حماس در تصویر تازه

 در بحبوحه اخبار انتخاباتی که افکار عمومی ایران را دربر گرفته است، بیانیه جدید جنبش مقاومت اسلامی فلسطین که با اختصار "حماس" خوانده می‌شود، مهمترین اتفاقی است که توجه همه ناظران سیاسی را به خود جلب کرده است. این بیانیه در واقع تعدیلی بر اساسنامه حماس است که برخلاف تأکید گذشته‌اش مبنی بر تشکیل "بحر تا نهر" فلسطین، مرزهای اشغالی 1967 را به رسمیت شناخته است.



در واقع مخالفت با قبول مرزهای 1967 اساس اختلاف‌های کشدار و فرساینده حکومت خودگردان و دولت حماس در بیش از یک‌دهه گذشته بوده و به جدایی سرزمینی میان دو جریان فلسطینی اصلی طی همه سال‌های گذشته انجامیده است. در همین فاصله حماس در تأکید بر مواضع خود از سال 2007 به این سو حداقل سه جنگ رودرو و پرهزینه را با رژیم اسرائیل تحمل کرد تا از موضع آشتی ناپذیر خود در برابر اشغالگری اسرائیل عقب ننشیند.

اما چه شد که حالا سند جدید حماس که گفته شده با اجماع همه رهبران داخل و خارج از غزه تنظیم و تصویب شده، در قطر رونمایی می‌شود؟ "خالد مشعل" رئیس سابق دفتر سیاسی حماس که روزگاری چهره‌ای آشتی‌ناپذیر و مقاوم در برابر اشغالگری اسرائیل شناخته می‌شد، گفته است: "ما با این سند به‌دنبال آن هستیم که جهان صدای ما را به‌صورت مستقیم بشنود و نه از خلال صدای اسرائیل".

در خوش‌بینانه‌ترین حالت می‌توان تعدیل در مواضع حماس را تاکتیکی در خدمت به استراتژی "تهاجم صلح" تفسیر کرد. بر اساس همین تفسیر هم "دیوید‌ کیز" سخنگوی "بنیامین نتانیاهو" نخست‌وزیر اسرائیل در واکنش به بیانیه حماس گفت: "حماس تلاش می‌کند دنیا را فریب دهد اما در این کار موفق نمی‌شود." در این‌حال تفسیر واقع‌بینانه‌ پای عوامل دیگر را به میان می‌کشد.

مهمترین این عوامل اوضاع آشفته منطقه است که از سال 2009 به ‌این‌سو دامن‌گیر شده و به‌هر دلیل مساله فلسطین را از اولویت خارج کرده است. جنگ‌های داخلی سوریه، یمن، لیبی، ظهور داعش و جنگ در عراق و اوضاع در لبنان شرایطی را فراهم ساخته است که به طرزی مشکوک موضوع فلسطین را از صدر به میانه و یا حتی در حاشیه قرار داده است. سقوط قیمت نفت، تغییر در آرایش قدرت‌های منطقه‌ای، تغییر در ماهیت و شکل منازعات و ائتلاف‌ها و اتحادها، بستر آنچه رخ داده است را فراهم کرده است. این وضع بی‌تردید دلخواه حماس و مردمی نیست که سه جنگ بزرگ با ارتش اسرائیل را تجربه کرده‌ و در برابر آن مقاومتی نستوه را نشان داده‌اند.

حماس اکنون امتیازی را داده است بی‌آنکه امتیازی کسب کند. ممکن است گفته شود که بیانیه حماس محصول دوسال گفت‌وگوهای درون سازمانی و رایزنی با برخی دولت‌های منطقه است ولی آنچه غیر قابل کتمان است، اعلام تعدیل در اساسنامه‌ای است که از درون مذاکراتی رسمی با اهداف و نتایج معلوم به دست نیامده است. بیانیه حماس امتیازی است که مجانی داده شده و می‌تواند ولع اسرائیل را در توسعه‌طلبی ارضی خود تشویق کرده و فضای تازه‌ای برای آن به‌وجود آورد. در این‌حال برخی دولت‌های محافظه‌کار منطقه فرصت را برای ورود به مذکرات فلسطینی _ اسرائیلی و حتی درون فلسطینی خواهند یافت. اینجا دیگر منافع فلسطینیان در اولویت نیست، بلکه وجه‌المعامله و مصالحه‌ای است که هریک از طرف‌ها برای منافع خود به آن دست درازی می‌کند.

تعدیل در اساسنامه حماس، محصول فراگردی است که منطقه خاورمیانه در سال‌های اخیر به آن دچار شده است.