ارمنستان دروازه امن به اروپا

سِرژ سرکيسيان فعاليت سياسي خود را در قالب عضويت در حزب کمونيست شوروي سابق در ارمنستان آغاز کرد و در سال‌هاي ١٩٧٩ تا ١٩٨٨ به عنوان دبير دوم کميته جوانان حزب کمونيست در شهر استپاناکرت فعاليت داشت. بعدها به عنوان دبير اول بخش تبليغاتي حزب کمونيست مشغول به کار شد. سپس به‌عنوان دستيار اول هنريک پوغوسيان رهبر کميته محلي ناگورنو قراباغ انتخاب شد و از سال ١٩٨٩-١٩٩٣ به عنوان رئيس کميته نيروهاي خودمختار قراباغ مشغول به فعاليت شد. سِرژ سرکيسيان در سال ١٩٩٠ به‌عنوان نماينده شوراي عالي ارمنستان انتخاب شد و در ١٩٩٣ تا ١٩٩٥ مسئوليت وزارت دفاع جمهوري ارمنستان بر‌عهده او بود و در سال ١٩٩٥ تا ١٩٩٦ به‌عنوان رهبر دپارتمان امنيت دولت ارمنستان و بعدها به‌عنوان وزير امنيت ملي انتخاب شد. سِرژ سرکيسيان در سال ١٩٩٦ تا ١٩٩٩ به‌عنوان وزير امنيت ملي و امنيت داخلي جمهوري ارمنستان فعاليت مي‌کرد و در سال ١٩٩٩ مسئوليت امنيت ملي دولت ارمنستان را برعهده گرفت. سرکيسيان از سال ١٩٩٩ تا ٢٠٠٠ مسئوليت رئيس دفتر رياست‌جمهوري ارمنستان را برعهده داشت و از ١٩٩٩ تا ٢٠٠٧ به عنوان دبير امنيت ملي ارمنستان که از طرف رئيس‌جمهوري ارمنستان فرمانش ابلاغ مي‌شود، انتخاب شد. او دوباره از سال ٢٠٠٠ تا ٢٠٠٧ وزير دفاع جمهوري ارمنستان بود و در چهارم آوريل ٢٠٠٧ و در زمان رياست‌جمهوري روبرت کوچاريان به‌عنوان نخست‌وزير جمهوري ارمنستان و در هفتم ژوئن ٢٠٠٧ بعد از انتخابات پارلماني مجددا به‌عنوان نخست‌وزير انتخاب شد. سِرژ سرکيسيان از سال ٢٠٠٨ و در دو دوره متوالي رئيس‌جمهور ارمنستان است.

او از سال ٢٠٠٦ عضو حزب جمهوري ارمنستان بوده و از سال ٢٠٠٧ به‌عنوان رئيس شوراي حزب جمهوري ارمنستان برگزيده شده است. علاوه بر رياست‌جمهوري سِرژ سرکيسيان در‌حال‌حاضر رياست فدراسيون شطرنج ارمنستان را نیز برعهده دارد. رئيس‌جمهور سرکيسيان در سال ١٩٨٣ با همسرش خانم ريتا سرکيسيان که معلم موسيقي است، ازدواج کرده و صاحب دو دختر است. در ارمنستان فعاليت روزنامه‌ها و رسانه‌ها آزاد است و جمهوري ارمنستان در دوران رياست‌جمهوري سرژ سرکيسيان از معدود جمهوري‌هاي قفقاز و آسياي ميانه است که روزنامه‌نگار زنداني نداشته و مطبوعات مخالف و موافق به‌صورت آزادانه مشغول به فعاليت هستند.

سِرژ سرکيسيان در دوران رياست‌جمهوري و نيز ساير مسئوليت‌های خود همواره بر اهميت روابط با تهران و گسترش همه‌جانبه روابط با ايران تأکيد کرده است. او سال گذشته و به‌هنگام سفر رهبر کاتوليک‌هاي جهان ضمن اشاره به روابط ايران و ارمنستان به‌عنوان دو کشور مسيحي و مسلمان تأکيد کرد که روابط اين دو مي‌تواند الگوي مناسبي از روابط کشورها با دين و مذهب متفاوت باشد؛ آن‌هم در جهاني که شاهد گسترش افراط‌گرايي است. لازم به ذکر است اين مصاحبه در دفتر سِرژ سرکيسيان در شهر ايروان پايتخت ارمنستان برگزار شد.

