بازی خطرناک پوپولیستها با اقتصاد کشور ایران

 اقتصاددان برجسته ایرانی دردانشگاه کالیفرنیای جنوبی امریکا و استاد بازنشسته دانشگاه کمبریج تأکید دارد که برجام و سیاست‌های اقتصادی دولت روحانی موفقیت مهمی در بازگرداندن ثبات به اقتصاد کشور از جمله مهار تورم و بازیابی سهم صادرات نفت کشور در بازار جهانی داشته است.دکترمحمدهاشم پسران با اشاره به سیاست‌های نادرست دولت‌های نهم و دهم و نابسامانی اقتصادی ناشی از آن گفت: وقتی آقای روحانی سر کار آمدند، اولویت نخست ایشان ایجاد یک ثبات اقتصادی و سیاسی هم در داخل و هم خارج بود که می‌توان گفت موفقیت‌آمیز بوده است.وی درباره پیامدهای منفی شعارهای عوام پسند پوپولیستی برای اقتصاد کشور از سوی برخی نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری هشدار داد و گفت: این سیاست‌ها در کوتاه مدت، مصرف را بالا برده و در بلند مدت تورم، کاهش ارز و بحران‌های اقتصادی را به‌دنبال خواهد داشت. آنچه می خوانید گزارشی از گفت وگوی «ایرنا »با این اقتصاددان برجسته ایرانی است که پس از حذف سؤالات به صورت گزارش تنظیم شده است.

دستاوردهای اقتصادی دولت یازدهم

استاد اقتصاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی تصریح می کند: دولت آقای روحانی در زمانی روی کار آمد که تورم خیلی بالایی داشتیم که به مرز 45 درصد رسیده بود. همین‌طور با مسائل جدی بین‌المللی از جمله تحریم تولید و صادرات نفتی و همچنین محدودیت‌های شدید معاملات بین‌المللی روبه‌رو بودیم. از طرف دیگر مشکلات داخلی از جمله منحل شدن سازمان برنامه و تعطیل کردن صندوق ذخیره ارزی، گریبانگیر اقتصاد کشور شده بود. مسائل مالی و پولی کشور بخصوص بانکداری دچار اختلال‌های عمده‌ای شده بود. برای همین وقتی آقای روحانی سر کار آمدند، اولویت نخست ایشان ایجاد یک ثبات اقتصادی و سیاسی هم در داخل و هم خارج بود که می‌توان گفت موفقیت‌آمیز بوده است. ایشان توانستند تورم را بیش از حد انتظار بسیاری از کارشناسان مهار کرده و از آن سطح بالا به 9 درصد برسانند. از نقطه نظر بین‌المللی، دولت ایشان توانست تحریم‌های نفتی را بردارد تا تولید نفت و پتروشیمی و صادرات آن افزایش پیدا کند.

وی اضافه کرد: البته انتظارهای دیگر هم بود، از جمله کاهش بیشتر بیکاری، افزایش بیشتر نرخ رشد اقتصادی و اصلاحات فراگیر اقتصادی بویژه در زمینه یارانه‌ها، بانکداری، انرژی، نظام اداره دولت و نظام مالیات. در واقع بیکاری حتی افزایش داشته است با اینکه رشد اقتصادی بالا رفته، این رشد بیشتر مربوط به افزایش تولید نفت است. برای پایین آوردن بیکاری، باید رشدی در حدود 5 تا 6 درصد داشته باشیم. بنابراین با وجود افزایش رشد اقتصادی که انتظار می‌رود به حدود 3 تا 4 درصد برسد، این رشد هنوز در سطحی نیست که بتواند پاسخگوی مسأله بیکاری بویژه بیکاری در میان جوانان باشد.

راه حل مشکلات ساختاری اقتصاد ایران بلندمدت است

اقتصاددان شاخص ایرانی افزود: باید گفت تحریم‌ها اثر خودش را داشت و برداشتن آن تأثیرات مثبتی بر اقتصاد کشور داشته است. ولی من خودم شخصاً انتظار نداشتم که برداشتن تحریم تأثیر عمده‌ای خارج از حوزه نفت و پتروشیمی داشته باشد. اما یک انتظار عمومی از برداشتن تحریم‌ها ایجاد شده بود که طبیعتاً برآورده نشد.

