سازمان محيط زيست در دولت هشتم به‌شدت مخالف احداث ميان گذر بود، چون معتقد بود عوارض سنگيني براي درياچه خوهد داشت. اواخر دولت هشتم مجوز آن هم صادر نشد، اما شروط سنگيني براي جاده گذاشته شد؛ شروطي كه بايد آب‌گذرهاي كافي براي عبور و گردش آب به واسطه آن پيدا شود.
«درياچه اروميه خشك خواهد شد.» «درياچه اروميه بايد تبديل به پارك حيات وحش شود.» اين جمله‌هاي برخي متخصصان حوزه محيط‌زيست درباره درياچه اروميه، بزرگ‌ترين درياچه داخلي كشور بود، درياچه‌اي كه تا سال ٩٢ به حال خود رها شده بود و مسوولي در دولت دهم، اولويتي براي احياي آن در نظر نداشت چرا كه گمان نمي‌شد خشك شدن حوضه آبي هم مي‌تواند بحران‌آفرين باشد و گريبان چندين استان و ميليون‌ها نفر را بگيرد. مسوولان دولت نهم و دهم با تاكيد بر كشاورزي كشاورزان منطقه، خواستند به درخواست مردم اهميت دهند حال آنكه نخواستند بفهمند كه با از بين بردن درياچه كه از نگاه آنها اروميه و در نگاه كلان‌تر محيط‌زيست، مساله‌اي فانتزي محسوب مي‌شد، زندگي همان كشاورزان تحت تاثير قرار مي‌گيرد. آنها زمين‌هاي‌شان را از دست مي‌دهند چون ديگر آبي براي آبياري نخواهند داشت، آنها مجبور به مهاجرت مي‌شوند چون نمي‌توانند در هواي آكنده از نمك نفس بكشند. ١٤ استان از اين بحران از خشك شدن درياچه، از توفان نمك، از ركود گردشگري در منطقه آسيب مي‌بينند.ستاد احياي درياچه اروميه به همت رييس‌جمهور روحاني، در آغاز دولت يازدهم آغاز به كار كرد. ستاد با حضور كارشناسان و چهره‌هاي برجسته در حوزه محيط‌زيست، آب و نيرو و كشاورزي گرد هم جمع شدند تا مشكلات درياچه را حل كنند. درياچه بعد از ٣ سال از مرگ حتمي نجات پيدا كرد؛ وضعيتش از بحراني به حالت تثبيت‌شده رسيد، وضعيتي كه سرآغاز احيا مي‌توان حسابش كرد. معصومه ابتكار، رييس سازمان حفاظت محيط زيست به «اعتماد» در خصوص روند تثبيت و احياي درياچه اروميه، آنچه بر درياچه گذشته و آنچه بايد از اين به بعد به آن پرداخت، گفت. او معتقد است مردم واقعيت احياي درياچه اروميه را مي‌بينند، اين راه بايد ادامه يابد تا شاهد به ثمر رسيدن تلاش‌ها در زمينه بازگشت درياچه باشيم.
در طول ٣ سال گذشته، درياچه اروميه به‌طور ويژه مورد توجه دولت بود. از تشكيل ستاد احياي درياچه اروميه تا مكلف كردن ديگر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها براي هماهنگي در جهت ورود آب به درياچه را شاهديم. وضعيت كنوني درياچه را چگونه مي‌بينيد؟ چقدر به احياي كامل درياچه نزديكيم؟
بر اساس اقداماتي كه طي اين سه سال گذشته صورت گرفته، اقدامات همگي علمي، فرابخشي و منسجم بوده. به لطف خدا و با درنظر گرفتن ساز و كار مديريت پويا و تاثيرگذار، احياي درياچه تا اينجا انجام گرفته است. در حال حاضر وضعيت درياچه نسبت به سال ٩٢ قطعا بهتر است. روند افول درياچه تا سال ٩٢ و ٩٣، تا زماني كه برنامه‌هاي احيا شروع و عملياتي شود، حجم آب درياچه به ٥٠٠ ميليون مترمكعب رسيد. اين حجم در حال حاضر به ٢و نيم ميليارد مترمكعب رسيده و مساحت درياچه هم ٥ برابر شده است. براساس ارزيابي‌هاي كارشناسان داخلي و بين‌المللي و بازديدي كه معاون دبيركل سازمان ملل يك‌ماه پيش از درياچه داشت، همه ارزيابي‌ها مبني بر اين است كه برخلاف تصوراتي كه نشان از غيرممكن بودن احياي درياچه مي‌داد، درياچه رو به احياست و وضعيت بهتري دارد. اين روند اگر ادامه يابد، سازمان‌ها وظايف‌شان را ادامه خواهند داد. در اين پروژه‌ها سازمان جنگل‌ها و منابع طبيعي طرحي ايجاد كرد براي كاشت نهال و تثبيت شن‌ها و كانون‌هاي گرد و غبار اطراف درياچه. سازمان محيط زيست قرق ايجاد