میانجی گری میان قطر و عربستان جواب می دهد؟

 احتمال موفقیت میانجی گری کویت میان قطر و مثلث عربستان سعودی، امارات متحد عربی و بحرین چه حد است؟ منظور قرقاش از این سخن که صبر حد و مرزی دارد چیست؟ آیا تحویل دادن یک مقام مخالف عربستان سعودی از سوی دوحه به این کشور و حذف کاریکاتور تمسخر آمیز ملک سلمان از سوی شبکه "الجزیره" از شدت این بحران می کاهد؟

 بحران در روابط قطر با سه کشور دوست آن در خلیج فارس و جنگ رسانه ای میان آن ها همچنان ادامه دارد و شدت آن بازتاب دهنده ادامه شعله ور بودن آن است. جدیدترین تحول در این راستا داوطلب شدن اصولی کشور کویت برای تلاش های میانجی گری است مانند آنچه در بحران مشابه گذشته انجام داد، اگرچه بحران در سال ٢٠١٤ شدت و اهمیت کم تری داشت.

مقامات قطر در طول سه روز گذشته به سه اقدام دست زدند که ویژگی و رویکرد جنجال برانگیز قطر را نشان می دهد. نخستین اقدام تنش زا و دو اقدام دیگر در جهت برقراری آرامش و تلاشی برای کاهش این بحران و تعدیل فضا به منظور به موفقیت رساندن میانجی گری کویت یا حداقل عدم شکست آن بود.

اقدام نخست: تماس تلفنی امیر قطر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی با رئیس جمهور ایران حسن روحانی کم تر از ٢٤ ساعت پس از آغاز بحران. وی در این تماس تلفنی به رئیس جمهور ایران متعهد شد به دستگاه های اجرایی کشورش دستور تقویت روابط با همسایه خود یعنی ایران خواهد داد. می گوییم این اقدام تنش زا است زیرا نمک به زخم اختلاف با عربستان سعودی، امارات متحد عربی و بحرین پاشید و پایبندی قطر به سیاست های مستقل و نبود هرگونه تمایلی در این کشور برای تغییر آن حداقل در زمان کنونی را مورد تأکید قرار می دهد.

دوم: اخراج غافلگیر کننده فعال سعودی عبدالله العتیبی به کشور متبوع خود یعنی عربستان [از سوی قطر] در حالی که در راه سفر به نروژ بود جایی که امید داشت پناهندگی سیاسی دریافت کند. این اقدام [قطر] از سوی سازمان عفو بین الملل محکوم شد زیرا آقای العتیبی به محاکمه عادلانه دست نخواهد یافت و چه بسا با مجازات زندان برای مدت چندین سال مانند ده ها و شاید صدها نفر غیر از او رو به رو شود.

سوم: اقدام "الجزیره" برای حذف کاریکاتور تمسخر آمیزی که در سایت خود منتشر کرده بود کاریکاتوری که بسیاری از توئیت کنندگان سعودی در شبکه های اجتماعی آن را توهین آمیز نسبت به پادشاه عربستان ملک سلمان بن عبدالعزیز و رئیس جمهور مصر عبدالفتاح السیسی دانسته بودند. این شبکه در بیانیه خود اعلام کرد "کاریکاتور اخبار جعلی" را با توجه به سر و صدایی که به راه انداخته حذف شده است و شبکه "الجزیره" تأکید می کند "به هیچ عنوان قصد اهانت به خادم الحرمین الشریفین را نداشته و ارتباط و تداعی برقرار شده توسط برخی، از آب گل آلود ماهی گرفتن بوده است".

نمی دانیم بازتاب این سه اقدام قطر بر ابتکار عمل قابل انتظار کویت چه خواهد بود و نیز سفری که قرار است شیخ تمیم به کویت در روز چهارشنبه با عنوان تبریک به امیر شیخ صباح احمد صلاح به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان انجام دهد.

بی تردید مقامات سعودی از تحویل یکی از مخالفان خود توسط قطر استقبال خواهند کرد مخالفی که پناهگاهی امن در نروژ می یافت و از آنجا به عنوان منبری برای ادامه فعالیت های خود برای برملا کردن نقض حقوق بشر و فساد در کشورش استفاده می کرد، اما محور اختلافات میان دو کشور میزبانی از این فعال در دوحه نبود، بلکه روابط گسترده ایران و قطر بود و آنچه گفته شد درباره عبور از تمام خطوط قرمز از سوی وزیر امور خارجه قطر محمد بن عبد الرحمن آل ثانی از طریق دیدار ادعایی با ژنرال قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس در جریان سفر غافلگیر کننده اش به بغداد پیش از رسیدن ترامپ به ریاض در نخستین سفر خارجی وی.

