انتخابات در موسیقی!

نقش موسیقی در دوازدهمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری پررنگ‌تر از دوره‌های گذشته بود، موسیقی‌های بسیاری در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد و حتی برخی پیشنهاد می‌دادند قبل از انداختن رای خود به صندوق به برخی از موسیقی‌ها گوش دهید.

موزیک‌ ویدیو انتخاباتی «با هم می‌ریم، رای می‌دیم» از جمله موسیقی بود که در دقایق آخر قبل از انتخابات توسط گروه «لیان» ساخته و با استقبال بسیاری روبرو شد.

حتی فیلم دیدار یکی از کاندیداهای انتخاباتی با یکی از خواننده‌های زیرزمینی بازخوردهای متفاوتی را در شبکه‌های اجتماعی به همراه داشت.

حسن روحانی رئیس جمهور منتخب مردم نیز در اولین نشست خبری دوره دوم ریاست جمهوری خود اظهار کرد: یکی از آثار انتخابات سال ۹۶ این بود که همه با موسیقی صلح کردند اما ما موسیقی سطح پایین را نمی‌پسندیم ولی برخی گفتند آنها هم خوب است.

هنر همواره کارکرد و کاربرد برقراری صلح و آشتی داشته است

یک پژوهشگر موسیقی با اعتقاد بر اینکه یکسری از تصنیف‌ها و سرودهای گذشته ما می‌توانند به نوعی آشتی ایجاد کنند، درباره نقش موسیقی در دوازدهمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری به ایسنا گفت: باید همگان بپذیرند که موسیقی در انتخابات این دوره کارکرد صلح آمیز ویژه و متمایزی داشته است اما پیش از آن باید همه قبول کنند که در کل، هنر همواره در تمام طول تاریخ به خصوص در بزنگاه‌های تاریخی کارکرد و کاربردهای برقراری صلح و آشتی را داشته است.

علی مغازه‌ای با اشاره به نقش و تاثیر موسیقی و دعوت مردم به مشارکت در تعیین سرنوشت ملی خود خاطرنشان کرد: ما توقع داریم وقتی کسی که به واسطه‌ رای مردم به ریاست جمهورِ یک ملت به معنای منتخبِ اکثریت آن ملت برگزیده می‌شود، با توجه به رویکردهای مبتنی بر توسعه ملی،وزیران و مدیران سازمان‌های ذیربط را به گونه‌ای انتخاب کند که مسیر را برای بالندگی هنر موسیقی در سراسر ایران هموار کنند تا زمینه‌های شکوفایی و بروز استعدادهای موسیقی در لایه‌های جامعه فراهم شود.

وی همچنین با اشاره به سقف عنایت یا توجه رقیب انتخاباتی رییس جمهور منتخب اکثریت مردم کشور به فعالان موسیقی در کشور گفت: شعارها، حدود و آزادی‌های مورد وثوقِ جناح رقیب در ارتباط با موسیقی و هنرمندان فعال در حوزه‌ موسیقی در این دوره تا به آنجا بود که دست منتخب ریاست جمهوری را باز می‌کند که بتواند تمام قد از تمامی شاخه‌ها و افراد فعال در موسیقی حمایت کند و بتواند با تمام قوا از موسیقی و هنرمندان آن پشتیبانی کند، طوری که دیگر شاهد لغو کنسرت در هیچ نقطه از کشور نباشیم، چرا که شاهد بودیم همان هنجارها و نابه‌هنجاری‌های مورد نظر برخی از منتقدان برگزاری کنسرت در این دوره از انتخابات مورد باز تعریف و بازنگری قرار گرفت و افرادی مورد عنایت قرار گرفتند که پیش از آن شاید صحبت در مورد آنان جزو ناهنجاری‌ها به حساب می‌رفت.

اگر به هنر و خصوصا موسیقی نگاه غیر امنیتی داشته باشیم ....

مغازه‌ای افزود: بدیهی است که مطابق بیانات و استنباط واقعی از دیدگاه‌های رییس جمهور منتخب، اگر به هنر و به خصوص موسیقی، نگاه سازنده و غیر امنیتی داشته باشیم، هنر و در راس آن موسیقی می‌تواند کارکردهای صلح آمیز و آشتی جویانه داشته باشد.