كرد و مركز پايش و آينده‌پژوهي درياچه را ايجاد كرد. كشاورزان براي كشاورزي سازگار با محيط زيست آموزش ديدند؛ وزارت نيرو با مديريت منابع آب و رهاسازي حقابه درياچه از سدها و لايروبي رودخانه، آب را به درياچه رساند. بستن چاه‌هاي غيرمجاز، اتقاق مهمي است كه رخ داده. اصلاح الگوي كشاورزي و برداشت آب توسط وزارت جهادكشاورزي و سازمان محيط زيست با همكاري مشاوران بين‌المللي روي روستاهاي مختلف دارد انجام مي‌شود. اين كارشناسان معتقدند كاهش مصرف آب در طرح‌هاي تغير الگوي كشت و جلوگيري از برداشت بي‌رويه آب تا ١٧ درصد كاهش برداشت از منابع آب را ايجاد كرده است و باعث شده حقابه درياچه تا حدي برگردد. احياي تالاب‌هاي اطراف درياچه هم در دستور كار بوده. وزارت راه براي اصلاح ميان گذر برنامه دارد. مطالعات‌شان تكميل شده و به مرحله اجرا رسيده است. كارهاي بزرگي صورت گرفته كه نشان‌دهنده پروژه موفق ميان‌بخشي با ساز و كار مديريتي موثر است. خوشبختانه داريم نتيجه را مي‌بينيم. نتيجه هم قابل انكار نيست. خيلي‌ها دارند تلاش مي‌كنند واقعيت را انكار كنند، اما وقتي مردم مي‌توانند تصاوير اين واقعيت را ببيند، اين تلاش سودي ندارد.
وقتي درياچه به حال احتضار رسيده بود با عدد ٩٠ درصد خشك شدن درياچه مواجه بوديم، در حال حاضر چند درصد از درياچه به حيات بازگشته است؟
حداقل بين ٤٠ تا ٥٠درصد در زمينه احياي درياچه موفق بوده‌ايم و اين روند رو به بهبود هم هست. اين نكته را هم بگويم متاسفانه بارندگي در منطقه نسبت به قبل بهتر نشده كه كاهش هم داشته. با وجود همه بارش‌هايي كه در اين منطقه داشتيم، ١٣درصد نسبت به متوسط بارش‌ها كاهش داشته. در نتيجه مي‌توان گفت بازگشت درياچه تاثير بارش‌ها نبوده. آب منطقه‌اي هم اعلام كرده در اين حوزه افزايش بارش نداشتيم. اما بارندگي ١٣درصد كمتر از نرمال هم وقتي موانع باز شود، به درياچه كمك مي‌كند. يكي از مشكلات اصلي، موانعي بود كه بر سر راه رسيدن آب به درياچه بوده و باعث مي‌شد آب به درياچه نرسد. برداشت‌هاي غيرمجاز آنقدر زياد بود و موانع ايجاد شده آنقدر زياد بودند كه آب به درياچه نمي‌رسيد. الان رودخانه‌ها آب را به درياچه مي‌رسانند، در واقع رودخانه‌ها كاركرد اكولوژيك خود را بازيافتند. الان درياچه زنده است و رو به احياي كامل است. البته احياي درياچه برنامه بلندمدت است، چيزي نيست كه با يك فوت درست شود. اين نتايج خوب بايد ادامه پيدا كند. البته مشكلات و ضعف‌هايي هم وجود دارد، ما نمي‌گوييم همه كارهاي ما صددرصد عالي بوده، در ميان اين همه كار، حتما كمبودي هم بوده ولي در مجموع برآيند عالي بوده. اين مشكلات را هم بايد برطرف كنيم. اين رويكرد اگر خوب است بايد ادامه پيدا كند، بخشي‌اش دست خود مردم است. اگر مردم مي‌خواهند، ادامه پيدا مي‌كند در غير اين‌صورت برمي‌گرديم سر خانه اولمان. دوره‌اي بود كه مسوولان كشور تحت عنوان اينكه به مردم برسيم و مشكلات مردم را حل كنيم، مي‌گفتند كشاورزان هرچقدر مي‌خواهند آب بردارند، همين شعارهايي كه «شما از جنس مردم نيستيد و ٩٦ درصد» و اين حرف‌ها بود كه اروميه را به اين نقطه رساند. در سال ٨٤ مشخص بود درياچه اين مشكلات را دارد، آن موقع ما ستاد استاني داشتيم، درخواست حقابه داشتيم. دولت هشتم همه اين راه را رفت، اما دولت نهم آمد و با شعارهاي پوپوليستي كه اين حرف‌ها تشريفات است، مردم آب و كشاورزي مي‌خواهند، اين حرف‌ها بلا سر درياچه آورد. سال آخر فهميدند چه خطاي بزرگي كردند. مراقب باشيم دوباره در اين تله‌ها نيفتيم، طبيعت ايران، درياچه اروميه و تالاب‌هاي ايران ديگر تاب و تحمل اين فراز و نشيب‌ها را ندارد.
