود که نیروگاه در خلیج‌فارس باشد. سیاست این بود که نیروگاه در خلیج فارس باشد. در حالی که بر اصول اگر پیش برویم باید حدود ٤ سال مطالعات و آزمایشات مربوط به انتخاب محل انجام شود.
اصولا نیروگاه های روسی تجربه گذراندن زلزله را دارند؟
بله. دارند. تجربه خوبی هم دارند. اما آمدن روس ها به ایران با هدف دیگری بود.
با چه هدفی؟
آنها آمده بودند که مدارک مربوط به ساخت نیروگاه بوشهر را که بر اساس الگوی آمریکایی بود ببینند.
بحثی در این مورد بود که پرونده های زیمنس و وستینگهاوس را که در ایران بود ببینند.
بله. آمدند و چند گونی گرفتند و بردند. بعد هم گفتند ما چنین نیروگاهی نمی توانیم بسازیم و باید چیز جدیدی بسازند.
ابتدا قرار بود همان را ادامه بدهند؟
بله. در ابتدا قرار بود بیایند و ادامه کار را بگیرند و پیش بروند. اما بعد گفتند نمی توانند و طرحی اساسا جدید ریختند.
اولین حضور روس ها برای نیروگاه بوشهر چه زمانی بود؟
دو سال پس از حضور من در سازمان بود. حدود سال ٦٤
یعنی در زمان جنگ بود که آمدند؟
بله . در زمان جنگ بود.
اما در آن زمان روس ها در حال همکاری با عراق در جنگ بودند.
بله. این را دیگر از دیگران بپرسید که این کار را کردند.
در زمان حضور شما در سازمان، انرژی اتمی ایران دارای سانتریفیوژ بود؟
نه.
آقای سحابی شما در همان اوایل دولت موقت همراه با سیزده نفر از نهضت آزادی جدا شدید. چرا؟
اختلاف نظر داشتیم. ما یک سری مواضع را نمی‌پذیرفتیم.
چه مواضعی؟
ما می گفتیم نهضت آزادی باید یک خط مشی داشته باشد. به ویژه در حوزه اقتصاد. نهضت آزادی فاقد چنین دکترینی بود.
شما به چه اقتصادی اعتقاد داشتید؟
رادیکال.
یعنی چه؟
می‌گفتیم به مسایل اقتصادی باید از بعد منافع ملی نگاه کرد.
دنبال دولت رفاه بودید؟
بله. دقیقا.
نهضت آزادی دنبال این نبود؟
نه. نبود. اصلا هیچ چیزی مدون و مشخص نبود. نهضت آزادی بیشتر به بعد سیاسی توجه داشت. در آن زمان برای نهضت آزادی بعد اقتصادی اولویت نداشت.
هنوز هم ندارد.
بله. هنوز هم ندارد. همه چیز مبارزه سیاسی نیست.
شما در اوج قدرت نهضت آزادی و دولت موقت چطور جرات کردید که انشعاب کنید؟
رأس این کار مهندس عزت الله سحابی بود. اتفاقا آقای بازرگان خیلی آدم دموکراتی بود.
واکنش ها چه بود؟
خیلی زود مورد اقبال قرار گرفت.
انتقاد شما این بود که می خواستید دولت موقت تندتر باشد؟
خیر. دولت موقت کاری نمی توانست بکند.
شما موافق استعفای دولت موقت بودید؟
بله.
از پدرتان چه چیزی در یادتان مانده است؟
اخلاق.
از برادرتان مهندس سحابی چه چیزی یادتان مانده؟
او دغدغه ایران را داشت.