عملکرد دوگانه اطفای حریق در دو حادثه تهران و لندن

در حادثه آتش‌سوزی برج "گرنفل" لندن بر اساس قوانین علمی اجازه داده شد که آتش طبقات بالاتر ادامه یابد تا ماموران آتش نشانی فرصت برای تخلیه طبقات پایین‌تر داشته باشند که در این زمینه موفق عمل شده و این همان اقدامی است که بر اساس گفته‌های محقق پژوهشگاه زلزله در حادثه پلاسکو از همان ساعت‌های اولیه با ریزش آب از طبقات بالا بر احتمال تخریب ساختمان افزود تا نجات مردم!

 برج "گرنفل" لندن در بامداد دیروز چهارشنبه 24 خرداد دچار حریق شد.  این ساختمان دارای 24 طبقه است و ماموران آتش‌نشانی با بیش از 40 دستگاه خودروی اطفای حریق از پایگاه‌های مختلف شهر برای کمک به ساکنان و فرونشاندن آتش به محل اعزام شدند. ساختمان با ۱۲۰ آپارتمان مسکونی در منطقه کنزینگتون شمالی سال گذشته با ۱۰ میلیون پوند هزینه بازسازی شد.

این آتش‌سوزی بار دیگر خاطره تلخ آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو را برایمان یادآور کرد و این سوال بار دیگر ذهنمان را مشغول کرد که چرا 16 آتش‌نشان در این حادثه جان خود را از دست دادند.

به گفته دکتر فریبرز ناطق الهی، محقق مدیریت بحران، در حادثه پلاسکو ما بر عکس حادثه لندن عمل کردیم؛ به این معنی که از طبقات بالا اقدام به تخریب ساختمانی کردیم که خودش پایداری لازم را نداشت.

مقایسه "پلاسکو" و "گرنفل"

فریبرز ناطقی الهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به آتش سوزی برج گرنفل لندن انگلستان افزود: این ساختمان یک برج 24 طبقه و دارای سیستم بتنی مسلح و به احتمال قوی دارای دیوارهای برشی است.

ناطق الهی ادامه داد: از نمای ساختمان آنطور که دیده می‌شود، حدود 10 تا 12 ستون در هر وجه آن نصب شده است و این امر به معنای آن است که باید تعداد زیادی ستون در کل ساختمان وجود داشته باشد که ما به اصطلاح به آن «نامعینی بالا» می‌گوییم.

به گفته وی این ستون‌ها موجب می‌شود که پایداری ساختمان در برابر نیروهای وارده بیشتر باشد، در حالی که در ساختمان پلاسکو یک سازه فلزی و فاقد سیستم «نامعینی» بوده است؛ به این معنی که تعداد ستون‌های داخلی 4 تا 6 ستون بوده که بار اصلی ساختمان بر روی آنها قرار داشته است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اضافه کرد: از آنجایی که ساختمان پلاسکو فولادی بود، به سرعت در آتش از بین رفت و ساختمان به طور کامل فروریزش کرد؛ ولی در برج لندن شاهدیم که پس از گذشت 9 ساعت از زمان آتش سوزی همچنان پایدار است.

وی با تاکید بر اینکه تصور من بر این است که این سازه تا پایان آتش‌سوزی پایدار باقی خواهد ماند، خاطر نشان کرد: در هر صورت بر اثر این نوع آتش‌سوزی‌ها باید ساختمان را تخریب کرد و به نظر می‌رسد که این ساختمان قابل مقاوم سازی نخواهد بود؛ چراکه وسعت حادثه بسیار زیاد است.

ناطق الهی با بیان اینکه این برج لندن در سال 1970 ساخته شده است، ادامه داد: نمای این ساختمان به تازگی تعویض شده است که این نماها متاسفانه به تازگی مورد استفاده قرار گرفته‌اند، بسیار حساس به آتش بوده و کافی است یک آتش سوزی در این نماها رخ دهد که باعث آتش‌سوزی مهیب خواهد شد.

وی با بیان اینکه این نوع آتش سوزی در ساختمان شهید تندگویان عسلویه رخ داده است،‌ گفت: از آنجایی که این ساختمان بتنی بود، سازه بعد از آتش سوزی باقی ماند که به تازگی من مقاوم‌سازی آن را تمام کردم.

این محقق مدیریت بحران، آتش سوزی ساختمان تندگویان عسلویه را در نما دانست و نوع نمای آن را از نوع نمای برج لندن توصیف و اظهار کرد: این آتش سوزی به داخل نفوذ نکرده بود و ما توانستیم آن ساختمان را مقاوم سازی کنیم.