‌با تشکر صميمانه از جناب‌عالي، به‌عنوان نخستين پرسش مايلم بپرسم ارزيابي جناب‌عالي از روابط ايران و ارمنستان چگونه است؟

پيش از هر چيز مايلم به خاطر فرصتي که شما و روزنامه «شرق» براي گفت‌وگو با ملت دوست و برادرمان يعني فراهم آورديد، مراتب خشنودي خود را اعلام کنم.

در ارتباط با اولين سؤال شما، بايد خاطرنشان کنم که براي پيشرفت هرچه‌بيشتر روابط خاص ميان دو کشور و ملت‌هاي ما زمينه‌هاي فراواني وجود دارد، که ريشه‌هاي اين زمينه‌ها از ژرفناي هزاره‌ها سرچشمه مي‌گيرند. دوستي بين مردم ايران و ارمنستان آن‌قدر مستحکم است، که ما فقط بايد مشترکاتي را که از اعماق سده‌ها به ما به ارث رسيده و موجب اتحاد ما مي‌شود حفظ کرده و به فکر گسترش و تعميق هر‌چه‌بيشتر اين روابط باشيم که در واقع اين ميراث بزرگ، ريشه و بستر اطمينان‌بخش مناسبات ما است. دو کشور ارمنستان و ايران از وارثان کهن‌ترين و ثروتمندترين تمدن‌هاي منطقه هستند. دو کشوري که همسايگي چندين‌هزار‌ساله، آنان را با رشته‌هايي ناگسستني به همديگر پيوند داده است.

سال ٢٠١٧ ميلادي بيست‌وپنجمين سالگرد روابط نوين دو کشور است. در ٢٥ سال گذشته يعني پس از استقلال ارمنستان روابط دو کشور ارمنستان و ايران پيوسته سير صعودي خود را پيموده و زمينه‌هاي مختلفي از گفت‌وگوي سياسي از عالي‌ترين سطح تا همکاري‌هاي تنگاتنگ اقتصادي- بازرگاني، از مناسبات مردمي تا همکاري‌هاي علمی، آموزشي و فرهنگي را دربرمي‌گيرد.

‌روابط عميق ايران و ارمنستان چه نقشي در ايجاد و گسترش صلح منطقه‌اي و جهاني دارد؟

ارمنستان و ايران در همسايگي يکي از بي‌ثبات‌ترين و ناآرام‌ترين مناطق کره خاکي قرار دارند. در برخي از کشورهاي هم‌جوار شاهد وحشيگري‌هاي تروريست‌ها هستيم. بخش‌هاي بزرگي از اين کشورها در کنترل ساختارهاي افراطي ننگين يا همان داعش قرار دارند و بازتاب آن از اين مناطق به ديگر کشورهاي منطقه نيز سرايت مي‌کند و ما به‌تازگی شاهد هدف‌قرارگرفتن کشور دوست يعني جمهوري اسلامي ايران از طرف گروه تروريستي یادشده بوديم. در چنين شرايطي بايد همه جوامع بين‌المللي به‌صورت مشترک در تحکيم امنيت و صلح منطقه بکوشند و تلاش‌هاي خود را در راه مبارزه با افراط‌گري منسجم كنند. در حقيقت، تمام مساعي دو کشور ارمنستان و ايران متوجه امنيت و برقراري صلح و ثبات منطقه‌اي است. به عقيده اين‌جانب ارمنستان و ايران در يک امر مهم اشتراک نظر دارند و آن اين است که سياست بين‌المللي هر دو کشور متکي بر آرمان عدالت‌خواهي است و اين از نظر حل صلح‌آميز و اساسي بسياري از مسائل موجود بي‌اندازه مهم است.

