وقتی عروسک‌ ها پای سفره عقد می نشینند!

 در درون آینه روی سفره عقد، مردی را می‌بیند که قرار است از آن لحظه به بعد او را «همسر» صدا کند! اصلا آیا او معنی واژه همسر را می‌داند؟ درست زمانی که باید عروسکش را به دست بگیرد و به بازی‌های کودکانه بپردازد، دستان ظریفش در دست زمخت یک مرد جای می‌گیرد و این شروع زندگی دخترانی است که در کودکی زن می‌شوند!

13 سال، تمام

در روز های گذشته بیانیه‌ای از طرف جمعی از فعالان مدنی و کنش‌گران حوزه زنان و کودکان منتشر شد که در آن خواستار پایان بخشیدن به پدیده کودک–‌همسری و صیانت و پاسداری از حقوق انسانی کودکان شدند و بر ضرورت تغییر ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی تاکید کردند. شاید بهتر است در ابتدا آگاه شویم در ماده 1041 قانون مدنی چه آمده است. این ماده قانونی می‌گوید: «نکاح قبل از بلوغ ممنوع است.» همانطور که می دانید سن بلوغ برای پسران 15 سال تمام و در دختران 9 سال تمام است. در ماده 1041، تبصره ای وجود دارد که براساس آن که در سال 1361 اصلاح شد، آمده است: «عقد نکاح قبل از بلوغ با اجازه ولی صحیح است به شرط رعایت مصلحت مولی علیه با اجازه دادگاه.»

این ماده در سال 1379 با تغییراتی دوباره مصوب شد که براساس آن «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.»

حال فعالان مدنی بار دیگر خواستار تغییر در این قانون هستند. به گزارش ایلنا در بخشی از این بیانیه آمده است؛ «داده‌های جامعه‌شناختی نشان می‌دهد ازدواج کودکان پدیده‌ای است که در زمینه فقر، محرومیت و توسعه‌نیافتگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رخ می‌دهد. واقعیت آن است که کودکان گرفتار مساله‌ کودک-همسری برخاسته از طبقات فرودست و اقشار حاشیه‌ای و بی‌دفاع‌ترین و بی‌پناه‌ترین بخش جامعه هستند که قربانی شرایط اقتصادی نامطلوب و سنت‌های پوسیده‌ای می‌شوند که کودکی و حقوق انسانی را از آن‌ها سلب و به ورطه‌ای می‌افکند که آسیب‌های آن بر کسی پوشیده نیست.»

این فعالان مدنی اعتقاد دارند: «آسیب‌های جسمی و روانی مثل بارداری در سن کمتر از ۱۸ سال که خطر عفونت، خونریزی و مرگ‌ومیر مادران نوجوان را به دنبال دارد، اضطراب، افسردگی و اقدام به خودکشی؛ در کنار آسیب‌های اجتماعی همچون طلاق در سنین نوجوانی، محرومیت از تحصیل، افزایش خشونت خانوادگی و تداوم چرخه محرومیت از عمده‌ترین پیامدهای پدیده کودک-همسری هستند که سلامت و حیات فردی و اجتماعی کودکان را به خطر می‌اندازند.»

دلائل مخالفت را من نمی‌دانم

در حالی که در این بیانیه به افزایش سن ازدواج پسر و دختر به 18 سال تمام اشاره شده است، اعضای فراکسیون مجلس شورای اسلامی نیز به دنبال افزایش سن ازدواج هستند اما برای دختران با دوسال افزایش تا 15 سال و برای پسران با سه سال افزایش تا 18 سال. هفته اول مرداد ماه در مجلس موضوع افزایش حداقل سن ازدواج در قانون مطرح شد و فراکسیون زنان مجلس تلاش کرد تا ماده مدنی مورد نظر را اصلاح کند. طیبه سیاوشی ، عضو فراکسیون زنان مجلس در این باره به ایلنا می‌گوید: «در حال حاضر با مخالفت رو به رو شدیم، البته هنوز دلایل مخالفت را من نمی‌دانم، فقط به من اطلاع دادند با اصلاح سن ازدواج مخالفت شده است. ولی ما سنی که مطرح کردیم در قانون مدنی قبل از انقلاب ایران وجود داشته است.»

این در حالی است که سیاوشی از اخذ یک حکم فقهی از آیت الله مکارم شیرازی در نقد ازدواج کودکان در سنین پایین خبر داده و گفته بود: «آیت الله مکارم شیرازی فتوا داد که با توجه به موقعیت مکان و زمان غیر عاقلانه است که دختر 9 یا 13 ساله ازدواج کند.

با تصویب این طرح ها، قانون را سبک می‌کنیم!

