کودتای نرم در عربستان سعودی

 مهر نوشت:انتصاب «محمد بن سلمان» به عنوان ولیعهد سعودی، شاهزاده متکبر سعودی را به آرزویش رساند و پرده‌ای دیگر از ابعاد مختلف اعطای باج ۴۰۰ میلیارد دلاری ریاض به واشنگتن را کنار زد.

  مدتهاست که زمزمه جنگ قدرت در دربار پادشاهی عربستان سعودی به گوش می رسد؛ جنگی که که در واقع میان دو ولیعهد سعودی یعنی «محمد بن نایف» و «محمد بن سلمان» در جریان بود. از آنجایی که «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی دارای سن و سال بالایی است و در عین حال از بیماری های مختلفی از جمله «آلزایمر» نیز رنج می برد، بنابراین طبیعی است که شاهزادگان تشنه قدرتِ سعودی برای تصاحب کرسی پادشاهی پس از ملک سلمان، به جان یکدیگر بیفتند. در این میان اما، محمد بن سلمان که پیشتر جانشین ولیعهد بود، بیشترین تقلا را برای تکیه زدن بر کرسی پادشاهی در عربستان داشت. همانگونه نیز که انتظار می رفت، ملک سلمان با صدور فرمانی، ضمن برکناری محمد بن نایف از پست «ولیعهد اول»، محمد بن سلمان را به عنوان جایگزین وی تعیین کرد. بن سلمان همچنین با حفظ سمت در وزارت دفاع، به عنوان رئیس کابینه سعودی منصوب شد. این اولین بار در تاریخ عربستان است که حکومت از پدر به پسر منتقل می شود. از زمان تأسیس پادشاهی آل سعود تخت و تاج از برادر به برادر منتقل می شده است.

رفت و آمدهای بن سلمان به آمریکا، ورود به ماجراجویی یمن و اعمال نفوذ در تصمیم گیری عربستان از جمله سلسله اقدامات سالهای اخیرِ شاهزاده متکبر سعودی در مسیر رسیدن به پادشاهی استهمانگونه که گفته شد، محمد بن سلمان از جمله شاهزادگان سعودی است که بیش از هرکس دیگری برای تصاحب کرسی پادشاهی پس از ملک سلمان تقلا کرده است. رفت و آمدهای متعدد وی به ایالات متحده آمریکا و دیدار با دولتمردان این کشور، ورود به ماجراجویی یمن و آغاز جنگ تمام عیار علیه مردم بی دفاع و بی گناه این کشور و همچنین اعمال نفوذ در اتاق های تصمیم گیری و تصمیم‌سازی عربستان سعودی از جمله سلسله اقدامات سالهای اخیرِ شاهزاده متکبر سعودی محسوب می شود که در مسیر رسیدن به آرزوی دیرینه اش یعنی به تن کردن ردای پادشاهی، انجام داده است. درهر صورت، با صدور فرمان تعیین بن سلمان به عنوان ولیعهد سعودی، وی یک قدم دیگر به تحقق خواسته خود نزدیک شد. قرار است وی امشب پس از نماز تراویح با ملک سلمان، پادشاه سعودی بیعت کند.

واقعیت این است که «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی از مدتی پیش زمینه های روی کار آمدن فرزندش بن سلمان در عربستان، پس از خود را فراهم آورده بود. صدور فرمان های متعدد عزل و نصب در پست ها و سمت های مهم دولتی و غیردولتی که چندی پیش صورت گرفت، در واقع مقدمه ای برای نشاندن بن سلمان بر کرسی ولیعهدی بود. پادشاه عربستان در سلسله فرمان های جداگانه‌ای که صادر کرد، تمامی افراد نزدیک به خود و فرزندش را جایگزین دیگر شاهزادگان و مقامات دولتی کرده بود. یکی از مهمترین این تغییرات، تعیین «خالد بن سلمان» برادر محمد بن سلمان به عنوان سفیر جدید عربستان سعودی در ایالات متحده آمریکا بود. خالد بن سلمان برای تشکیل حلقه ارتباطی میان مقامات ایالات متحده آمریکا و بن سلمان و حامیانش، در این پست گمارده شد. از سوی دیگر، حدود دو ماه پیش ملک سلمان با هدف فراهم کردن زمینه جهت انتصاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد، اختیارات محمد بن نایف را بسیار محدود کرده بود. ملک سلمان در همین راستا حتی فرمانی را مبنی بر تشکیل یک مرکز امنیت ملی زیر نظر دیوان سلطنتی عربستان، صادر کرد.

سلمان تصمیم گرفت تا با خلع ید کامل بن نایف، هرگونه ارتباط او با دستگاه های حکومتی را قطع کند تا وی از هیچگونه قدرتی برای مقابله با بن سلمان، برخوردار نباشد از آنجایی که اهداف و مسئولیتهای این مرکز امنیت ملی نوپا در موارد متعددی با مسئولیتهای تعریف شده برای وزارت کشور عربستان سعودی مشابه است، این شائبه تقویت شد که ملک سلمان چنین مرکزی را با هدف کاهش اختیارات محمد بن نایف ایجاد کرده است. در واقع، ملک سلمان با این اقدام پروژه به زیر کشیدن محمد بن نایف از ساختار قدرت در عربستان سعودی را به تدریج جلو برد و سیاست کاهش اختیارات وی را اجرایی ساخت. طبق فرمان سلمان، محمد بن نایف علاوه بر ولایت عهدی، از همه مناصب دیگر مثل وزارت کشور و معاونت ریاست شورای وزیران کنار گذاشته شد. این مسأله نشان می دهد که پادشاه عربستان احتمال مخالفت محمد بن نایف با تصمیم اخیر وی و هرگونه یارکشی از میان شاهزادگان سعودی برای مقابله با او را پیش بینی می کرده است؛ درست به همین دلیل سلمان تصمیم گرفت تا با خلع ید کامل بن نایف، هرگونه ارتباط او با دستگاه های حکومتی را قطع کند تا بدین ترتیب، وی از هیچگونه قدرتی برای مقابله و رویارویی در برابر مسأله ولایت عهدی محمد بن سلمان، برخوردار نباشد.