‌در ديدار سال گذشته جناب‌عالي با پاپ فرانسيس، رهبر ديني کاتوليک‌هاي جهان، شما با تمجيد از روابط برادرانه ايران و ارمنستان اشاره داشتيد كه اين روابط و همکاري ميان دو کشور مسلمان و مسيحي يک نمونه است، به نظر جناب‌عالي در چه حوزه‌هايي مي‌توان اميدوار بود اين روابط بيش از پيش گسترش يابد؟

با اطمينان کامل مي‌توان اعلام کرد ارمنستان و ايران به بهترين نحو اين واقعيت انکارناپذير را به جهانيان نشان مي‌دهند که مردم با عقايد مذهبي مختلف مي‌توانند در صلح و صفا زندگي کنند و بدون استثنا در همه زمينه‌هايي که براي هر دو کشور و ملت سودمند باشد، در توسعه روابط دوستانه و همکاري‌هاي مؤثر بکوشند. اطمينان دارم روابط نزديک مردم دو کشور و اشتراکات فرهنگي آنها مبتني بر مناسبات حُسن هم‌جواري شکل‌گرفته در طول قرن‌ها و متکي بر نقطه آغازين گفت‌وگوي مسيحيت و اسلام که از ارزش‌هاي والاي انسانيت هستند، کمک مي‌کنند روابط دو کشور به‌طور مستمر به سطوح جديد کيفي برسند. از اين نگاه روابط ارمنستان و ايران بدون اغراق روابطي نمونه و منحصربه‌فرد است، چون ما در راه استحکام اين روابط به بهترين نحو قادر هستيم ارزش‌هاي سنتي قرون گذشته را با واقعيت‌هاي معاصر هماهنگ کنيم.

‌موضع ارمنستان در برابر گسترش تروريسم و افراط‌گرايي چيست؟ ايران و ارمنستان دراين‌باره چه اقدامات مشترکي را مي‌توانند در دستور کار قرار دهند؟

همان‌گونه که قبلا ذکر کردم، خطر تروريسم در جهان پيش از هر زماني به چالشي جدي مبدل شده است. در اين شرايط جامعه جهاني بايد در راستاي تأمين امنيت و ثبات داخلي بکوشد و اجازه ندهد گروه‌هاي تروريستي در سرزمين‌هاي آنها مستقر شوند. درعين‌حال بايد همکاري‌هاي بين دولتي را در زمينه‌هاي مبادله اطلاعات و پيشگيري از تهديدها توسعه بخشيد و همچنين بايد در مبارزه با تروريسم اراده مشترک و قاطعيت نشان داد. موضع‌گيري قاطعانه در مبارزه با تروريسم و تحمل‌ناپذيري واقعي اين پديده ضرورتي حياتي است. جامعه جهاني در راه ريشه‌کن‌کردن طاعون وحشتناک تروريسم که بشريت متمدن را تهديد مي‌کند، بايد بکوشد و راه‌هاي حمايت‌هاي مالي آن را مسدود كند. متأسفانه بعضي از کشورهاي منطقه ما با دنبال‌کردن مقاصد مشکوک مقطعي، با تروريست‌ها همکاري می‌کنند، به آنها پناه می‌دهند و از آنها حمايت به عمل مي‌آورند. در مقابل چنين رفتارهايي بايد نابردباري از خود نشان داد.

‌براي توسعه روابط در حوزه گردشگري هم شاهد اجرائي‌شدن لغو رواديد ميان دو کشور بوديم، لغو رواديد ميان ايران و ارمنستان مي‌تواند چه دستاوردهايي در پي داشته باشد؟ آيا براي توسعه گردشگري ميان ايران و ارمنستان زيرساخت‌هاي لازم ازجمله راه‌هاي ريلي و زميني و هوايي و هتل‌ها و ساير خدمات اين بخش تدارک ديده شده است؟

ما اهميت زيادي به لغو رواديد بين دو کشور که اثرات مثبتي بر توسعه روابط بين دست‌اندرکاران تجارت، سرمايه‌گذاري و توريسم دارد، می‌دهیم. همان‌گونه‌که همتاي محترم من جناب آقاي حسن روحاني گفته‌اند، امروزه ما بايد به جاي ديوار، پل بسازيم. به عقيده من لغو رواديد به‌منزله احداث پل بين مردم دو کشور است. ارزيابي ما اين است که پس از لغو رواديد شاهد افزايش جهانگردان ايراني در ارمنستان هستيم. درحال‌حاضر متناسب با سليقه‌هاي فرهنگي شهروندان ايراني خدمات توريستي ويژه‌اي در حال شکل‌گيري هستند؛ از آن جمله اقداماتي در راستاي آماده‌سازي زيرساخت‌هاي مناسب‌تر، افزايش کيفيت خدمات، عرضه ميراث غني تاريخي- فرهنگي ما، افزايش تعداد پروازها به طرف ارمنستان است. ارمنستان فرهنگي ارزنده، سطح عالي امنيت و مردمي ميهمان‌نواز و کوشا دارد و اين از امتيازات رقابتي کشور ما محسوب مي‌شود.