کوروش محمدی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی روزنامه «ابتکار» با اشاره به این موضوع که در زمینه افزایش حداقل سن ازدواج نیاز به فرهنگسازی بیش از قانونی جدید نیاز است، می‌گوید: «ما در جامعه‌ای دینی و اسلامی زندگی می‌کنیم و در نتیجه سن ازدواج نیز براساس معیارهای دینی تعیین شده است. برای تغییر در ساختار سن ازدواج باید در ابتدا بسترهای فرهنگی دیده شود و با تعیین و فراهم‌سازی این بسترها، به شرایط عرفی ورود پیدا کنیم در غیر این صورت تغییر قانون کاملا بی تاثیر عمل خواهد کرد.» وی با اشاره به قانون طرح شده در ارتباط با افزایش سن حداقلی ازدواج می‌افزاید: «به عقیده من لزومی برای طرح و تصویب قوانین جدید در این زمینه نداریم چراکه تاکنون سن ازدواج در کشور را قانون تعیین نمی‌کرد؛ به این معنی که هیچکس به قانون توجه ای نمی‌کرد و اگر نیاز به ازدواج بود برای آن اقدام می‌کرد. نه اینکه بگویند چون قانون این سن را تعیین کرده پس باید رعایت کنیم! همانگونه که حداکثر سن ازدواج قانونی ندارد برای حداقل آن نیز کسی به قانون توجه نمی‌کند.» این جامعه شناس می‌گوید: «ما در این زمینه نیاز به بررسی کلی و جدی داریم و افراد برای ازدواج باید توانایی پذیرش تکلیف ازدواج را داشته باشند. در غیر این صورت تنها با تغییر قوانین به نوعی درگیر کاغذبازی شده ایم و افرادی که بخواهند به سادگی قانون را دور می‌زنند. مگر آن زمان که سن ازدواج دختران از 9 به 13 تغییر پیدا کرد، دختر 13 ساله توانایی ازدواج داشت؟ 9 یا 13 ساله هر دو کودک هستند.» محمدی با بیان اینکه تغییرات صورت گرفته منطبق بر جامعه نیست و باید از ابتدا بررسی‌ها به صورت جامع و کامل صورت گیرد، می‌افزاید: «اینکه بیاییم قانونی تصویب کنیم و سن حداقلی ازدواج را از 9 به 13 و از 13 به 15 سال تغییر دهیم دقیقا مثل این است که قانون منع داشتن ماهواره در کشور وجود دارد اما هیچکس رعایت نمی‌کند. همین مشکل در بحث قوانین اینچنینی نیز وجود دارد، سن حداقلی ازدواج دختران به 15 افزایش می‌یابد اما بازهم شاهد خواهیم بود که قانون دور زده می‌شود و فرضاً کودک تا قبل 15 سال صیغه می‌شود و بعد از آن ازدواج را رسمی می‌کنند و یا در حالت بدتر بسیاری از این ازدواج ها حتی ثبت هم نمی‌شود، در نتیجه افراد نیازی به رعایت این قوانین را در خود نمی‌بینند.» وی ادامه می‌دهد: «شاهد هستیم که در ایران قانون جدی گرفته نمی‌شود. چرا باید قانون را سبک و بی ارزش کنیم؟ در رابطه با موضوع سن ازدواج باید میان کارشناسان علمی و مذهبی، مراجع تقلید و همه اهل فن پیوند ایجاد شود تا به صورت ریشه‌ای با آن برخورد شود.»

پیامدهای ناگوار ازدواج در کودکی

سوالی که باید فعالان مدنی به آن پاسخگو باشند این است که دلایل آن‌ها از نیاز به افزایش سن حداقلی ازدواج چیست؟ طیبه سیاوشی تعداد کودکان مطلقه کشور را 2 هزار نفر عنوان می‌کند. این در حالی است که این تعداد تنها افرادی هستند که ازدواج آن‌ها ثبت قانونی شده است. همچنین کنش‌گران حقوق زنان و کودکان در بیانیه خود یکی از پیامدهای ازدواج کودکان را آمار ۹۷۸۶۲ موردی مربوط به واقعه ولادت نوزادان با مادران زیر سن ۱۹ سال در سال ۱۳۹۴ عنوان می‌کنند که از این تعداد ۱۵۱۱ مادر کمتر از۱۵ سال سن داشته‌اند. آمارها در این ارتباط بسیار است؛ کوروش محمدی در ارتباط با سایر پیامدهای ناگوار ازدواج در سنین کم به «ابتکار» می‌گوید: «ازدواج در سنین کم نه تنها برای دختران بلکه برای پسران هم مشکل آفرین است. در حوزه زنان باید گفت عمده این افراد از حقوق اولیه اجتماعی خود محروم می‌شوند. ازدواج در سن کم برای دختران مواردی هم‌چون افسردگی، کاهش خودباوری و از دست رفتن اعتماد به نفس را به همراه دارد. همین افراد در ارتباط با همسر دچار مشکل می‌شوند. حتی می‌توان به این موضوع اشاره کرد که ازدواج کودکان به گونه ای آن ها را تبدیل به برده کرده است و آن ها را از تحصیل و پیشرفت در زندگی منبع می‌کند.» وی در ادامه می‌گوید: «ازدواج پسران در سن کم نیز برای آن‌ها عواقبی دارد؛ پسری که هنوز کودک و نوجوان است اگر نتواند با مسئولیت اجتماعی کنار بیاید دچار مشکلات فراوانی در طول زندگی مشترک خواهد شد. آسیب‌هایی همچون افزایش طلاق و خیانت‌های خانوادگی نیز می‌تواند پیامد ازدواج در سنین کم باشد.» محمدی در پایان با اشاره به اینکه کودکان امروز دیرتر به توانمندی برقراری ارتباط برای تشکیل زندگی مشترک می‌رسند، می‌افزاید: «به جای ارائه طرح‌ها و تصویب آن، قانونگذاران، مراجع تقلید و به طور کلی صاحب نظران امر ازدواج باید با این مشکل روبه رو شوند و آن را به صورت فرهنگی حل کنند.»

از سال 1379 که قانون سن حداقلی ازدواج از 9 سال به 13 سال تغییر کرد تاکنون میزان ازدواج کودکان کاهش یافت؟ آیا با تغییر آن به 15 سال شاهد تغییر خواهیم بود؟ 15 یا 20 سال بعد قرار است سن حداقلی ازدواج را به 18 سال تغییر داد؟ سوالات فراوان دیگری را می توان طرح کرد که باید از مسئولان پرسیده شود. هیچ کس با کودک آزاری موافق نیست اما راهکارهای مواجه با این پدیده عظمی بلند می‌طلبد.