بازی تاج‌ و‌ تخت در جزیره العرب

 یک قدم دیگر برای محمد بن سلمان باقی مانده است تا خود را بر کرسی پادشاهی ببیند. هفته گذشته در عربستان سعودی یک تغییر اساسی رخ داد و در پی آن ملک سلمان پسرش را به عنوان جانشین خود انتخاب کرد.

به نوشته روزنامه وال استریت ژورنال روز چهارشنبه گذشته، پادشاه عربستان سعودی پسرش را به‌عنوان ولیعهد خود انتخاب کرد که راه را برای سلطنت شاهزاده جوان در دوران تغییرات حیاتی در داخل کشور و تشدید رقابت‌ها در خاورمیانه، هموار کرد. ولیعهد جدید محمد بن سلمان پسر بزرگ پادشاه و وزیر دفاع کشور است. زمانی که پدرش در سال 2015 به پادشاهی رسید، او نیز به سطوح بالای قدرت دست ‌یافت. سپس به تدوین طرح بلندپروازانه‌ای برای کاهش وابستگی اقتصاد عربستان به نفت پرداخت.

او جایگزین شاهزاده محمد بن نایف برادرزاده شاه شد. نایف از تمام مقام‌هایش ازجمله وزیر کشور برکنار شد. عزل نایف برای واشنگتن به‌منزله پایان دوران همکاری با مهره مورد اعتمادی است که به تزار ضدتروریستی کشور شهرت داشت. نایف در جریان پسا 11 سپتامبر نقش فعالانه‌ای در همکاری با نیروهای امنیتی آمریکا داشت. به‌رغم اینکه در جریان حملات تروریستی بیشتر مهاجمان اهل عربستان بودند اما نایف توانست با جلب نظر آمریکایی‌ها، خود را به‌عنوان یک دوست مطرح کند. جورج بوش دوم و تیم وی با نایف همکاری بسیار تنگاتنگی داشتند. نایف همواره برای آمریکایی‌ها یک دوست مهم بوده است اما هفته گذشته وی شانس خود را برای رسیدن به پادشاهی این کشور از دست داد و در یک تابوشکنی آشکار، در حالی که در عربستان پادشاهی از برادر به برادر می‌رسد، برای نخستین‌بار از پدر به پسر رسید.

در این راستا تلویزیون دولتی عربستان ویدئویی از محمد بن نایف منتشر کرد که به جانشین خود اعلام وفاداری می‌کند. در این فیلم، محمد بن سلمان زانو زد و دست پسرعمویش را بوسید و گفت: «خدا یاورت باشد.» پادشاه 81 ساله عربستان با تعیین پسرش به‌عنوان جانشین، سنت دیرینه سلطنتی را برهم زد. از زمان سلطنت پادشاه «عبدالعزیز بن سعود» بنیان‌گذار دولت عربستان سعودی که در سال 1932 به قدرت رسید، قدرت در میان پسرهایش از برادر به برادر منتقل ‌شده است. پادشاه سلمان در اولین اقدامات خود به‌عنوان شاه، برادر ناتنی‌اش را از جانشینی خود برکنار و دو شاهزاده جوان (محمد بن نایف و شاهزاده محمد بن سلمان) در خط سلطنت را به‌عنوان جانشینان خود انتخاب کرد که سبب تعجب بسیاری از اعضای خانواده سلطنتی شد. شاه سلمان تنها به دلیل موقعیتش در خانواده سلطنتی توانست دست به چنین اقدام جسورانه‌ای بزند. او ارتباط خوبی با اعضای خانواده بزرگش برقرار کرده بود.

