آیا برهم زدن مستقیم برجام اولویت اصلی ترامپ است؟

 ترامپ از ابتدای تبلیغات ریاست جمهوری اظهارات تندی علیه توافق برجام داشته و بارها از آن به توافق بسیار بد با ایران نام می برد. این موضوع باعث شده تا بسیاری اظهارات تند ترامپ علیه ایران و توافق هسته ای را زمینه سازی برای برهم زدن توافق هسته ای و یا اعمال فشار بر ایران جهت خروج از آن ارزیابی کنند.

با وجودی که مطابق مصاحبه اخیر آقای ظریف، سیاست های رئیس ایالات متحده در قبال ایران تاکنون چندان قابل پیش بینی نبوده است لیکن به دلایل زیر به نظر نمی رسد برهم زدن برجام اولویت اصلی ترامپ باشد.

1- حرکت بر حاشیه خاکستری برجام: درست است که ترامپ از ابتدای کارزار انتخاباتی اظهارات تندی علیه توافق هسته ای داشته است لیکن نگاهی به اقدامات او از ابتدای ورود به کاخ سفید حاکی از آن است که بیشترین تمرکز سیاست های ضد ایرانی او بر موضوعاتی به غیر از محورهای اصلی توافق هسته ای است.

یکی از نخستین اقدامات دونالد ترامپ پس از ورود به کاخ سفید، صدور فرمان اجرایی بود که سفر اتباع هفت کشور از جمله ایران را به آمریکا به مدت ۹۰ روز متوقف می‌کرد. این فرمان از نظر مسئولین کشورمان به نقض روح برجام تعبیر شد.

حمایت احتمالی از تحریم اخیر مجلس نمایندگان و سنای امریکا علیه آنچه اقدامات بی ثبات کننده ایران در منطقه شمرده می شود، ادعای حمایت از تروریسم و توسعه برنامه های موشکی نیز به استناد مصاحبه اخیر آقای عراقچی، در کمیسیون مشترک نظارت بر برجام، نقض فاحش برجام توسط آمریکا تلقی نمی شود.

درمقابل همانگونه که به دفعات مسئولین کشور اعلام کرده اند، واکنش ایران در برابر اقدامات تحریک آمیز و بعضا خصمانه ایالات متحده، متناسب با نوع رفتار دولت آمریکا می باشد. در این میان شاید بیشترین نقاط قوت ایران برای عکس العمل در برابر فشارهای ایالات متحده، توسعه برنامه موشکی و حمایت از جریان مقاومت است.

موضوعات و محورهایی که فضای حرکت و رویارویی دو کشور را بدون وارد آمدن آسیب جدی به توافق برجام و یا خروج از آن برای هریک امکان پذیر می کند. افتتاح مرکز فضایی امام خمینی همزمان با تصویب تحریم های کنگره و سنا احتمالا بخشی از واکنش ضربتی ایران به اقدام نمایندگان آمریکا قابل توجیه می باشد.

به عبارتی دیگر اقدام و عکس العمل دو کشور تاکنون خارج از محورهای اصلی توافق برجام و در حاشیه خاکستری توافق (مواردی که صراحتا ناقض برجام نیستند) بوده و در راستای برهم زدن توافق نیستند.

2- تغییر چارچوب برد - برد توافق برجام در محتوا: از نظر طراحان توافق هسته ای و مدافعان آن در تهران و واشنگتن، توافق برجام در چارچوب بازی برد - برد بین تمام اطراف مذاکره شکل گرفته است. در حالیکه در دیدگاه مخالفان این توافق در دو کشور، توافق برجام فاقد چارچوب مورد نظر بوده و به اعتقاد آنها منافع طرف مقابل در توافق بیشتر می باشد.

از طرفی ترامپ علیرغم نزدیکی به حزب جمهوری خواه، در زمره سیاستمداران موافق گزینه نظامی علیه برنامه هسته ای ایران نیست. سیاست های منطقه ای او در بحران هایی نظیر سوریه و نیز دیدگاه او در موضوع ناتو موید این موضوع است.

علاوه براین او همواره از توافق "بسیار بد" با ایران انتقاد می کند. به عبارتی با توجه به انتقادات و اظهارات او این طور استنباط می شود که در نظر ترامپ چارچوب برد- برد در توافق برجام بدست نیامده است و کفه منافع برجام بیشتر به سود ایران می باشد.

از طرفی ترامپ در مدت حضور در کاخ سفید به این استدلال واقف شده که خروج از برجام، برهم زدن برجام و یا تغییر چارچوب برد– برد ادعایی موافقان به لحاظ حقوقی و بین المللی چندان کم هزینه نیست. شاید به این دلیل است که پایبندی ایران به برجام توسط وزارت خارجه آمریکا و کاخ سفید تایید شده است. لذا تنها گزینه پیش روی ترامپ، تغییر ماهیت و چارچوب توافق در محتوا می باشد.

به عبارتی دیگر او در تلاش است با حرکت و اعمال فشار بر ایران در حاشیه خاکستری توافق هسته ای (مواردی که صراحتا نقض برجام نیستند) و تحریک ایران به واکنش، نخست؛ احتیاط سرمایه گذاران خارجی برای ورود به بازارهای ایران را تقویت نماید.

دوم؛ با اعمال فشار بر ایران و تلاش در دستیابی به اجماع بین المللی در این خصوص همانند آنچه در محکومیت آزمایش موشک ماهواره بر سیمرغ توسط شرکای اروپایی آمریکا روی داد، کفه منافع توافق برجام را به سود ایالات متحده سنگین تر نماید.

علاوه براین ایران در چندسال اخیر روابط پرتنشی با عربستان سعودی و برخی کشورهای عربی همسایه خود دارد. این کشورها به همراه اسرائیل از منتقدان اصلی سیاست های منطقه ای اوباما در قبال ایران به ویژه توافق هسته ای هستند.

از طرفی واکنش ایران در برابر سیاست های ایالات متحده با توسعه برنامه موشکی، غالبا دارای تاثیرات منطقه ای می باشد.

لذا ترامپ با اعمال فشار بر ایران در خارج از محورهای اصلی توافق هسته ای علاوه بر اینکه روابط ایالات متحده با متحدان سنتی خود را ترمیم می کند، بر اساس شخصیت اقتصادی و کاسبکارانه و با کمترین هزینه (نسبت به گزینه خروج) از تشدید ایران هراسی در منطقه در راستای بهره گیری اقتصادی و تجاری از متحدین سنتی آمریکا بهره خواهد برد.