تفاوت نظم و برنامه‌ریزی مدیریت بحران در تهران و لندن

ناطق الهی افزود: آنطور که از تصاویر آتش‌سوزی برج لندن به نظر می رسد، علی رغم داشتن نامعینی بسیار بالای این ساختمان، این ساختمان بعد از آنکه توسط مهندسان سازه بررسی دقیق شد و آتش نشان‌ها تمام اتاق‌ها را تخلیه کردند، من اطمینان کامل دارم که در یک عمل منظم و برنامه‌ریزی شده‌ای این سازه به طور کامل تخریب خواهد شد.

وی به بیان نحوه مدیریت بحران حادثه آتش سوزی لندن پرداخت و اضافه کرد: در ساعات اولیه این حادثه 120 پزشک و مددکار در صحنه حاضر بودند و علاوه بر وجود تعداد زیادی آمبولانس، بیش از 120 آتش‌نشان و پس از گذشت یک ساعت مرکزی در نزدیکی برج ایجاد شد تا افرادی که آشنایی دارند که در این برج ساکن هستند، به این مرکز مراجعه و آمار آنها را اعلام کنند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با بیان اینکه این برج برای افراد بی بضاعت ساخته شده بود، گفت: این ساختمان در متراژ زیاد ساخته شده بود؛ از این رو افراد زیادی در این برج ساکن بودند، به گونه ای که بر اساس آمارها 125 خانوار (حدود 500 نفر) در آن ساکن بودند.

ناطق الهی با اشاره به روند امداد رسانی به نجات یافتگان، خاطر نشان کرد: کل منطقه مسدود شده و کسی عکس و فیلمبرداری نمی‌کند و تمام موضوعات مطرح از سوی دو نفر یکی مسؤول آتش نشانی و دیگری رییس حفاظت از شهر لندن اعلام می‌شود و هیچ خبری از هیچ منبع دیگر منتشر نمی‌شود.

وی تاکید کرد: بر اساس اعلام این مسوولان، اولویت اول آنها نجات جان مردم و آتش نشان ها تعیین شده است که برای این امر تیمی از متخصصان، ساختمان را مونیتور می‌کنند تا به محض بیشتر شدن دامنه حادثه، آتش نشان‌ها را به خارج محل هدایت کنند.

این محقق با بیان اینکه اینها دقیقا تمام کارهایی است که ما در تهران در حادثه پلاسکو برعکس انجام دادیم، تاکید کرد: من بارها و بارها اعلام کردم که در مدیریت بحران هدف نجات جان مردم است، نه تخریب و آواربرداری.

وی با تاکید بر اینکه نجات و آواربرداری دو فلسفه جداگانه دارد، اظهار کرد: در زمانی وارد حادثه‌ای می‌شویم که قصد آواربرداری کنیم و در زمانی دیگر هدف ما نجات جان مردم تا آخرین لحظه ممکن است و ما در حادثه لندن شاهدیم که همواره در حال مونیتور کردن حادثه هستند و در صورتی که ساختمان ناپایدار باشد، جان آتش نشان‌ها نسبت به جان افراد گرفتار در آتش در اولویت قرار می‌گیرد.

ناطق الهی با تاکید بر اینکه در صورتی ناپایداری ساختمان اولویت قرار دادن جان آتش نشان‌ها به عنوان یک اصل پذیرفته شده است، گفت: در حادثه لندن دو درس به ما آموخت که امیدوارم همه ما آن را یاد بگیریم. یکی آنکه سازه‌ها با هم متفاوت است. سازه پلاسکو فلزی با نامعینی بسیار کم و فاقد سیستم اطفای حریق و برج لندن بلندتر از پلاسکو، ولی دارای نا معینی بالا و محل آتش سوزی از نما بوده که رفتن از نما به داخل طولانی‌تر و مشکل‌تر خواهد شد.

وی با بیان اینکه برج لندن پایداری زیادی دارد و به نظر من این ساختمان پایداری کافی دارد تا آتش نشان‌ها بتوانند 4 طبقه بالایی را تخلیه کنند، ادامه داد: از سوی دیگر احتمال می‌رود که سهل انگاری از سوی پیمانکار در زمینه انباشت مواد شیمیایی صورت گرفته است که این امر باید بعد از اطفای حریق بررسی شود.

ناطق الهی با بیان اینکه بر اساس گفته‌ها سیستم‌های هشدار در بسیاری از طبقات قطع شده بود، بر ضرورت توجه به استفاده از سیستم‌های هشدار و اطفای حریق تاکید کرد.

اطفای حریق در ایران و لندن

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به نحوه اطفای حریق در دو حادثه تهران و لندن، با تاکید بر اینکه در حادثه پلاسکو عملیات اطفای حریقی صورت نگرفت، توضیح داد: در حادثه پلاسکو آب را از طبقات بالای ساختمانی که خودش با مشکلات پایداری دست و پنجه نرم می‌کرد، وارد کردیم و با این اقدام شرایط بدتر شد؛ چراکه با اضافه شدن آب بار ساختمان اضافه‌تر و ناپایداری آن بیشتر شد.