جانشینی محمد بن سلمان تغییر نسلی بالقوه است که پادشاهی عربستان را با جوانان کشور هم‌راستا می‌کند. اما احتمال دارد در خانواده گسترده آل سعود مشکلاتی پدید‌ آید. «کریستین اولریکسن» از موسسه سیاست عمومی «بیکر» گفت: موفقیت محمد بن سلمان در آینده به حمایت دیگر اعضای خاندان آل سعود بستگی دارد، مخصوصاً بر سر اصلاحات اقتصادی که در این خاندان بسیار بحث‌برانگیز شده است. او افزود: «مدت‌ها است که برای به قدرت رساندن محمد بن سلمان برنامه‌ریزی می‌شود، اما بازهم تحول عظیمی در این خاندان محسوب می‌شود. شاهزاده جوان به پدیده نادری تبدیل خواهد شد: «یک پادشاه جوان در عربستان. پادشاهان پیشین آل سعود همگی در 70 یا 80 سالگی به قدرت می‌رسیدند و فرصت دیدن نتیجه تصمیماتشان در آینده کشور را نداشتند.»

محمد الیحیی در اندیشکده شورای آتلانتیک در واشنگتن گفت: «اکنون رهبری داریم که می‌تواند نه‌تنها برای 10 سال، بلکه برای 40 سال آینده کشور نیز برنامه‌ریزی کند و مطمئن شود تدابیر سازمانی روبه ‌جلو حرکت می‌کنند.» این تحول سلطنتی با بحران سیاسی در منطقه خلیج ‌فارس همزمان شده که عربستان سعودی و متحدانش را در برابر قطر قرار می‌دهد. به‌علاوه، عربستان در جنگ یمن حضور مداوم دارد و بر سر قدرت بیشتر منطقه‌ای با ایران در حال رقابت است. دیپلمات‌های آمریکایی سعی کردند وارد رقابت‌های میان شاهزاده محمد بن نایف و محمد بن سلمان بر سر جانشینی پادشاه نشوند. زیرا نمی‌خواستند رابطه نزدیک با وزیر کشور را خراب کنند.

در دو سال اخیر، محمد بن سلمان به چهره تغییر در پادشاهی تبدیل ‌شده است. او طرح‌های ریاضت اقتصادی را مطرح کرد (که برخی از آنها لغو شد) تا کاهش کسری بودجه ناشی از افت قیمت نفت را جبران کند. او سعی دارد اقتصاد کشور را در مسیر خصوصی‌سازی و رقابت بیشتر قرار دهد و برای جوانان شغل ایجاد کند. جذب سرمایه‌گذار خارجی در حوزه‌های غیرنفتی یکی دیگر از برنامه‌های اوست.

به گزارش دنیای اقتصاد، فشارهای اقتصادی تغییرات اجتماعی گسترده‌ای را پدید آورد. کشوری که در آن زنان حق رانندگی ندارند، اکنون شاهد اصلاحات فرهنگی قابل ‌توجهی است: اجرای کنسرت‌های عمومی و نخستین سینماهای کشور که زمانی به دلایل مذهبی با آنها مخالفت می‌شد. برخی منتقدان ولیعهد جدید را بی‌پروا می‌دانند. دخالت عربستان در یمن میلیاردها دلار هزینه برجا گذاشته، سبب مرگ هزاران غیرنظامی شده و تاکنون موفق به اخراج حوثی‌ها از پایتخت یمن نشده است. هنوز هم اقتصاد کشور شدیداً وابسته به نفت است و رشد اقتصادی و ایجاد شغل (به‌ویژه در میان جوانان) رشد اندکی داشته است.

با این ‌حال، محمد بن سلمان نقش پادشاهی را گرفته که پس از سال‌ها انزوا، به ایجاد اصلاحات اقتصادی و اجتماعی روی خوش‌نشان داده است. او با سران دولت‌ها و همچنین کارآفرینان برتر مانند مارک زوکربرگ، مدیر فیس‌بوک دیدار کرده است تا سرمایه خارجی بیشتری را جذب کند. یکی از نزدیکان خانواده سلطنتی درباره شاهزاده جوان گفت: «انرژی‌اش را تحسین می‌کنم. اما در عین‌ حال اعتمادبه‌نفس بیش‌ از حد او، من و بسیاری دیگر از سعودی‌ها را نگران می‌کند.»