بسیار سخت است که اینگونه تصور شود، مسأله تعیین محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد سعودی بدون حمایت های خارجی به ویژه از سوی ایالات متحده آمریکا صورت گرفته باشد. جای هیچ شکی نیست که در پشت پرده انتصاب بن سلمان به ولایت عهدی واقعیت هایی نظیر حمایتهای بی دریغ دولتمردان آمریکایی نهفته است. به نظر می رسد که خوش رقصی‌های اخیر محمد بن سلمان برای ایالات متحده آمریکا در راستای جلب رضایت دولتمردان این کشور از ولایت عهدی وی صورت گرفته است. وی طی چند وقت اخیر با لفاظی های ناشیانه علیه جمهوری اسلامی ایران و بیان اینکه ریاض قصد دارد نبرد را به داخل مرزهای ایران بکشاند، تلاش کرد تا این پیام را به آمریکایی ها مخابره کند که حامی یکی از اصلی ترین سیاستهای آنها یعنی سیاست «مقابله با ایران» است.

 بن سلمان به آمریکا این پیام را داد که «ایران هراسی» و «شیعه هراسی» جزو اولویت های اصلی اش در صورت تکیه زدن بر کرسی پادشاهی استبن سلمان حتی به این سطح از خوش رقصی برای آمریکایی ها بسنده نکرد و اصلی ترین پایه های عقیدتی شیعیان یعنی «مهدویت» را زیر سؤال برد تا بدین ترتیب به آمریکایی ها بفهماند که در صورت تصدی پست پادشاهی پس از پدرش، همچون پیشینیان، تمام تلاشش را در راستای سرکوب شیعیان در منطقه و مهار گسترش تشیع در جهان به کار خواهد بست. وی به ایالات متحده آمریکا این پیام را داد که «ایران هراسی» و «شیعه هراسی» جزو اولویت های اصلی اش در صورت تکیه زدن بر کرسی پادشاهی است؛ مسأله ای که بن سلمان به خوبی می دانست مورد استقبال آمریکایی ها قرار خواهد گرفت.

از سوی دیگر، اکنون با انتصاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان سعودی، ابعاد باج ۱۱۰ میلیارد دلاری عربستان سعودی به ایالات متحده آمریکا با امضای توافقنامه خرید تسلیحات نظامی از واشنگتن، بیش از پیش نمایان شد. در واقع، فاصله زمانی اندک میان امضای توافقنامه تسلیحاتی نجومی میان ریاض و واشنگتن و انتصاب بن سلمان به عنوان ولیعهد، این شائبه را تقویت کرده است که آمریکایی ها هرگونه حمایت از بن سلمان به عنوان ولیعهد را منوط به دریافت یک باج بزرگ در قالب امضای توافقنامه های نجومی کرده اند. از همین روی، ملک سلمان بزرگترین توافقنامه‌ها میان دو طرف در طول تاریخ به ارزش حدود ۴۰۰ میلیارد دلار را که ۱۰۰ میلیارد دلارِ آن متعلق به مسائل نظامی است، با واشنگتن به امضاء رساند. علاوه براین، قطعا آمریکایی ها علاوه بر باج های هنگفتی که دریافت کردند، تضمین های لازم از محمد بن سلمان برای تبعیت از سیاست های واشنگتن در صورت تصدی پست پادشاهی را نیز گرفته اند.

درهر صورت، انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد سعودی برای جانشینی ملک سلمان نشان می دهد که از این پس نمی توان انتظار فروکش کردن اقدامات افراطی خاندان سعودی در منطقه را داشت. محمد بن سلمان، شاهزاده ای افراطی، متکبر، ماجراجو و جنگ طلب است که با افزایش گسترده اختیاراتش پس از ولایت عهدی، بدون شک مسیر تازه ای را برای تحقق اهداف توسعه‌طلبانه خود در منطقه پیش خواهد گرفت. از دیدگاه روزنامه هندی «دیلی پایونیر» محمد بن سلمان یک «قمارباز سیاسی» بزرگ است.  این روزنامه در همین ارتباط می نویسد: «قمارهای محمد بن سلمان به ویژه در سوریه و عراق می تواند منطقه را به کلی ناامن کند. بن سلمان اگر چه به قمارهای بزرگ دست می زند اما در شرط بندی هایش اسب های اشتباهی را انتخاب می کند».

در ادامه گزارش این روزنامه آمده است: «اولین قمار او که شکست خورد، به راه انداختن جنگ یمن بود. جایی که عربستان با بمباران های هوایی ۱۰ هزار نفر را به کام مرگ کشاند اما در تحقق پیروزی ناکام ماند. البته این ناکامی کم هزینه نبود بلکه ده ها میلیارد دلار بر خزانۀ این کشور تحمیل کرد. قمار دوم بن سلمان تلاش برای سیطرۀ مجدد بر بازار نفت بود. اما بن سلمان این بار هم شکست خورد و مجبور شد با توافق اپک به کاهش تولید نفت خود تن دهد».