اعتدال در اصلاحات یا اصلاحات در اعتدال؟

  این روزها تشکیل کابینه دغدغه اصلی دلسوزان شده است، کابینه‌ای که قرار است تا سال 1400 در تحقق اهداف دولت اعتدالی و مطالبات مردم بکوشد، دولتی که حاصل ائتلاف اصلاح‌طلبان و اعتدالیون در سال 92 بود، دولتی که توانست گره پرونده هسته‌ای را باز کند؛ پرونده‌ای که سال‌ها کشور را تحت تحریم قرار داده بود در توافقی به نام «برجام» و با کوشش وزیر امور خارجه گشوده شد. بدون شک هر دولتی که در ایران بر سر کار آمده از پشتیبانی گروه‌های سیاسی برخوردار بوده است اما در این دوره شرایط متفاوت است و ظاهرا تعامل با اصلاح‌طلبانی که مدعی ایفای مهم‌ترین نقش در پیروزی روحانی در انتخابات اردیبهشت گذشته هستند، چیزی جز مشورت نخواهد بود. جریان اصلاحات خود را در رأی 24 میلیونی در سال 96 و رأی به او در سال 92 صاحب نقش بزرگی می‌داند و انتظار استفاده از افراد این طیف در کابینه خواسته‌ای منطقی و معمول در سیاست است اما ظاهرا کسانی که درچیدن لیست وزرای کابینه نقش داشته‌اند به آن توجه کافی نداشته‌اند و هر روز که زمان معرفی کابینه نزدیک می‌شود نگرانی فراموش شدن حامیان اصلی روحانی شدت می‌گیرد. سعید حجاریان از زمان قبل از انتخابات 96 تا امروز تحلیل‌هایی درباره رویکرد روحانی در دولت دوازدهم و نقش اصلاح‌طلبان در آن دولت مطرح کرده‌ است و می‌توان مواضع او را که به عنوان تئوریسین جریان اصلاحات شناخته می‌شود، در چند بخش بازخوانی کرد.

اپیزود اول: آزمون و خطا

این دوره به سال‌های ابتدایی دولت یازدهم باز می‌گردد و سال‌های آزمون و خطای روحانی و بررسی عملکرد او از سوی اصلاح‌طلبان است. اصلاح‌طلبان در آن برهه توجه داشتند که نباید عملکرد روحانی را به نحوی مورد بررسی قرار دهند که گویی او یک اصلاح‌طلب و وفادار به آرمان‌های اصلاح‌طلبی است. بر همین اساس بود که سعید حجاریان در سال 93 اظهار داشت: «روحانی چند ماه دیگر گرفتاری‌های عجیب و غریبی خواهد داشت؛ بی‌پولی، پروژه‌های عمرانی، اخراج کارگران، ناتوانی در پرداخت یارانه و حتی بخشی از حقوق دیگران. او (روحانی) تلاش می‌کند مساله ما را با آمریکا حل کند تا از آن طریق در اقتصاد هم تحول ایجاد شود.» و البته در همان زمان تاکید کرد: «چاره‌ای جز دفاع از روحانی نداریم. شکست روحانی شکست ما نیست. او اصلاح‌طلب نبوده است.» تکرار بر اصلاح‌طلب نبودن روحانی به دلیل آن است که خطاهای احتمالی و یا عدم نتیجه‌گیری کابینه در مجموع صددرصد به پای جریان اصلاحات نوشته نشود. هر چه باشد روحانی خاستگاهی غیر از اصلاح‌طلبی داشته و در سال 92 بخشی از ایده‌هایی که مطرح می‌کرد با خواست اصلاح‌طلبان همسو بود.

