سيستان و بلوچستان، پاره‌تن عزيز ايران اسلامي است و سفر رئيس‌جمهوري محترم كشورمان و همراهانشان به اين استان، مي‌تواند نقطه عطفي براي پايان دادن به مشكلات و محروميت‌هاي هموطنان‌مان در اين سرزمين كهنسال باشد.
سيستان و بلوچستان با برخورداري از نيروي انساني پرتلاش و متعهد و مستعد و منابع و ذخائر عظيم اقتصادي، از قابليت‌هاي فراواني براي توسعه روز افزون برخوردار است و توجه خاص دولتمردان به اين استان، آينده روشن و درخشان‌تري را براي آن، نويد مي‌دهد.لزوم تسريع در حركت‌هاي توسعه‌اي
به گفته كارشناسان، بستر‌هاي لازم براي دستيابي به توسعه در يک محيط محروم اجتماعي، اغلب مخفي و نهفته است. زيرا اگر بارز و مشهود مي‌بود، به‌طور قطع مسيرعمران و توسعه آسان و بي وقفه طي مي‌شد و هيچگاه محروميت پيش نمي‌آمد. حتي مي‌توان ادعا کرد يکي از عوامل اصلي توسعه نيافتگي در محيط‌هاي محروم اجتماعي، نهفتگي استعدادها و ناديده گرفتن توانمندي‌هاست. بنابراين تلاش براي شناسايي و کشف استعدادهاي توسعه در مناطق محروم، بزرگترين گام براي دستيابي به عمران و آباداني است و بالعکس هرگونه کاهلي در توجه به توانايي‌هاي نهفته يک منطقه، باعث تشديدعقب ماندگي‌ها مي‌شود.
سيستان و بلوچستان با 187 هزار کيلومتر مربع مساحت در جنوب شرقي ايران، به عنوان پهناورترين استان کشور يکي از مستعدترين مناطق براي توسعه اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي است، ولي نهفتگي اين استعدادها سبب شده است تا اين منطقه يکي از محروم‌ترين استان‌هاي کشور باشد.
سفر دکتر حسن روحاني رئيس‌جمهوري اسلامي ايران به سيستان و بلوچستان در قالب سومين سفر استاني دولت يازدهم، تلاشي براي شکوفايي استعدادهاي نهفته توسعه در محور شرق کشور و زدون غبار محروميت از چهره تفتيده اين خطه است. از اين رو شناخت ويژگي‌هاي جغرافيايي، اقليمي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي سيستان و بلوچستان به تسريع حرکت‌هاي توسعه‌اي در اين استان کمک خواهد کرد.
ويژگي‌هاي جغرافيايي و اقليمي
سيستان و بلوچستان که نام ديگر آن « نيمروز» است، با قرار گرفتن در بين 25 درجه و 3 دقيقه تا 31 درجه و 27 دقيقه عرض شمالي از خط استوا و 58 درجه و 50 دقيقه تا 63 درجه و 21 دقيقه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ، حدود 1100 کيلومتر مرز خاکي با کشورهاي پاکستان و افغانستان و 300 کيلومتر مرز آبي با درياي عمان دارد.
اين ويژگي جغرافيايي، امکان توسعه تجارت منطقه‌اي و به ويژه دسترسي به بازار همسايگان شرقي را براي سيستان و بلوچستان فراهم کرده است.
منطقه سيستان از شمال به استان خراسان جنوبي و کشور افغانستان، از شرق به کشورهاي پاکستان و افغانستان و از جنوب به منطقه بلوچستان و از غرب به استان کرمان محدود است. به همين ترتيب منطقه بلوچستان نيز از جنوب به درياي عمان، از غرب به استان‌هاي کرمان و هرمزگان، از شمال به منطقه سيستان و از شرق به کشور پاکستان محدود مي‌شود.
آبرفت‌هاي رودخانه هيرمند در شمال استان سيستان و بلوچستان که از سمت غرب به کويرلوت منتهي مي‌شود، بستر لازم براي تشکيل درياچه جازموريان را فراهم آورده است. اراضي حاشيه «جازموريان» بيشتر باتلاقي است، ضمن آنکه کوه «خواجه» مرتفع‌ترين بخش اين منطقه محسوب مي‌شود. اما به واقع منطقه سيستان، دشت بزرگي است که کمتر از 65 ميلي متر در سال بارندگي دارد و ميزان تبخير در آن به بيش از 5000 ميلي متر در سال مي‌رسد. اين وضعيت به ويژه در سال‌هاي اخير باعث خشکي سيستان شده، به گونه‌اي که ميزان ورودي آب رودخانه هيرمند تقريباً به صفر رسيده است. از طرف ديگر وزش بادهاي 120 روزه که از اواخر بهار تا پايان تابستان مي‌وزد، به خصوص در حوزه بلوچستان به خشکي مضاعف اين استان کمک کرده است.
