عقب نشینی ترامپ مقابل اروپای حامی برجام

 حمید بعیدی نژاد سفیر ایران در انگلیس در روزنامه ایران نوشت: دولت آمریکا که با روی کار آمدن خود با قاطعیت اعلام می‌کرد که به محض روی کار آمدن این توافق را پاره خواهد کرد، همچنان از اقدام علیه برجام ناتوان بوده است.

امروز در آستانه دومین سالگرد حصول توافق برجام در وین هستیم، توافقی که دولت‌های جهان و دیگر اعضای جامعه بین‌المللی آن را به عنوان بزرگ‌ترین دستاورد دیپلماسی در دهه‌های اخیر می‌شناسند.

برجام توافقی بین‌المللی است و به یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین بحران‌های اخیر بین‌المللی پایان داد. در کنار دستاوردهای برجام برای حفظ و تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی، برجام برای ایران نیز دستاوردهای درخشانی به همراه داشته است.

علاوه بر تثبیت حقوق هسته‌ای کشورمان، برجام بسیاری از موانع رشد و توسعه اقتصادی کشور را که وضع تحریم‌ها برای کشورمان ایجاد کرده بود، از سر راه برداشت که برای اهل انصاف نمونه‌های آن روشن است.

برجام به تحمیل تحریم‌ها علیه ایران در حوزه‌های انرژی شامل نفت و گاز و پتروشیمی و همچنین حمل و نقل چون کشتیرانی بازرگانی و کشتیرانی نفتکش و هواپیمایی و بسیاری از حوزه‌های مشابه پایان داد و آنها را لغو کرد، تحریم‌هایی که آثار عینی مخرب آن در اقتصاد ایران بسیار محسوس بوده‌اند.

بر اثر لغو تحریم‌های مالی، اقتصادی، انرژی، بانکی و غیره صادرات نفت و گاز ایران از سر گرفته شد، ده‌ها میلیارد منابع مسدود شده ایران در بانک‌های خارجی آزاد شدند، ناوگان هواپیمایی ایران برای اولین بار به خرید هواپیما و نوسازی خود اقدام کرد و ناوگان کشتیرانی ایران با رها شدن از فشار تحریم‌ها به شکوه گذشته خویش در حمل و نقل دریایی بین‌المللی بازگشت.

تاثیرات مثبت برجام بر روند اقتصادی ایران باعث گشت که بعد از ده‌ها سال ایران بتواند رشد حدود هشت درصدی را در اقتصاد تجربه کند. امید است که این روند مثبت با وجود همه حسادت‌ها و فشارها از سوی دشمنان به لطف الهی ادامه یابد.

با در نظر گرفتن موقعیت ویژه ایران در سطح منطقه، برجام فرصتی استثنایی برای کشورمان جهت ایجاد روابطی راهبردی با همسایگان به ویژه عراق فراهم کرده است. طلیعه شکست داعش در عراق و سوریه، بار دیگر بخوبی ثابت کرد که قدرت ایران نه ابزاری برای اعمال سلطه بر دیگر ملت‌ها بلکه عاملی برای ایجاد و تثبیت صلح و امنیت در منطقه می‌باشد.

اگر امروز در آستانه دومین سال حصول برجام، این توافق همچنان محور توجه در سطح جهانی و منطقه‌ای است، این به دلیل محکم بودن مبانی و اصول بنیادین این تفاهم می‌باشد. حتی دولت آمریکا که با روی کار آمدن خود با قاطعیت اعلام می‌کرد که به محض روی کار آمدن این توافق را پاره خواهد کرد، همچنان از اقدام علیه برجام ناتوان بوده است و با وجود تمامی لفاظی‌ها و بدعهدی‌ها مجبور بوده است مجموعاً به تعهدات اساسی خود در برجام عمل کرده و رسماً هم اعلام کند که تا رسیدن به یک ارزیابی دقیق به اجرای تعهدات خود ادامه خواهد داد و این در شرایطی است که دولت امریکا با وجود تمامی مخالفت‌ها، ابایی از نقض برخی از تفاهمات دوجانبه و چندجانبه مهم نداشته و ندارد.

آمریکا با وجود مخالفت‌ها احداث دیوار مرزی با مکزیک را آغاز کرد، توافق پیشین اوباما با دولت کوبا را که توافقی تاریخی خوانده شد یکجانبه نقض کرد و شدیدتر از همه به طور یکجانبه از توافق تغییر آب و هوایی پاریس خارج شد.

