بیطرف:نگاه تخصصی به مسأله آب ضروری است

«حبیب‌الله بیطرف» که در دولت‌های هفتم و هشتم وزیر نیروی ایران بود؛ این روزها دوباره در انتظار رأی اعتماد مجلس شورای اسلامی برای نشستن بر صندلی وزارت در ساختمان نیایش وزارت نیروست. اگر نمایندگان مجلس دهم در روزهای آینده به او رأی اعتماد دهند و او برای سومین دوره وزیر شود؛ این بار روزهای سخت و پرکارتری در انتظار اوست. چراکه باید با بحرانی به نام بحران آب مقابله کند، بدهی‌های چند هزار میلیاردی صنعت آب و برق را بپردازد و کشور را برای عبور بدون خاموشی از تابستان سال آتی آماده کند. شرایط کنونی صنعت آب و برق یک مرد جهادی و با تجربه می‌خواهد. به این بهانه سراغ بیطرف رفتیم، تا هم نظرش را در مورد برخی از مشکلات امروز صنعت آب و برق و راهکارهای پیشنهادی بپرسیم و هم شنوای پاسخ او به انتقادات اخیر برخی از رسانه‌ها به عملکرد دوره‌های قبلی وزارتش باشیم. این وزیر پیشنهادی عقیده دارد که در دوره‌های قبلی تمام کارها با کارشناسی انجام شده بود و اگر این بار نیز وزیر شود، باز هم طرفدار دید کارشناسانه و تخصصی است. بخشی از گفت‌و‌گوی «حبیب‌الله بیطرف» با روزنامه ایران را در ذیل بخوانید.

مهم‌ترین چالش امروز ایران کم آبی و احتمالاً در سال‌های آینده بی‌آبی است. فکر می‌کنید اقداماتی که اکنون برای حفظ ذخایر زیرزمینی انجام شده، نتیجه بخش بوده است؟ اگر وزیر نیروی دولت دوازدهم شوید؛ برنامه شما برای صیانت از منابع زیرزمینی و ترویج مصرف درست ذخایر کنونی چه خواهد بود؟
تلاش های بسیاری در جهت حفظ  ذخایر آبی و ساماندهی منابع آب صورت گرفته است اما متأسفانه اقدامات انجام شده برای حفظ ذخایر فعلی آب کافی نبوده و عملاً پاسخگو نیست. آمارها نشان می‌دهد که متوسط درازمدت آب تجدیدشونده کشور از 130 میلیارد مترمکعب در سال به کمتر از 116 میلیارد متر مکعب رسیده است. در حال حاضر از این 116 میلیارد مترمکعب، حدود 100 میلیارد متر مکعب آن سالانه در کشور مصرف می‌شود و این بدان معنی است که
86 درصد آب‌های تجدیدپذیر مصرف می‌شود. بدیهی است که این روند برای منابع آب کشور قابل دوام نیست، این عدد به صورت هدف‌گذاری شده در کشور باید به عدد 60 درصد یعنی حدود 70 میلیارد متر مکعب در سال برسد.

 عامل اصلی کاهش منابع آب تجدیدشونده کشور چیست؟

این وضعیت حاصل عدم تأکید بر مدیریت مصرف همزمان با مدیریت تأمین و در یک کلام نداشتن سند جامع برای مدیریت یکپارچه منابع آب است. سندی که نه بر مبنای کلیات بلکه بر مبنای جزئیات و با لحاظ همه پهنه‌های سرزمینی و لحاظ  تمامی دشت‌های کشور و با رویکرد     عدالت محوری تدوین شود.

12 سال قبل یعنی در انتهای دوره مسئولیت من، مجموعاً 400 هزار حلقه چاه حفر شده بود ولی در پایان دولت دهم این رقم به 780 هزار حلقه و عمدتاً هم غیرمجاز رسید. هم‌اکنون سالانه 15-10 میلیاردمترمکعب بیش از توان سفره‌های آب زیرزمینی برداشت می‌شود. این مسأله یکی         ازعواملی است که باعث شده بیش از ظرفیت کشور از منابع آب بهره‌برداری کنیم.

به طور کلی وزارت نیرو از چهار نوع عدم تعادل رنج می‌برد: 1-عدم تعادل مابین منابع و مصارف در آب و انرژی، 2- عدم تعادل در اقتصاد دستگاه‌های آب و برق 3- عدم تعادل در اختیار و مسئولیت 4- عدم تعادل مابین انتظارات جامعه و مقدورات دولت و وزارت نیرو.