‌ارزيابي جناب‌عالي از همکاري‌هاي ايران و ارمنستان درباره انتقال انرژي از جمله برق و گاز چيست؟ چرا پروژه انتقال گاز ايران از طريق ارمنستان و گرجستان به اروپا کامياب نبود؟ آيا در‌اين‌باره مي‌توان اميدوار بود که به‌زودي گام‌هاي تازه‌اي برداشته شود؟

همکاري‌هاي ارمنستان و ايران در بخش انرژي يکي از عرصه‌هاي مهم روابط دو کشور به حساب مي‌آيد. حدود ١٠ سال است که برنامه گاز در مقابل انرژي که به سود هر دو طرف است، در دست اجراست. در همين ارتباط احداث خط سوم انتقال برق ارمنستان-ايران که امکان افزايش حجم مبادلات گاز و برق را فراهم خواهد كرد، از اهميت بسزايي برخوردار است. در ارتباط با ترانزيت گاز ايران به اروپا از طريق ارمنستان و پروژه‌هاي بزرگي از اين دست، بايد اعلام كنم که اين نوع پروژه‌ها بايد به صورت همه‌جانبه تحت مطالعه و محاسبه قرار گيرند و چنانچه پروژه موردنظر براي همه طرف‌ها قرين‌به‌صرفه باشد، چرا نه؟ درحال‌حاضر اين موضوع از طرف کارشناسان تحت بررسي قرار دارد. ما به نوبه خود آمادگي طرف ارمني را براي مشارکت در پروژه‌هاي بزرگ اقتصادي اعلام کرده‌ايم.

  ‌بيش از يک‌و‌نيم سال از عضويت ارمنستان در اتحاديه اقتصادي اوراسيا مي‌گذرد، فرصت‌ها و چالش‌هاي اين عضويت را در موضوع مناسبات ارمنستان و ايران، با توجه به تجارب حاصل‌شده در اين مدت چه مواردي مي‌دانيد؟

ما بارها اعلام کرده‌ايم ارمنستان آماده است از هر لحاظ به توسعه همکاري‌هاي بين ايران و اتحاديه اقتصادي اوراسيا ياري برساند. جمهوري ارمنستان در چارچوب اتحاديه اقتصادي اوراسيا در ارتباط با رژيم تجارت ترجيحي با جمهوري اسلامي ايران ابتکار عمل به خرج داده است که در نتيجه آن، همان‌گونه که مطلع هستيد، مذاکرات مربوطه در جريان است. مطمئن هستم اين نوع همکاري‌ها براي همه طرف‌ها سودمند خواهد بود زيرا دروازه‌هاي بازاري با جمعيت ١٨٠ ميليون نفر براي عرضه کالاهاي ايراني گشوده خواهد شد. کشورهاي عضو اين اتحاديه هم به نوبه خود امکان عرضه کالاهاي خود با امتيازات ويژه‌اي در بازار ايران را خواهند داشت.

در ارتباط با مناسبات‌ جمهوري ارمنستان- اتحاديه اروپا بايد گفت ما اين‌گونه روابط را در تضاد با ارتباطات جمهوري ارمنستان و اتحاديه اقتصادي اوراسيا ارزيابي نمي‌کنيم. ارمنستان کوتاه‌ترين و امن‌ترين راه ارتباطي ايران با اروپاست. ارمنستان امروز با اتحاديه اروپا مناسبات و همکاري‌هاي اقتصادي تنگاتنگي دارد و ما آماده هستيم براي همکاري‌هايي که براي هر دو طرف سودمند باشند، زمينه‌هاي مساعدي را فراهم کنيم. ما با اتحاديه اروپا داراي رژيم تجارتي ترجيحي (GSP+/جي‌اس‌پي+) هستيم که در اين چارچوب چندين هزار عنوان کالاهاي توليدشده در ارمنستان مي‌تواند با تعرفه صفر گمرکي به کشورهاي عضو اتحاديه اروپا صادر شود. اين موضوع نيز مي‌تواند مورد توجه سرمايه‌گذاران ايراني براي آغاز فعاليت‌هاي اقتصادي در ارمنستان قرار گيرد.