وی ادامه داد: ولی در آتش سوزی برج گرنفل لندن، اجازه داده شد تا طبقات بالاتر بسوزد؛ چراکه همه حرارت به صورت دودکشی به سمت بالا می‌رود؛ از این رو از این ویژگی حرارت استفاده شد تا طبقات بالا بسوزد.

به گفته این محقق، مدیریت بحران این رویکرد موجب خواهد شد تا انرژی آتش در طبقات بالا کاهش یابد و همزمان با آن طبقات پایین تخلیه شود که در این زمینه نیز موفق عمل شده است.

ناطق الهی با تاکید بر اینکه انگلستان یکی از بهترین سیستم‌های اطفای حریق را دارد و بهترین دانشگاه‌های این کشور دانشجو در این زمینه پذیرش می‌کنند، اظهار کرد: اگر دقت کرده باشید آتش نشان‌ها آب را به بخش‌های میانی ساختمان می‌ریزند و از طبقات بالا شروع نکردند و به افراد در طبقات بالا نیز اعلام شده است که در طبقات بالا بمانند تا با استفاده از «هلی‌برد» به آنها امدادرسانی شود.

افسوس‎هایی که بعد از پلاسکو باقی ماند

این محقق در پاسخ به این سوال که اگر با همین روش در پلاسکو اقدام می‌کردیم، احتمال تخریب ساختمان وجود داشت یا خیر، پاسخ داد: در ابتدا ما باید می‌دانستیم که سازه‌های فلزی بعد از 2 تا 3 ساعت فرو می‌ریزد و محال است که چنین سازه‌ای فرو نریزد. ما باید می‌دانستیم که در پلاسکو بعد از 2.5 ساعت همه آتش نشان‌ها را از ساختمان خارج می‌کردیم؛ چراکه جان آتش نشان‌ها در اولویت است.

وی اضافه کرد: بعد از خارج کردن آتش نشان‌ها باید با بلندگو اعلام می‌شد که افراد باقی مانده در ساختمان خارج شوند؛ چراکه نمی‎توانیم جان افراد زنده را به افرادی که نمی‌دانیم در چه شرایطی هستند، ترجیح دهیم.

ناطق الهی تاکید کرد: اولویت ما در حادثه پلاسکو این بود که آتش نشان‌ها کار امدادرسانی را انجام دهند، ولی بعد از وخیم شدن حادثه از ساختمان خارج شوند که ما این کار را انجام ندادیم، ضمن آنکه در آواربرداری دقت‌های لازم را نداشتیم؛ چراکه در پلاسکو ما برای نجات جان‌ها نرفتیم، بلکه رفتیم برای آواربرداری.

این محقق پژوهشگاه بین المللی زلزله به گفته‌های رییس آتش نشانی لندن اشاره کرد و گفت: زمانی که از وی درباره مسایل گوناگون سوال می‎شد، به صراحت پاسخ داد که در حال حاضر اولویت من نجات جان مردم و آتش نشان‌ها است، در صورتی که ما در حادثه پلاسکو از طبقات بالا اقدام به تخریب کردیم.


ناطق الهی نتیجه این اقدام را شهادت تعداد زیادی از آتش نشان‌ها دانست.

وی با تاکید بر اینکه این موضوعات مباحث پایه‌ای مدیریت بحران است، یادآور شد: من در سال 1376 دو کتاب منتشر و در آن تمام این مسایل را با جزئیات تبیین کردم، حال اگر نمی‌خواهند به این مسایل توجه شود، نمی‌دانم باید چه کاری انجام شود.

ناطق الهی با اشاره به گفته یکی از مسؤولان شهرداری در زمینه استخدام 56 هزار نفر در شهرداری تهران، با طرح این سوال که مگر قرار است شهر تهران توسعه یابد، گفت: سال‌های سال است که دانشمندان داخلی و خارجی و افراد متخصص و غیر متخصص فریاد می‌زنند که تهران نباید توسعه یابد؛ چراکه توسعه این شهر به معنی کشتن مردمی که برای حضور در این شهر دعوت می‌شوند.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله توسعه شهر تهران را به معنی دعوت کردن مردم به این شهر دانست و یادآور شد: این امر باعث می‌شود که این افراد در صورت بروز حوادث، جان خود را از دست بدهند و این مسایل سال‌ها است که در جلسات این موضوع مطرح می‌شود و به نظر می‌‎رسد مشکل ما باور این نوع مسایل است.

وی تاکید کرد: برای رسیدن به باور این حقیقت، باید زلزله منجیل و بم را به یاد بیاوریم و در این صورت می‌توانیم تصاویر اجساد را در تلویزیون‌ها نشان دهیم و مردم را برای عزاداری دعوت کنیم، البته اگر در آن زمان تلویزیونی وجود داشته باشد. از این رو دو راهکار در پیش رو نداریم؛ یا اقدام کنیم و یا عزاداری کنیم.