رییس دولت جدید آمریکا از زمان آغاز مبارزات انتخاباتی خود شدیدترین حملات را علیه برجام آغاز کرده بود. وی برجام را بدترین تفاهم طول تاریخ خوانده و قول داده بود که آن را اجرا نخواهد کرد. اما برخلاف این لفاظی‌ها دولت امریکا در چند مرحله حساس که می‌باید تصمیماتی بسیار کلیدی برای ادامه حیات برجام می‌گرفت، به تعهدات خود پایبند ماند.

نخستین مرحله ضرورت صدور دستور دولت برای ادامه توقف اجرای آن تحریم‌هایی بود که باید راس چهار ماه در صورت عدم صدور دستور جدید دوباره به اجرا درمی‌آمد و این بی شک نقض بارز برجام بود.

این مقطع، مرحله‌ای بسیار حساس بود. کافی بود فقط رییس جمهوری آمریکا با تمدید دوباره توقف اجرای تحریم‌ها موافقت نمی‌کرد، اما توافق کرد و اجرای تحریم‌ها دوباره متوقف شد.

مرحله دوم زمانی بود که بر اساس مصوبه قبلی کنگره آمریکا، دولت باید با ارسال گزارشی به کنگره پایبندی و یا عدم پایبندی ایران به اجرای تعهدات خود در برجام را اعلام می‌کرد.

دولت آمریکا در این مرحله نیز رسماً پایبندی ایران به برجام را به کنگره اعلام کرد. مرحله سوم تصمیم به همراهی و یا عدم همراهی با توافق جهانی در تأیید اجرای اقدامات ایران درخصوص پولشویی و لذا دست کم تعلیق اقدامات محدود کننده بانکی بین‌المللی علیه نظام بانکی ایران بود.

این اقدام با آن که اقدامی مستقیم در رابطه با اجرای برجام نبود ولی می‌توانست اجرای برجام در صحنه عمل را با چالشی بسیار بزرگ مواجه کند. در اجلاس اخیر گروه ویژه ترتیبات مالی که با هدف اجرای موثر مقررات مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم در والنسیا در اسپانیا تشکیل شد، دولت آمریکا در نهایت با توافق جمعی اعضا برای تعلیق اقدامات مقابله جویانه با ایران همراهی کرد.

این تصمیمات دولت آمریکا با توجه به مواضعی که رییس جمهوری این کشور در دفعات متعدد علیه برجام اتخاذ کرده است، از مشکل‌ترین تصمیمات دولت بوده است. اما مهم‌ترین دلیل همراهی آمریکا با جامعه جهانی یکپارچگی مواضع تمام متحدان آمریکا به ویژه اروپا و اعضای دائم شورای امنیت در ضرورت حفظ برجام به عنوان مهم‌ترین دستاورد دیپلماسی می‌باشد و این خود ما را به این امر رهنمون می‌سازد که برجام بر پایه‌های محکمی استوار است که خود این مبانی ضامن تداوم اجرای آن می‌باشد.

اما بی شک اجرای برجام با چالش‌های مهمی هم روبه‌روست. با وجود آن که دولت امریکا به طور مشخص تا این لحظه خلاف صریح تعهدات بنیادین خود اقدام نکرده است اما تداوم سیاست‌های خصمانه آمریکا درخصوص برجام به نوعی حزم و احتیاط در جامعه اقتصادی و شرکت‌های بزرگ تجاری و بانک‌های بین‌المللی برای ورود به کار اقتصادی و مالی با طرف‌های ایرانی انجامیده است.

این وضعیت در تعارض آشکار با تعهدات دولت‌ها بر اساس برجام می‌باشد، چرا که برجام که آن ها را به اقدامات موثر برای حمایت از این تفاهم با هدف عادی ساختن روابط اقتصادی با ایران متعهد نموده است. در همین چارچوب تصویب لایحه سنای آمریکا اگر به تصویب مجلس نمایندگان و امضای رییس جمهوری آمریکا برسد، اقدامی است که فارغ از مفاد آن که تعارض و یا عدم تعارض آن با برجام نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد، بی شک باعث ایجاد فضایی در تعاملات اقتصادی و تجاری با ایران می‌شود که به هر روی مانع از بهره‌مندی کامل ایران از منفعت‌های برجام می‌گردد.

دولت آمریکا و دیگر اعضای موثر برجام متعهد هستند به هر صورتی که شده، جلوی این اقدامات را بگیرند و آمریکا نیز باید به سیاست‌های خصمانه خود علیه برجام پایان دهد.

در نهایت این که برجام توافقی بین‌المللی و چندجانبه است و همان طور که هیچ کشوری نمی‌تواند به صورت یک جانبه نسبت به سرنوشت آن تصمیم بگیرد، حفظ آن نیز به تعهدی از سوی تمامی اعضا برای تحقق کامل مفاد آن نیاز دارد.