‌با وجود روابط سياسي عميق و گسترده تاريخي، تمدني، فرهنگي و زباني ميان ايران و ارمنستان متأسفانه روابط اقتصادي ايران و ارمنستان پابه‌پاي روابط سياسي رشد لازم و کافي را نداشته است. آيا براي گسترش روابط اقتصادي ارمنستان و ايران و افزايش حجم مبادلات اقتصادي دو کشور برنامه‌ ويژه‌اي در دستور کار قرار دارد؟

توسعه روابط اقتصادي با جمهوري اسلامي ايران از اولويت‌هاي ماست. فعاليت‌هاي منظم کميسيون مشترک دو طرف در جهت گسترش حجم مبادلات کالا بين دو کشور و افزايش مناسبات اقتصادي است. فعاليت‌هاي منطقه آزاد بازرگاني استان سيونيک ارمنستان نيز که در مرز دو کشور واقع است، مي‌تواند زمينه را براي گسترش اين نوع همکاري‌ها فراهم و در راستاي استحکام روابط بين‌دولتي نقش مؤثري را ايفا كند. ارمنستان آماده است تا همه امکانات خود را براي آغاز فعاليت‌هاي اقتصادي در جمهوري ارمنستان در اختيار دست‌اندرکاران بازرگاني ايران قرار دهد و همان‌طور که قبلا گفتم، ارمنستان آماده است براي ورود به بازارهاي ساير کشورها از طريق ارمنستان زمينه‌هاي مساعدي را براي بازرگانان و صاحبان صنعت ايراني فراهم كند. واقعيتي انکارناپذير است که در بسياري از موارد اقدامات اقتصادي مشترک ارمنستان و ايران مي‌توانند از نقطه‌نظر رقابتي‌بودن بر اقدامات جداگانه هريک از کشورها ارجحيت داشته باشند.

‌سرمايه‌گذاري‌هاي مشترک ميان سرمايه‌داران و تجار و صنعتگران ايران و ارمنستان هم وضعيت مطلوبي را نمايان نمي‌كند. براي اين مقصود هم آيا برنامه‌ريزي ويژه‌اي صورت گرفته است؟ آيا براي توليد کالاهاي مشترک صنعتي و اقتصادي ميان طرف‌هاي ايراني و ارمنستاني در ارمنستان هم برنامه ويژه‌اي در دستور کار دولت قرار دارد؟ روابط بانکي ايران و ارمنستان در چه شرايطي است؟

ما سياست درهاي باز را براي جذب سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي اعمال مي‌کنيم. کشور ما عضو اصلي سازمان تجارت جهاني است و اين به آن معني است که ما هيچ فرقي براي سرمايه‌گذاران و شرکت‌هاي داخلي و خارجي قائل نيستيم. ارمنستان سياست پيشرفت صنعتي را در پيش گرفته است و در اين چارچوب ما در نظر داريم همکاري‌هاي خود را با کشورهاي همسايه و مخصوصا با دست‌اندرکاران اقتصادي جمهوري اسلامي ايران توسعه بخشيم. همان‌طور که گفتم، ما روي توسعه همکاري‌هاي اقتصادي ارمنستان و ايران در منطقه آزاد بازرگاني واقع در مرز مشترک دو کشور حساب باز کرده‌ايم.

در نتيجه لغو تحريم‌ها عليه ايران تحرکي مثبت در فعاليت‌هاي بانکي مشاهده مي‌شود و اين تأثيري مثبت بر فعاليت‌هاي بانکي همکاري‌هاي ما خواهد داشت. فکر مي‌کنم در آينده‌اي نزديک شاهد افزايش حجم اين‌گونه همکاري‌ها خواهيم بود.

‌در حوزه‌هاي فرهنگي هم روابط ايران و ارمنستان ظرفيت بسيار بالاتري نسبت به مناسبات کنوني دارد. آيا براي اين منظور و گسترش روابط فرهنگي و هنري طرفين برنامه‌هاي تازه‌اي را تعريف کرده‌اند؟

همکاري‌هاي فرهنگي جمهوري ارمنستان با جمهوري اسلامي ايران تقريبا شامل همه زمينه‌ها مانند هنر سينما و تئاتر، موسيقي و انتشارات کتاب و... مي‌شود و هر دو طرف برنامه‌هاي پرمحتواي متعددي را به مرحله اجرا گذاشته‌اند.