این پژوهشگر موسیقی با اشاره به کارکردهای سازنده سرودها و تصنیف‌های مورد توجه تمامی جناح‌های سیاسی کشور به موسیقی در روزهای انتخاباتی گفت: به نظر می‌رسد موسیقی با اسم‌های همچون، تصنیف، سرود یا ترانه‌ را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد؛ بخش نخست، تصنیف‌های ماندگار و تاریخ‌ساز هستند که در حافظه تاریخی مردم ماندگار می‌شوند و بخش دوم تصنیف‌هایی که براساس مناسبت‌های سیاسی و انتخاباتی تولید می‌شوند که من اسم آنها را تصنیف‌های مهیج می‌گذارم که البته هرکدام از این دو به شاخه‌های فرعی نیز تقسیم می‌شوند.

دبیر هنری فستیوال «آینه‌دار» افزود: موسیقی‌های ماندگار شامل تصنیف‌هایی از جنس ملی همچون سرود «ای ایران» یا تصنیف «مرغ سحر» می‌شود و برخی دیگر هم از شکل ملی و نوستالژی مانند تصنیف «ایران، ای سرای امید» یا «رزم مشترک» که معاصرترند و همراه با بار سیاسی روز هستند.

مغازه‌ای گفت: اما در شاخه یا گونه موسیقی‌های مهیج با ترانه‌ی ملی‌گرایانه و با سابقه‌ای دوگانه در تولید ملودی و شعر همچون تصنیف «وطنم وطنم» با صدای سالار عقیلی مواجه هستیم که شاید بتوان آن را جزو شاخه‌ تصنیف‌های ماندگار تعریف کرد اما از آنجا که بازآفرینی آن متاخر بوده و به تازگی شعری از بیژن ترقی بر روی آهنگی بدون کلام از «موسیو لومر» پردازش و اجرا شده است، شاید بایسته است که برای این تصنیف کارکرد سیاسی و اجتماعی خاصی را به صورت ویژه و جداگانه تعریف کنیم، چرا که این شعر به هیچ وجه برای مناسبتی خاص ساخته نشد اما در زمان و شرایطی اجرا شد که ماندگار شد و به نوعی بدل به سرودی ملی شد، البته به لحاظ حقوقی مناقشه برانگیز شد که همیشه در تمامی انتخابات‌ها هم از آن استفاده می‌شود.

وی در ادامه تشریح موسیقی‌های مهیج به ترانه‌هایی همچون «دوباره ایران» با صدای حجت اشرف‌زاده اشاره کرد و افزود: این تصنیف که از سوی مردم و اکثریت جامعه در این انتخابات مورد توجه قرار گرفت، به عنوان یکی از مهمترین ترانه‌های دسته موسیقی‌های مهیج جای می‌گیرد.

چرا «مرغ سحر» و «ای ایران ای سرای امید» تکرار می‌شوند؟

مغازه‌ای با بیان این پرسش که چرا تصنیف‌هایی که سروده و ساخته شده و توسط خواننده‌ها و گروهای بسیاری اجرا شده‌اند در حافظه مردم نمی‌مانند؟ گفت: من دلیل این مشکل را عدم تسلط به مبانی و اصول ساخت سرود می‌دانم و کم توجهی به مباحث فنی ماندگاری تصنیف‌های مردمی در بحث آهنگسازی موجب می‌شود که کارکرد آنها از ماندگاری به هیجان آفرینی‌های مقطعی تبدیل شود.

وی افزود: اینکه چرا تصنیفی مثل «مرغ سحر» با شعر ملک الشعرا یا «ایران ای سرای امید» با شعر سایه همواره تکرار می‌شوند؟ چون مرغ سحر شعری بود که ملک الشعرای بهار سرود و به موسیقی تبدیل شد. این تصنیف علاوه بر ابعاد سیاسی گنجانده شده در کلام یا شعر، از لحاظ ساختار موسیقی و ملودی به شکلی پردازش شده است که افراد عادی هم می‌توانند آن را بخوانند و این تاثیرگزاری تا جایی است که در زمان ساخت و اجرا رضاشاه دستور می‌دهد این موسیقی ممنوع و صفحه‌های آن جمع آوری شود. یا ساختار ملودیک و کلام «ایران ای سرای امید» به گونه‌ای است که همزمان با انتقال مفاهیم امیدآفرین و آشتی‌جویانه، دارای ریتم و وزنی روان و ساده است و با وجود داشتن ارزش‌های هنری و تکنیکی بالا در ابعاد مختلف موسیقی از جمله آهنگسازی و خوانندگی، ظرفیت بازخوانی و ماندگاری در حافظه‌ی جمعی را دارا است.