برخلاف سيستان، محدوده بلوچستان در جنوب اين خطه، وسعت پهناوري دارد که حيات آن با درياي عمان گره خورده است. اين وادي داراي طبيعتي کوهستاني است که به دليل مجاورت با درياي عمان و بهره‌گيري از بادهاي موسمي، اقليم متفاوتي دارد.
بالا بودن ميانگين دما و پايين بودن نوسانات آن از مشخصه‌هاي اساسي اقليم منطقه‌است. با توجه به پايين بودن ميزان بارش اکثر جريانات رودخانه‌اي، موقتي و فصلي است و در بخش وسيعي از استان منابع محدود آب‌هاي زير زميني تنها امکانات تأمين آب به شمار مي‌آيند. وجود مخروط آتشفشاني تفتان با 3941متر ارتفاع در شمال بلوچستان مرکزي، شرايط اقليمي متنوعي را فراهم آورده‌که براي زندگي مناسب‌تر از شرايط بخش سيستان است.
به‌طور کلي مي‌توان گفت مناطق ايرانشهر، زابل و باهوکلات، آب و هواي بياباني و ناحيه زاهدان در مرز اقليم‌هاي بياباني و نيمه بياباني قرار گرفته است. مناطق سراوان، خاش و چابهار آب و هواي نيمه بياباني و ناحيه کوهستاني بم در جنوب سراوان و امتداد آن به طرف مشرق تا کوه‌هاي بشاگرد، آب و هواي نيمه بياباني معتدل دارند. اقليم مشرق ارتفاعات و فلات‌هاي مرتفع و کم وسعت ميان آن، نيمه بياباني با زمستان‌هاي سرد است.
مناطق جنگلي در اين استان بسيارمحدود است و فقط نواحي کوچکي از جنگل حرا در «گواتر» بلوچستان به چشم مي‌خورد. مساحت جنگل‌هاي استان که عمدتاً نيمه متراکم است، کمتر از يک ميليون هکتار است.
از سوي ديگر 55 درصد کل مساحت استان را مراتعي در برگرفته‌که به دليل کمبود نزولات جوي، فقير است. با اين وجود تاکنون بيش از 1200 گونه گياهي در مراتع سيستان و بلوچستان شناسايي شده که حدود 70 گونه آن، داراي ارزش‌هاي دارويي و صنعتي است.
ويژگي‌هاي اجتماعي و فرهنگي
قدمت تمدن در سيستان و بلوچستان به قرن‌ها پيش از ميلاد مسيح بازمي گردد و شايد بتوان سيستان را جزو نخستين مناطق تجمع انساني در پهنه ايران زمين به شمارآورد.
اين استان با جمعيتي در حدود 2 ميليون و 600 هزار نفر، کم تراکم‌ترين استان ايران محسوب مي‌شود که شامل 18 شهرستان ايرانشهر، چابهار،خاش،دلگان، زابل، زابلي، زاهدان، زهک، سراوان، سرباز، سيب سوران، قصرقند، کنارک، هيرمند، نيک شهر، ميرجاوه، نيمروز و‌هامون است. بالغ بر 65 درصد از جمعيت سيستان و بلوچستان در مناطق روستايي زندگي مي‌کنند و همين مساله ارائه خدمات مرتبط با توسعه انساني به ساکنين اين استان را دشوار کرده است.
نرخ رشد جمعيت استان سيستان و بلوچستان بسيار بالاتر از ميانگين کل کشور و در حدود 4/3 درصد است. جمعيت مناطق شهري اين استان رشدي حدود 15/4 درصد در سال و مناطق روستايي حدود 6/2 درصد دارند.
مردم استان سيستان و بلوچستان از قوميت‌هاي سيستاني و بلوچ تشکيل شده‌اند که سيستاني‌ها به زبان فارسي صحبت مي‌کنند و شيعه هستند، ولي بلوچ‌ها عموما اهل تسنن‌اند و زبان آنها بلوچي است.
به گفته مديرکل آموزش و پرورش سيستان و بلوچستان، هم اينک نرخ باسوادي در اين استان به بيش از 83 درصد رسيده است که اين نسبت قبل از انقلاب فقط 29 درصد بود.
همچنين در حال حاضر 32 مرکز سواد آموزي در استان فعاليت دارند و طبق برنامه قرار است تا 5 سال آينده بي‌سوادي در سيستان و بلوچستان ريشه کن شود. در حوزه آموزش عالي نيز بالغ بر 40 هزار دانشجو در 35 دانشگاه‌هاي دولتي و غير دولتي اين استان مشغول به تحصيل هستند. اين رقم 15 سال پيش کمتر از 26 هزار دانشجو بود.
