هامون دوباره داغدار شد

هنوز یک سال از فاجعه زیست محیطی مرگ میلیون ها ماهی در تالاب بین المللی هامون نمی‌گذرد که دوباره با خشک شدن بخش‌هایی از تالاب، میلیون‌ها ماهی و بچه ماهی دیگر تلف شدند و هامون دوباره داغدار شد.
 
داغ امروز سوزناک تر از داغ پارسال است چون همان زخم قدمی، امسال هم سر باز کرد و دامن هامون را گرفت، به عقیده کارشناسان این زخم قدیمی هامون ناشی از مدیریت نامناسب آب در تالاب و سد سازی های پی در پی افغانستان بر روی رودخانه های منتهی به تالاب است.
 
افغانستان یک کشور کوچک و پر بارش تر از ایران است که بخشی از منابع آب آن با ایران مشترک است اما این کشور سدهای زیادی بر روی بزرگترین رودخانه مشترک خود با ایران یعنی "هیرمند" ساخته که آسیب‌های زیادی به محیط زیست دو کشور وارد کرده است.
 
این سد سازی های دهه های اخیر سبب شده تا چرخه طبیعی انتقال آب از هیرمند به تالاب هامون متوقف و هامون دچار یک چالش زیست محیطی شود. چالشی که در 18 سال اخیر گریبان هامون را گرفته و موجب شده تا اکثر این سال ها تالاب با خشکی 100 درصد مواجه شود.
 
اما در چند سال اخیر به لطف فعالیت سامانه های قوی آب و هوایی و بارش های قابل توجه در سرچشمه های این رودخانه در افغانستان، بخش های اندکی از هامون در فصل بهار آبگیری شد ولی به سبب نبود برنامه ریزی و مدیریت مناسب برای سیلاب های بهاری در تالاب هامون، سیلاب ها در تمام نقاط هامون پخش شد و با اقلیم گرم و خشک و وزش بادهای 120 روزه به سرعت در مدت سه چهار ماه خشکید.
 
این مسئله هامون را به یک تالاب فصلی مرگبار تبدیل کرده که همه سال جان میلیون‌ها ماهی و پرنده را می‌گیرد. امسال نیز مانند سه سال گذشته با خشک شدن و پس روی آب در بخش‌هایی از هامون میلیون‌ها ماهی و بچه ماهی تلف شدند.
 
البته تا کنون هیچ نهاد رسمی آمار دقیقی از میزان تلفات ماهی ها گزارش نکرده است، اما گزارش‌های غیر رسمی و میدانی خبرنگار ما از بخش‌های شمالی هامون هیرمند نشان می‌دهد که ده‌ها یا صدها هزار ماهی با خشک شدن و کاهش شدید آب در این بخش از تالاب جان داده‌اند.
 
بخشی از صیادان منطقه یک ماه قبل هشدار داده بودند که در صورت تداوم قطع ورود آب به تالاب، هامون در نیمه تیرماه می‌خشکد اما کسی توجه نکرد و زخم کهنه دوباره سر باز کرد.
 
یکی از صیادان شمال استان درباره وضعیت کنونی تالاب می‌گوید: همه مردند، همه ماهیان کپور و شیرماهی مردند، همه نیست و نابود شدند، الان نیمه دوم تیرماه است و همه چیز از بین رفته است.
 
مرگ میلیون‌ها ماهی در هامون قابل پیشگیری بود
 
رئیس پژوهشکده تالاب هامون معتقد است که مرگ میلیونی ماهی ها در تالاب فاجعه نیست، بلکه یک سوء مدیریت است و اگر ما همواره مدیریتی بر ورد آب به تالاب نداشته و آب به صورت طبیعی و با عمق کم در تالاب پخش شود، همین اتفاق‌ها می‌افتد.
 
احمد قرایی گفت: مرگ میلیون‌ها ‌ماهی در تالاب هامون با احیای گودال‌های طبیعی تالاب قابل پیشگیری بود و می‌توانست اتفاق نیفتد. بطوری که باید آب با حالت نوارهای گودالی و ایجاد تپه ماهوری در بخش‌هایی که ماهی و پرندگان وجود داشت، متمرکز می‌شد. بنابراین در قسمت گودال آب جمع و ماهی‌ها هم به این قسمت هدایت می‌شدند.
 
وی افزود: متولیانی چون سازمان حفاظت محیط زیست و اداره منابع طبیعی باید با داشتن برنامه‌ای مدون و عملیاتی برای انجام این موضوع اقدام کنند اما هیچ کدام از این دستگاه‌ها در استان نه پول و نه برنامه‌ای در دست دارند.
 
این مسئول با انتقاد از کارگروه استانی احیای هامون، عنوان کرد: در مدت 4 سال گذشته برای مدیریت تالاب هامون برنامه طراحی شده اما هیچ عملکرد عملی دیده نمی‌شود، بیشتر موضوعات در قالب‌های تئوری، تصویب نامه و روی کاغذ بوده و عملکردی در کار نبوده است.
 
قرایی ادامه داد: اکنون هیچ پولی برای احیای تالاب هامون پرداخت نشده است و دستگاه‌های استانی هم پولی ندارند که بخواهند هزینه کنند، این در حالی است که تامین اعتبار و رایزنی برای آن از کوچک ترین وظایف ستاد احیای تالاب هامون است.
 
100 سد علیه هامون
 
رئیس پژوهشکده تالاب هامون در بخش دیگری  به100 سد ساخته شده و در حال ساخت در مسیر رودخانه‌های منتهی به تالاب هامون توسط افغانستان اشاره کرد و گفت: دو سد بیش از بقیه برای تالاب هامون خطرناک است، نخست سدی که در مسیر رودخانه «فراه رود» با همکاری ایتالیایی‌ها در حال ساخت است و حدود دو سال آینده به بهره برداری می‌رسد، دوم توسعه سد کجکی که بر روی رودخانه هیرمند ساخته می‌شود، برای تالاب مضر است.
 
وی ادامه داد: سدی که افغانستان بر روی فراه رود در حال ساخت دارد، یک میلیارد و 765 میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره آب دارد که این ظرفیت معادل آبی است که اکنون از رودخانه وارد تالاب می شود، یعنی با ساخت سد از فراه رود هیچ آبی وارد تالاب نخواهد شد.
 
پارسال نیز با قطع ورود آب به تالاب هامون میلیون ها ماهی در تالاب تلف شدند.