این پژوهشگر موسیقی اضافه کرد: سادگی در بیان مفاهیم این نوع تصنیف‌ها و نداشتن پیچیدگی در تحریر و ملودی موجب می‌شود که همه بتوانند آن را بخوانند. به همین دلیل خواندن آنها آسان است و در ناخودآگاه جمعی ملت بیشتر می‌ماند. همچنین در بخش ترانه‌های امروزی و مهیج می‌توان به سرود«یار دبستانی من» اشاره کرد که با وجود سادگی و تفسیرپذیری که دارد، در بین مردم محبوبیت فراوانی پیدا کرد.

او افزود: اگرچه «یار دبستانی من» به قصد مشخص سیاسی و هیجان آفرینی معینی ساخته نشده بود و آقای منصور تهرانی آن را برای موسیقی فیلم سینمایی«از فریاد تا ترور» سروده و ساخته است اما می‌بینیم که کارکردی فراتر از قصد سازنده پیدا کرده و به سرود جمعی و ثابت قشر فرهیخته جامعه ما تبدیل می‌شود تا جایی که در تمام برهه‌ها، شاهدیم که تمامی گرایش‌های سیاسی به این سرود توجه ویژه داشته‌اند.

موسیقی‌هایی که بعد از انتخابات خاموش می‌شوند

مغازه‌ای گفت: اما علت اینکه می‌گوییم این دسته تصنیف‌ها مهیج هستند، این است که این نوع موسیقی‌ها همواره در انتخابات کارکرد تهیج و شورآفرینی پیدا می‌کنند و به سرعت پس از گذر از موعد انتخابات یا مناسبت‌های سیاسی به خاموشی و حتی فراموشی می‌روند.

او همچنین بیان کرد: برخی از موسیقی‌های دیگر که توسط گروه‌های موسیقی جوان و نوپا ساخته یا باز اجرا و به اصطلاح امروزی کاور می‌شوند، گرچه مخاطب دارند اما مخاطب آنها خاص هستند و این اجراها هم صرفاً به قصد تهیج یا پیام رسانی، دعوت مخاطبان و در واقع هواداران به سمت خاص اجرا می‌شوند و در نهایت می‌خواهند با استفاده از ابزار موسیقی مردم را در مناسبت خاصی همراهی یا راهنمایی کنند. اما باید گفت سرودها و تصنیف‌هایی که در انتخابات به کار رفتند به دلیل آنکه از طریق شبکه‌های اجتماعی در دسترس قرار می‌گرفتند، به نوعی کارکرد صلح آمیز هم پیدا می‌کنند، زیرا افراد بسیاری سعی می‌کنند با موسیقی پیام خود را منتقل کنند و همزمان افراد و گروه‌های سیاسی مختلفی هم از این ترانه‌ها و موسیقی‌های شورآفرین استفاده می‌کنند که در حالت عادی شاید با این قبیل موسیقی‌ها سر سازگاری ندارند.

این پژوهشگر موسیقی با بیان اینکه گاهی برخی افراد در این مقاطع نگاهی دوباره به یک اثر هنری پیدا می‌کنند، گفت: نکته‌ای که برای من در انتخابات اخیر جالب آمد ریمیکس تصنیفی بود که توسط سالار عقیلی برای یک سریال خوانده شده بود اما یک جوان با نگاه جدیدی به این اثر و ریمیکس این موسیقی، آن را به یک اثری هنری جدید تبدیل و به این شکل پیامی تازه و آشتی‌جویانه در غالب یک اثر موسیقایی نو منتشر کرد؛ این موضوع نشان می‌دهد که همانطور که رییس جمهور منتخب گفت که "موسیقی کارکرد صلح آمیز دارد" و باید با نگاهی سازنده، مثبت و دوستانه به آن نگریست.