به لحاظ وضعيت بهداشتي و درماني نيز اگرچه حدود 80 درصد روستاهاي استان سيستان و بلوچستان از امکانات نسبي برخوردارند، ولي همچنان نرخ ابتلا به برخي بيماري‌ها در ميان مردم آن در مقايسه با ساير مناطق کشور بالاست. علت اصلي اين مشکل نيز همسايگي با منطقه محروم بلوچستان پاکستان است که ضريب انتقال بيماري‌هاي انساني به اين منطقه را افزايش داده است.
بهداشت و درمان
طبق تازه‌ترين آمار حدود 300 تخت بيمارستاني فعال و تعداد 760 خانه بهداشت روستايي در سراسر استان وجود دارد که به دليل کمبود بودجه، بسياري از آنها بدون امکانات لازم و يا داراي وسايل مستهلک هستند. همچنين استان سيستان و بلوچستان فقط يک مركز نگهداري و درمان كودكان سرطاني با ظرفيت 10 تخت را دارد که درمقايسه با تعداد مراجعين، بسيارناكافي است.
به گفته علي اوسط‌هاشمي ـ استاندار سيستان و بلوچستان، متوسط عمر زنان اين استان در مقايسه با ساير نقاط کشور در مرحله زنگ خطر قرار دارد و ضروري است براي جلوگيري از تولد کودکان مشکل‌دار و زايمان‌هاي غيراستاندارد، امکانات بهداشتي و درماني مناسب در استان فراهم شود.
ويژگي‌هاي اقتصادي
مشکلات سياسي و امنيتي همواره مانع از سرمايه گذاري‌هاي بزرگ اقتصادي در استان سيستان و بلوچستان بوده و به همين دليل فقر سرمايه گذاري در اين خطه کاملاً مشهود است، با اين وجود فعاليت‌هاي صنعتي در اين استان از جمله بخش‌هايي است که در صورت آماده شدن شرايط زيربنائي، تجهيز نيروي انساني و تحولات اقتصادي و اجتماعي، امکان رشد آن وجود دارد. استراتژي توسعه زيربنايي بخش صنعت موجب ايجاد 28 شهرک صنعتي با 4400 هکتار مساحت در منطقه شده است. حجم قراردادهاي صنعتي در اين مناطق تاکنون از 350 ميليارد تومان فراتر رفته و براي 21 هزار نفر، ايجاد اشتغال کرده است.
از مهم‌ترين نواحي صنعتي سيستان و بلوچستان مي‌توان به شهرک صنعتي زاهدان- ميرجاوه، شهرک صنعتي زاهدان (کامبوزيا)، ناحيه صنعتي ميرجاوه، ناحيه صنعتي نصرت آباد،شهرک صنعتي زابل ـ محمد آباد، شهرک صنعتي زابل ـ رامشار، ناحيه صنعتي اديمي، ناحيه صنعتي بنجار، ناحيه صنعتي ميانکندي، ناحيه صنعتي دوست محمد، ناحيه صنعتي زهک زابل، شهرک صنعتي خاش، ناحيه صنعتي نوک آباد، شهرک صنعتي ايرانشهر ـ بمپور، شهرک صنعتي ايرانشهر ـ کارگاهي، ناحيه صنعتي دلگان، ناحيه صنعتي بزمان، شهرک صنعتي سراوان، ناحيه صنعتي سوران سراوان، ناحيه صنعتي زابلي سراوان، شهرک صنعتي سرباز، شهرک صنعتي نيکشهر، شهرک صنعتي چابهار، ناحيه صنعتي بريس، ناحيه صنعتي پسابندر، ناحيه صنعتي نگور و شهرک صنعتي کنارک اشاره کرد.
همچنين ايجاد پيوند بين اين بخش و ساير بخش‌ها موجب پيشرفت صنايع دريايي و شيلاتي استان شده است. در مجموع قابليت صنعتي در اين منطقه شامل صنايع شيميايي وسلولزي، غذايي، دارويي و بهداشتي، فلزي، غيرفلزي، نساجي و پوشاک است.
معادن استان
به لحاظ معدني نيز استان سيستان و بلوچستان داراي قابليت‌هاي بالايي است. اين منطقه داراي ذخايرغني از کاني‌هاي فلزي و غير فلزي نظير مس، کروميت، منگنز، گرانيت، سرب، مرمر، آهک، تالک، گل سفيد، تراورتن، شن و ماسه سيليسي است که عمليات اکتشاف و بهره برداري در برخي مناطق استان با سرمايه‌گذاري دولت سال‌هاست ادامه دارد.