اپیزود دوم: حمایت و گله

اصلاح‌طلبان در سال 96 معتقد بودند که باید از روحانی حمایت شود تا او بتواند برنامه‌های باقیمانده از دولت یازدهم را به‌سرانجام برساند. اصلاح‌طلبان در این سال‌ها جز حمایت از روحانی در اندیشه‌ دیگری نبودند و رئیس جمهور هم با اصلاحاتی در حوزهای فرهنگی و سیاسی گام‌هایی در جهت خواست اصلاح‌طلبان برداشت اما پس از آن لبخندهای اصلاح‌طلبان به روحانی کمرنگ شد. چندی قبل از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم بود که سعید حجاریان وارد فاز دوم تعامل با روحانی شد و گفت: ‌«اصلاح‌طلبان چاره‌ای جز حمایت از روحانی ندارند و حتی اصولگرایان نیز کم‌کم به سمت آقای روحانی می‌آیند و چاره‌ای جز حمایت از او ندارند، چرا که اصولگرایان نیز کسی را ندارند که در انتخابات 96 مطرح کنند.» این اظهارات بدان معنا بود که گلایه‌هایی از روحانی وجود دارد. حجاریان هم به آن اشاره کرد: «دولت هم نقاط ضعف داشته و هم نقاط قوت.» زمانی که تئوریسین اصلاحات تاکید می‌کند اصولگرایان هم فردی جز روحانی ندارند که از او حمایت کنند، یعنی حمایت از روحانی در انتخابات 96 کمرنگ‌تر از سال92 است.

اپیزود سوم: پایان تعامل بی‌گلایه

فاز سوم روابط اصلاحات و روحانی از نگاه حجاریان در مرداد 96 توضیح داده شد. حجاریان در این مقطع برخی موانع و موارد پیش‌بینی نشده در تعامل اصلاحات و روحانی را به‌ صورت مختصر شرح داد. البته او در سال 93 حدس می‌زد که در سال 96 چه تغییراتی در این تعامل رخ خواهد داد. حجاریان با این آگاهی که مردم به‌خاطر اعتمادی که اصلاح‌طلبان داشتند در سال 92 به روحانی رأی دادند، از بیان دستاوردها در کنار تفاوت‌ها خودداری نکرد. تئوریسین اصلاحات گفت: «همین که دولت فعلی بتواند شرایط سختی را که برای اصلاحات ایجاد شد به روال عادی برگرداند، ما کلاهمان را بالا می‌اندازیم.» و زمانی که با این سوال مواجه می‌شود که دولت آقای روحانی اصلاح‌طلب نیست که بخواهد برای شما فضا را باز کند،‌ پاسخ داد: «بله، ولی مهم‌ترین مدافعش، اصلاح‌طلبان هستند و خودش به‌خودی خود آدم ندارد! باید باور کنیم که آقای روحانی در دولت یازدهم زمین سوخته تحویل گرفت. شما نمی‌دانید اوضاع کشور چگونه بود؛ من خبر دارم. به قول خودشان چند سال طول کشید تا خرابی‌های گذشته را آواربرداری کنند.» او با صراحت یادآوری کرد پیروزی روحانی و نشستن او بر کرسی ریاست جمهوری در نتیجه حمایت اصلاح‌طلبان است و این موضوع را نمی‌توان فراموش کرد. شاید این جملات حجاریان صریح‌ترین نوع مواجهه با روحانی از سوی اصلاح‌طلبان باشد که بی‌تردید یکی از دلایل چنین صراحتی عدم استفاده از اصلاح‌طلبان در ترکیب کابینه می‌تواند باشد.

در نهایت...

در نهایت به نظر می‌رسد طی سال‌هایی که حسن روحانی بر مسند ریاست جمهوری نشسته بود هر دو طرف تا حدودی مواضع خود را تعدیل کردند و از داشته‌های یکدیگر بهره بردند، چنان که حجاریان می‌گوید: «مگر این وزرایی که الان سرکار هستند در آن هشت سال فضای عرض اندام داشتند یا مثلا مجلس‌های اصولگرا با آنها همراهی می‌کردند؟» این اظهارات نشانگر تغییرات مثبت در جریان اصلاحات پس از روی کارآمدن روحانی است. از سوی دیگر روحانی هم مواضع خود را تعدیل کرده و در برخی موضوعات نمی‌توان او را با روحانی دهه 70 مقایسه کرد. بنابراین اکنون هم اصلاحات به سمت اعتدال رفته و هم اعتدالیون پذیرای اصلاحات شده‌اند.