برجام در مناظره و واقعیت های ناگفته

 انطباق برجام با اصول عزت، حکمت و مصلحت و دستاوردهای آن از برجسته ترین بخش های کارنامه و نقاط قوت دولت یازدهم به شمار می آید؛ نقطه ای که روز گذشته از سوی نامزدهای رقیب در مناظره تلویزیونی مورد نقد و حمله قرار گرفت.

 توافق هسته ای ایران و شش قدرت جهانی دیروز از مهمترین موضوع های بحث، نقد، تبیین کارکردها و رویکرد نامزدها برای اجرای تعهدات و پیگیری مطالبات بین المللی جمهوری اسلامی ایران در مناظره دوم انتخابات 96 بود.
 
در این مناظره همچنان که پیش بینی می شد منتقدان و رقیبان روی کاستی های برجام و اجرای آن انگشت نهادند و در برابر، رییس و معاون اول دولت یازدهم به دفاع از توافق هسته ای پرداختند. برجام به عنوان مهمترین رخداد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران طی دهه گذشته، نه تنها در مناظره دیروز که حتی پیش از شکل گیری آن موضوع بحث و حتی مجادلاتی جدی بین طرفداران و مخالفان توافق هسته ای قرار گرفته و دیدگاه های گوناگون و نیز متغیری در قبال آن مطرح شده است.
 
در میان نامزدهای انتخابات دوازدهم ریاست جمهوری نیز دیدگاه های متفاوتی درباره برجام بیان شد. در برابر تبیین کارکردهای عینی برجام از سوی رییس و معاون اول دولت یازدهم، یکی از نامزدها برجام را توافقی دانست که سبب بی توجهی دولت به دیگر حوزه های روابط خارجی به ویژه منطقه ای شده و دیگری آن را فاقد ضمانت معتبر برای نقد شدن به عنوان یک «چک» بین المللی خواند. در مجموع نیز نامزدهای رقیب برجام را توافقی بدون دستاورد برای کشور دانسته و دولت را ناتوان در تحقق وعده های برجامی معرفی کردند.

درباره آنچه در مناظره دیروز بیان شد یا ناگفته ماند چند نکته لازم به بیان است؛
 
1- یکی از مهمترین نکاتی که حول محور بحث های برجامی در مناظره روز گذشته مشخص شد، پایبندی همه نامزدها به توافق جهانی برجام به عنوان سندی ملی است که جمهوری اسلامی ایران تعهد خود را به آن اعلام داشته است. در این میان، حتی نامزدهایی که در جریان مذاکرات هسته ای و پس از آن دستیابی به توافق و در مراحل تصویب و اجرا انتقاداتی جدی را متوجه برجام ساختند، از ضرورت پایبندی کامل به مفاد تعهدات ایران و همچنین پیگیری حقوق مصرح کشور از طریق این سند بین المللی سخن گفتند.

2- از دید رقیبان، برجام توافقی است که نه از سر عزت و مقتدرانه بلکه بر پایه رویکردی ملتمسانه و همراه با ضعف صورت گرفته است. نگاهی به سیر مذاکرات هسته ای تا پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم یادآور این واقعیت است که طرف های گفت وگو با ایران، توقف کامل برنامه های هسته ای کشورمان را هدف قطعی خود قرار داده و سخنی از به رسمیت شناختن حقوق هسته ای ایران در میان نبود.
 
پس از انتخابات سال 92 و پیام روشن مردم ایران به جهان بود که این گفت وگوها در فضایی تازه و با ابتکار و هوشمندی دیپلمات های جمهوری اسلامی ایران به ثمر نشست و ضمن تثبیت حقوق ملت و کشور، ساختار تحریم های هسته ای با ضمانت قطعنامه شورای امنیت فروپاشید. حال این پرسش مطرح است چگونه سندی که به پشتوانه خواست ملت تنظیم شده، کلیات و جزییات آن به تصویب نمایندگان مردم رسیده و فرمان9ماده ای مقام معظم رهبری را مبنای اجرای خود می بیند می تواند به دور از عزت، حکمت و مصلحت باشد.