هم اينک سالانه بالغ بر 5/2 ميليون تن کاني با ارزش در معادن اين استان استخراج مي‌شود. وجود 430 هزارتن گارنت با عيار 40 درصد، 10 ميليون تن آندالوزيت، 5 ميليون تن فلدسپات و 130 هزار تن سيليس با عيار 8/99 درصد و بيش از 43 هزار تن آنتيموان، از ديگر ويژگي‌هاي معادن اين استان است.
صنايع دستي استان شامل سوزن دوزي، سکه دوزي، سفال سازي، گليم بافي، خورجين بافي، جواهر سازي، حصير بافي، خراطي، قاليچه و پلاس بافي قابليت بالايي براي ارزآوري از بازارهاي بين‌المللي دارند.
اراضي قابل كشت
از سوي ديگر مساحت اراضي قابل کشت (آبي، ديم و آيش) در سيستان و بلوچستان حدود 400 هزار هکتار است که حدود 2 درصد کل منطقه را شامل مي‌شود. ولي همين ميزان اندک که بالغ بر 330 هزار هکتار از آن به کشت محصولات زراعي و باغي نظير خرما، موز و انبه اختصاص دارد، عمده نياز مصرف استان را تامين مي‌کند. برنامه ساخت 13 سد بزرگ در اين استان از سوي دولت در سال جاري باعث تقويت بنيان‌هاي کشاورزي در اين منطقه خواهد شد.
راهكارهايي براي شكوفايي اقتصادي
چنين به نظر مي‌رسد که توجه به موارد زير باعث شکوفايي اقتصادي در استان سيستان و بلوچستان خواهد شد:
- ايجاد صنايع تبديلي وابسته به محصولات کشاورزي دراستان، ازجمله بسته بندي خرما، توليد قند مايع ازشيره خرما و توليد خوراک دام ازضايعات وهسته خرما.
- گسترش امکانات صنعتي براي فعاليت‌هاي دريايي وابسته به آبزيان و توسعه فعاليت‌هاي شيلاتي و صيادي به جهت واقع شدن استان درمجاورت آب‌هاي گرم درياي عمان و اقيانوس هند. سيستان و بلوچستان با ظرفيت صيد 120 هزار تن انواع ماهي در سال و همچنين با استفاده از اراضي مستعد پرورش ميگو(بالغ بر 42هزار هکتار اراضي مستعد پرورش ميگو با توليد بيش از2500 تن در سطح زيرکشت 1007 هکتار) ظرفيت بالايي براي سرمايه گذاري در اين حوزه دارد.
از سوي ديگروجود 9 بندر صيادي و 6 محل تخليه، تعداد 2 هزار فروند شناور صيادي با 15 هزار نفر صياد درمنطقه چابهار،9 کارخانه کنسرو سازي، 13واحد عمل آوري و بسته بندي ماهي و ميگو، 5 کارخانه پودر ماهي، 4 کارخانه لنج سازي چوبي، يک کارخانه لنج سازي فايبر گلاس، يک کارخانه ساخت قايق، 19 کارخانه يخسازي و 8 واحد سرد خانه نشان مي‌دهد که فعاليت‌هاي وابسته به دريا در اين استان سودآور است.
- حمايت‌هاي ويژه از نهادهاي مهم اقتصادي و توسعه‌اي در سطح استان به‌ويژه منطقه آزاد چابهار و ارائه امتيازات خاص براي سرمايه گذاري‌هاي توليدي و خدماتي.
همچنين وجود 5 بازارچه مرزي در نوار مرزي استان با کشورهاي همسايه و فعاليت 44 شرکت تعاوني مرز نشين، ظرفيت خوبي براي توسعه تجارت در سيستان و بلوچستان است.
- سرمايه گذاري براي توسعه تاسيسات زير بنايي مهم و ازجمله شبکه‌هاي حمل و نقل جاده اي، دريائي، ريلي و هوايي (هم اينک حداقل 4 فرودگاه فعال در سطح استان وجود دارد)
سيستان و بلوچستان با بهره‌مندي از نزديک‌ترين مسير به کشورهاي آسياي ميانه براي ترانزيت کالاهاي بين‌المللي و انتقال محصولات و شاهراه ترانزيت کالا از جنوب به شمال، قادر است به قطب تجارت شرق کشور تبديل شود.
از سوي ديگر توسعه اسکله‌هاي مهم کشتيراني (اسکله شهيد بهشتي، اسکله شهيد کلانتري، اسکله ايران بندر) مي‌تواند بنيان حمل و نقل دريايي در اين استان را تقويت کند.
- سرمايه گذاري براي توليد انرژي خورشيدي و بادي (ازجمله مزيت‌هاي نسبي استان امکان جايگزيني انرژي‌هاي خورشيدي و بادي به‌جاي انرژي فسيلي و الکتريکي است).
كامران نرجه
منبع: اطلاعات
ارسال نظر