مدیریت و برنامه دو عنصری است که باید در حل این معضلات مورد استفاده قرار گیرد. مدیریت صحیح برای داشتن مدیرانی با نشاط، ریسک پذیر، متعهد و در یک کلام مدیران جهادی و دارنده برنامه مشخص و مقید بودن به اجرای آن.

در مجموع تشخیص راهکارها و اولویت‌ها، تصمیم‌گیری درست و عزم بر اجرا و پذیرش بازخوردها می‌تواند کشور را در مسیر درستی قرار دهد.

آیا معتقدید نظام قیمت‌گذاری آب و برق در ایران اصولی است؟ اگر خیر، برنامه شما در هماهنگی با دولت برای اصلاح تعرفه آب و برق چیست؟

استقرار یک نظام قیمت‌گذاری مالی و اقتصادی شفاف، ضروری است. اما در پیاده کردن این نظام باید به توان مالی مصرف کنندگان بخصوص اقشار کم‌درآمد توجه کرد. البته در تعیین قیمت باید به کاهش هزینه‌های غیرضروری و اصلاح در جهت استقرار یک ساختار اصولی، متعارف و استاندارد توجه کرد. این فرآیند و مدیریت قیمت می‌تواند و باید قابل نظارت و رصد کردن باشد تا موجب بهره‌وری مطلوب از سرمایه‌ها  فراهم شود.

انتقال بین حوضه‌ای آب و سد سازی، از مهم‌ترین انتقادات به عملکرد شما در دوره وزارت قبلی‌تان محسوب می‌شود، چه پاسخی برای این انتقادات دارید و اصولاً برنامه آتی شما در زمینه سدسازی چیست؟

روش‌های مختلف تأمین آب از قبیل  سدسازی، انتقال آب، آب‌های ژرف، شیرین‌سازی آب دریاها و غیره به خودی خود نه خوب هستند و نه بد.

سد‌سازی خوب است اما در جایی که ضرورت دارد و مطالعات کارشناسانه جامع بر مبنای سند جامع آب نشان می‌دهد که سودمند است؛ و بد است، در جایی که ضرورت ندارد.

در دوره قبل، آبرسانی به بسیاری از شهر‌های بزرگ کشور از جمله مشهد، تهران، تبریز، اصفهان و غیره صورت گرفت و یکی از عواملی که باعث شده امروز این شهرها‌ دارای تنش آبی کمتری باشند، همین انتقال هاست.

در مبحث انتقال آب به طور کلی نمی‌توان حکم رد یا تأیید داد. باید پرسید: انتقال آب برای چه مصارفی؟ انتقال آب از کجا (با چه عوارضی؟) به کجا؟ با چه هزینه ای؟ وضعیت برخورداری مبدأ چگونه است؟ و بسیاری سؤالاتی از این دست. پس همه سؤالات پاسخ‌های بله و خیر ندارد و باید با رویکرد کارشناسانه و با گرایش کامل به عدالت محوری با مسائل برخورد کرد. من بشدت طرفدار دید کارشناسانه و تخصصی هستم و سوابق دو دوره قبلی نیز این را نشان می‌دهد. البته باید در شرایط حاضر، تغییر اقلیم و کاهش بارش و روان آب در تمامی حوزه‌ها و بهره‌مندی مناطق مبدأ در تمامی تصمیم گیری‌ها ملحوظ شود.

در برنامه هایتان اشاره کرده اید که طرح آمایش سرزمین تاکنون تدوین نشده و تدوین آن یکی از برنامه‌های شماست. توضیحاتی در خصوص جزئیات آن ارائه دهید.

با عنایت به اینکه منابع آب همه حوضه‌های آبریز جز در موارد اندک در زیرحوضه‌ها، دچار کمبود و مستلزم اعمال مدیریت منطقی و اصولی است، لذا با تهیه طرح‌های جامع منطقه‌ای و ملی باید در جانمایی سامانه‌های مصرف‌کننده، یک نظام منطقی حاکم باشد تا استقرار هر سامانه اقتصادی اعم از صنعتی و غیره با توجه به توان آب قابل استحصال از حوضه یا  زیرحوضه انجام و عملی شود  و از استقرار سرمایه‌گذاری‌های پر آبخواه در مناطق کم آب یا نسبتاً کم آب جلوگیری و به مناطق مستعد منتقل شود.