در زمينه هنر سينمايي، براي مثال در ايران هفته فيلم‌هاي ارمني برگزار شد. چند روز پيش چهاردهمين فستيوال بين‌المللي سينمايي موسوم به زردآلوي طلايي در ايروان برگزار شد. در سال ٢٠١١ ميلادي برنده اصلي اين فستيوال، فيلم سينمايي جدايي نادر از سيمين به کارگرداني اصغر فرهادي شد. در ضمن اين فيلم بعدا به عنوان بهترين فيلم خارجي‌زبان جايزه اسکار را نيز به خود اختصاص داد.

در زمينه موسيقي هر دو طرف به تبادل گروه‌هاي موسيقي فولکلور پرداخته و همکاري‌هاي نزديکي در عرصه برقراري ارتباطات هنر تئاتر و موزه و... دارند.

اشتراکات زباني مردم دو کشور از ويژگي‌هاي خاصي برخوردار است. هم زبان ارمني و هم زبان فارسي از معدود زبان‌هايي هستند که با آنها مي‌توان با برطرف‌کردن برخي مشکلات نوشته‌هايي به قدمت ٩٠٠ سال را بازخواني کرد.

در طول قرن‌ها مردم ما زبان مادري خود را به عنوان گوهري ارزشمند پاسداري و حفاظت کرده و در عين حال با برقراري ارتباط با ديگر ملت‌هاي دنيا در غني‌سازي گنجينه‌هاي ادبيات جهاني کوشيده‌اند.

آثار انديشمندان بزرگي مانند فردوسي، سعدي، خيام، حافظ و ديگر بزرگان ايراني به زبان ارمني برگردانده شده است.  در عرصه فرهنگي مي‌توان فهرست تمام‌نشدني برنامه‌هاي مشترک را برشمرد، ولي همه اينها را مايلم در يک عبارت خلاصه کنم: ما به صورت فعال به تبادلات فرهنگي پرداخته و بارها درباره تعهدات خود مبني بر فعال‌ترکردن هرچه‌بيشتر همکاري‌هاي متقابل در اين عرصه اعلام آمادگي كرده‌ايم.

‌توسعه روابط علمي و دانشگاهي بخش ديگري از ظرفيت‌هاي دو طرف است که تا امروز چندان رشدي نداشته است. آيا براي توسعه روابط دانشگاهي و علمي هم برنامه‌ريزي ويژه‌اي صورت گرفته است؟

در همکاري‌هاي متقابل ارمنستان و ايران عرصه علمي و آموزشي نيز پيشرفت درخورملاحظه‌اي داشته است. ولي در اين عرصه نيز پتانسيل‌هاي بزرگي که هنوز مورد استفاده قرار نگرفته موجود است. فکر مي‌کنم هر دو کشور ارمنستان و ايران همه امکانات را مخصوصا در زمينه همکاري‌هاي هرچه‌بيشتر آموزش عالي دارا هستند.

دانشگاه‌هاي ارمنستان مي‌توانند براي دانشجويان ايراني تحصيلاتي با عالي‌ترين کيفيت به‌ويژه در رشته‌هايي که در ارمنستان سابقه و سنت‌هاي ديرينه دارند، فراهم كنند. اجراي برنامه‌هاي مشترک علمي-تحقيقاتي و تبادل تجربيات نيز نه‌تنها نقش مؤثري براي استحکام هرچه‌بيشتر رابطه دانشمندان ارمني و ايراني خواهد داشت، بلکه نتايج اين فعاليت‌ها مي‌تواند زمينه را براي به‌کارگيري اين برنامه‌ها در عمل نيز مهيا كند.

‌در پايان اگر جناب‌عالي خطاب به ملت ايران پيام خاصي داريد خوش‌وقت خواهم بود تا حامل پيامتان باشم؟

مايلم هم ملت ايران و هم ملت ارمنستان را مخاطب قرار دهم: دوستي ارمنيان و ايرانيان از روز ازل به ما اهدا نشده است. اين دوستي در طول سال‌ها، قرن‌ها و هزاره‌ها شکل گرفته، استحکام پيدا کرده و به شکل و محتواي عميق امروزي درآمده است. اطمينان دارم ما به عنوان دو ملتي که بوميان اصيل اين مرز و بوم هستيم، روند صلح‌آميز و پايدار تاريخ خود را به سوي هزاره‌هاي جديد ادامه داده و هميشه در پاسداري و غني‌سازي اين روابط کوشا خواهيم بود.