ميان گذر درياچه اروميه يكي از عاملان خشك شدن درياچه بوده و هست. وزارت راه چه اقدامي براي برطرف كردن معضلات ناشي از ميان گذر در نظر دارد؟
سازمان محيط زيست در دولت هشتم به‌شدت مخالف احداث ميان گذر بود، چون معتقد بود عوارض سنگيني براي درياچه خوهد داشت. اواخر دولت هشتم مجوز آن هم صادر نشد، اما شروط سنگيني براي جاده گذاشته شد؛ شروطي كه بايد آب‌گذرهاي كافي براي عبور و گردش آب به واسطه آن پيدا شود. دو مساله در اين ميان مطرح بود؛ يكي اينكه گردش آب داخل درياچه به هم نخورد. اين گردش آب با وجود ميان گذر و بدون وجود آن خيلي تغيير مي‌كرد. مساله دوم بحث رسوب‌گذاري بود كه نبايد آنجا اتفاق بيفتد چون به عنوان يك ديواره عمل مي‌كند و تعادل آب شمال و جنوب درياچه به هم مي‌خورد. اينها شروط ميان گذر بود كه متاسفانه رعايت نشد. غير از قطعه‌اي كه پل بود، بقيه مسير شن‌ريزي و سنگ‌ريزي وسيع اتفاق افتاد. اين وضعيت ميان گذري است كه در دولت نهم كار عملياتي‌اش انجام شد. يكي از اقدامات ستاد احيا كه پيشنهاد داديم بحث بازنگري ميان‌گذر بود كه دانشگاه تبريز دارد مطالعاتي رويش انجام مي‌دهد و تاثيرات ميان‌گذر را ديده. راهكارهايش را در يك برنامه مديريت زيست محيطي پيشنهاد داده كه چند سناريو دارد؛ احداث دهانه‌هايي كه حداقل اين دهانه‌ها بين ٥٠٠ متر تا يك كيلومتر در يك تا دو دهانه در سمت شرقي و غربي ايجاد شود كه گردش آبي آنجا رخ دهد. اين مطالعات انجام شده، به وزارت راه اعلام كرديم، اقدامات اوليه براي اصلاح ميان‌گذر دارد انجام مي‌شود. ميان‌گذرها بايد اصلاح شوند تا مخاطراتي كه براي درياچه امكان دارد به وجود بيايد را به حداقل برسانيم. آينده و سرنوشت اروميه در دست مردم است. انتخاب با خودشان است: يا مديريت خردمندانه محيط زيست و منابع طبيعي ايران، يا بازگشت به روش‌هايي كه جز سردرگمي و اضمحلال اين سرمايه‌هاي طبيعي، نتيجه‌اي نخواهد داشت و سختي‌هاي زيادي در زمينه اقتصادي و اجتماعي درست برخلاف شعارهايي كه داده مي‌شود، ايجاد شود. در مورد درياچه اروميه اثبات شد كه اين مساله مي‌تواند مسائل خيلي زيادي براي مردم ايجاد كند؛ معيشت، سلامتي، كشاورزي و زندگي مردم به‌شدت تحت تاثير نابودي درياچه قرار خواهد گرفت.
ارسال نظر