3- یکی از انتقادات طرح شده در زمینه برجام و به ویژه روند مذاکرات، آشکارسازی ضعف های کشور از جمله خالی بودن خزانه بود. به ادعای منتقدان، بیان ضعف های کشور در جریان گفت وگوها سبب گستاخی و زیاده خواهی 1+5 و زمینه ساز کسب امتیازات بسیاری از ایران شد. نکته نخست اینکه بسیاری از کشورهای غربی با رصد اوضاع ایران پس از چند سال رکود، افت ارزش پول ملی، کاهش شدید صادرات نفت و ... اشرافی دقیق تر و نگاهی واقع بینانه تر از برخی منتقدان به مجموعه شرایط اقتصادی ایران داشته و با اطلاع از کاستی ها و نقاط قوت جمهوری اسلامی، نمایندگان خود را پای میز مذاکره فرستادند.
 
اتهام زنی به دولت در زمینه بیان نقاط ضعف در شرایطی صورت می گیرد که چندی پیش وزیر اطلاعات از کاهش چشمگیر ذخیره کیک زرد و خوراک اصلی تاسیسات هسته ای در جریان مذاکرات خبر داد و اعلام کرد دیپلمات های کشور در شرایطی پای میز مذاکره حاضر شدند که تاسیسات هسته ای بر اثر تنگناهای پیش رو و به رغم موضع گیری های نمایشی دولت پیشین، روندی رو به تعطیلی را می پیمود.
 
مساله دیگر اینکه کتمان حقایق، پوشاندن واقعیت ها و نداشتن صداقت با مردم در زمینه مشکلات کشور خود یکی از انتقاداتی است که رقیبان بارها متوجه دولت ساخته اند و حال بر مبنای رویکرد یک بام و دوهوای خود دولت را هدف اتهام خودزنی و آشکارسازی نقاط ضعف در برابر بیگانگان قرار داده اند.

3- برجام هر آنچه را طی سال های اخیر بر اثر اختلافات هسته ای ایران با 1+5 بر کشور تحمیل شده بود از میان برداشت. جمهوری اسلامی ایران از سال های ابتدای پیروزی انقلاب با شدیدترین تحریم ها روبرو بوده است. اما ممنوعیت و محدودیت های هسته ای که به واسطه قطعنامه 1696 شورای امنیت از سال 1385 پیش روی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت و در قطعنامه 1929 این شورا در سال 89 به اوج رسید، سنگین ترین موانع را پیش روی کشور ایجاد کرد.
 
نتیجه این تحریم ها در افت شدید فروش اصلی ترین منبع درآمد کشور یعنی نفت نمایان شد به شکلی که با ادامه تحریم های هسته ای، درآمد نفتی ایران به یک دهم میزان کنونی می رسید؛ درآمدی که سال ها بخش قابل توجهی از آن هم در مسیر دور زدن تحریم ها و سپردن نفت به دست دلال های داخلی و خارجی از دست رفت و گسترش لجام گسیخته فساد و فقر در صورت محقق نشدن برجام محتمل ترین چشم انداز پیش رو بود.

4- برجام افزون بر ترمیم آسیب های وارد آمده بر کشور، ایران را باز هم در مسیر توسعه قرار داد به طوری که دانش هسته ای کشور نزد جامعه جهانی و قدرت های آن هدفی برای نابودی نیست و اینک مبنایی برای جلب سرمایه خارجی و گسترش همکاری های فنی و علمی با روسیه و کشورهای اروپایی قرار گرفته است. به واسطه رفع تحریم های گوناگون است که ملزومات راه اندازی خطوط تولید جدید و پروژه های ملی در حوزه های نفت، پتروشیمی، صنعت و ... در دسترس قرار گرفته است.
 
در نهایت اینکه برجام به عنوان سندی ملی و بین المللی و توافقی از سر عزت و بر مبنای مصلحت نظام بود که با هدایت حکیمانه رهبری صورت گرفت و اکنون خود ضمانتی برای پیگیری حقوق ایران در عرصه جهانی است.