شیخ صباح احمد جابر امیر کویت احتمالاً به میزان زیادی درباره انجام این میانجی گری به علت اندک بودن احتمال موفقیت آن تردید دارد زیرا او به خوبی می داند خواسته های طرف مقابل از قطر فراوان و پیچیده است و اعتماد این طرف های سه گانه درباره احتمال و امکان عقب نشینی قطر از مواضع خود تا حدودی صفر است به علاوه این که مقامات عربستان سعودی میانجی گری کویت را که وزیر امور خارجه این کشور در ابتدای سال جاری به آن مبادرت ورزید؛ ناکام گذاشت. این میانجی گری از سوی نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در بحرین به این کشور محول شده بود به این ترتیب که حکومت عربستان سعودی بیانه ای صادر کرد و در آن از این میانجی گری اعلام برائت کرد، در زمانی که وزیر امور خارجه کویت شیخ صباح خالد حمد صباح به تهران سفر کرده بود.

دکتر انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجه کشور امارات متحد عربی در توئیت های خود در حساب کاربری اش در توئیتر شروط "دست نیافتنی" برای آشتی با قطر قرار داد و طی آن ها اعلام کرد "راه حل بحران میان [کشور] برادر [قطر] و برادرانش صداقت در نیت و پایبندی به تعهدات و تغییر رفتاری است که باعث زیان شده است و گشودن صفحه جدیدی که در آن بازگشتی به بروز اختلافات جدید نباشد". وی هشدار داد "این فتنه در درون خود خطری بزرگ دارد" وی با گفتن این سخنان توضیح بیشتری داد "جایگاه ما و ثبات ما در یکپارچگی صفوف و خلوص رویکرد است و ما روی حبابی گمراه کننده زندگی نمی کنیم که به احتمال به زیان برادر و همسایه منجر شود بدون این که به ما آسیبی نرساند، امنیت ما متصل و وابسته به یکدیگر است و همچینن آینده ما و صبر نیز حد و مرزی دارد."

تفسیر فوری این که توئیت ها و مضمون آن، متهم شدن قطر به عدم صداقت و احترام نگذاشتن به تعهدات است و تغییرات بنیادین در رفتار قطر خواسته می شود و مانند این اتهام ها و خواسته ها به طور حتم از سوی مسئولان قطری مورد استقبال واقع نمی شود و نمی خواهیم بیش از این چیزی بگوییم.

قطری ها در رسانه های خود تعجب شان را از این حمله علیه خودشان به علت روابط پیشرفته شان با ایران ابراز می کنند روابطی که در کنار عامل همسایگی، مشارکت در میدان گازی پارس جنوبی این دو کشور را به هم نزدیک می کند، میدانی که ٦٥ درصد صادارات قطر را تأمین می کند. آن ها می گویند کشور پادشاهی عمان روابط پیشرفته تری با تهران دارد و حجم مبادلت تجاری دبی و ایران بیش از ١٥ میلیارد دلار در سال است، اگر بیشتر نباشد. بنا بر این چرا برقراری هرگونه رابطه یا نزدیکی با این کشور برای ما ممنوع است.

استدلال قطر درست است، اما قطر کشور پادشاهی عمان نیست که بی طرفی ستون فقرات سیاست هایش در گذر قرن و اعصار باشد که روابط خوب خود را با تمام کشورهای همجوار حفظ کرده باشد و در تمام درگیری های منطقه اعلام بی طرفی کرده باشد و نه دبی است که از هرگونه اختلاف سیاسی دوری می کند و به تجارت و اقتصاد اولویت می دهد و سیاست و دردسر آن را به امارت ابوظبی واگذار می کند و در این راستا مسئله قابل توجه این بود که شیخ محمد بن راشد در رأس هیئت کشورش برای شرکت در کنفرانس سران ریاض با حضور ترامپ قرار نگرفت و این مأموریت را به شیخ محمد بن زاید برای نخستین بار در تاریخ نشست های سران کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشور عرب و اسلامی واگذار کرد.

مأموریت امیر کویت در کنترل این اختلاف شاید تا حدودی ناممکن باشد، زیرا این اختلاف ژرف تر از بازگشت سفرایی است که [در گذشته] فراخوانده شدند و درباره تغییرات بینادین در سیاست های قطر و برجسته ترین آن ها فهرست خواسته های طویلی درباره قطع روابطی است که از ایران آغاز و جنبش حماس را در برمی گیرد و با جنبش اخوان المسلمین و جبهه النصره خاتمه می یابد به علاوه این که ترامپ تمام وزن خود را در ورای مربع عربستان سعودی، امارات متحد عربی، مصر، بحرین ضد قطر قرار داد و اتهام تررویسم را به علت حمایت این کشور از جنبش حماس و النصره به دوحه نسبت داد.

جنگ رسانه ای ادامه دارد و روز به روز به شدت آن افزوده می شود و به نظر می رسد سناریویی پنهانی تدارک دیده شده و روی اجرای آن توافق شده که هدف آن قطر است و گفته دکتر قرقاش مبنی بر این که صبر حد و مرزی دارد به عبارت دیگر "کاسه صبر لبریز شده" تنها یکی از عناوین آن است.

در هر صورت، شورای همکاری خلیج فارس پس از این بحران، با وضع گذشته اش متفاوت خواهد بود چرا که شکاف ها در داخل آن در حال گسترش است و با حرکتی شتاب زده از ایجاد پل ارتباطی بین اعضا سر باز می زند. باید منتظر ماند و دید که سیر تحولات چگونه خواهد بود.