دکتر پسران در پاسخ به اینکه مسائل ساختاری اقتصاد ایران که به تداوم مشکلات آن در دوران پس از تحریم انجامیده، چه هستند؟ گفت: مسائل اقتصاد ایران واقعاً اصولی و ساختاری است. بخش زیادی از این مسائل به دوران جنگ هشت ساله بازمی‌گردد که نظام اقتصادی ایران را تغییر داد. هرچند در دوران آقای هاشمی رفسنجانی اقتصاد ایران تغییر یافت، اما فشارهای بین‌المللی مانند تحریم تداوم پیدا کرد و بالطبع اقتصاد ایران نتوانست خود را با اقتصاد جهانی وقف دهد و از فناوری در زمینه‌هایی مانند اینترنت یا دستگاه‌های خودکار بهره لازم را ببرد. به یاد داشته باشیم، بیشتر رشد اقتصادی کشورهایی که توسعه پیدا کرده‌اند در زمینه صنایع سنتی مانند فولاد یا حتی خودروسازی نیست. بیشتر مربوط به کاربرد فناوری‌هایی نوین در تولید و ارائه خدمات است. با وجود برخی دستاوردها در ایران، هنوز نتوانسته‌ایم در این زمینه موفق باشیم.

وی تصریح کرد: مسائل ما در زمینه بانکداری، یا نظام یارانه‌ها به گونه‌ای نیست که با برداشتن تحریم‌ها حل و فصل بشود. برداشتن تحریم‌ها، صادرات نفت ایران و درآمد نفتی آن را افزایش داد تا دولت بتواند از این گشایش برای اجرای این اصلاحات اساسی بهره برده، رشد اقتصادی را تا 5 درصد بالا ببرد تا در نتیجه آن از میزان بیکاری کاسته شود. اما این کار در عرض مدت دو سه سال شدنی نیست، بلکه نیازمند برنامه‌ریزی بلند مدت، حداقل 10 ساله خواهد بود.


محمد هاشم پسران کیست

محمدهاشم پسران، فروردین سال ۱۳۲۵ در شهر شیراز دیده به جهان گشود.وی دیپلم متوسطه خود را از مدرسه نمازی (شیراز) گرفت و در نوامبر ۱۹۶۴ با بورس تحصیلی بانک مرکزی ایران برای تحصیلات عالی به انگلستان رفت. پسران، مدرک کارشناسی خود را در رشته اقتصاد، ریاضیات و آمار (با رتبه ممتاز) از دانشگاه سالفورد گرفت و در سال 1351 موفق به دریافت دکتری اقتصاد از دانشگاه کمبریج شد.

پسران چند سال در مقام مشاور بانک مرکزی و رئیس مرکز تحقیقات این بانک فعالیت کرد و پس از آن به کمبریج بازگشت و تا زمان بازنشستگی، سالها استاد اقتصاد این دانشگاه بریتانیایی بود.
وی صاحب کرسی عالی اقتصاد جان الیوت در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و عضو پژوهشی پیوسته کالج ترینیتی کمبریج است.

پسران که سابقه تدریس اقتصاد و مدیریت برنامه اقتصادسنجی کاربردی در دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس و دانشگاه هاروارد را نیز در کارنامه علمی خود دارد، استاد انستیتو مطالعات پیشرفته وین، دانشگاه پنسیلوانیا، دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، دانشگاه ملی استرالیا و عضو پیوسته فرهنگستان بریتانیا (British Academy)، جامعه اقتصادسنجی (Econometric Society) و مجله اقتصادسنجی (Journal of Econometrics) است.پسران از اقتصاددانان مکتب کمبریج و اقتصاد کینزی و معتقد به نظام اقتصاد بازار است هر چند دخالت محدود دولت را در شرایط بحران جایز می‌شمارد.او در این سالها همواره وضعیت اقتصاد ایران را دنبال کرده است و توصیه‌هایی برای اقتصاد ایران داشته است.

پروفسور پسران از سال ۱۹۹۵ به بررسی چندوجهی داده‌های اقتصادی علاقه پیدا کرده است. او در سال ۲۰۰۳ مقاله‌ای در نشریه اکونومتریک منتشر کرد که تاکنون بیش از ۱۲۵۰ بار به آن ارجاع داده شده که این ۷۶ برابر متوسط ارجاع برای مقاله‌ای است که در ده سال گذشته در زمینه اقتصاد منتشر شده است. او در سال ۲۰۰۷ مقاله ای دیگر در نشریه اکونومتری کاربردی منتشر کرد که به گفته تامپسون رویترز "محور و اساس" تحقیقات رو به رشد در این حوزه قلمداد می‌شود.استاد محمد هاشم پسران سپتامبر سال 2013  از سوی موسسه علمی تامسون رویترز به عنوان یکی از برندگان احتمالی نوبل اقتصادی ۲۰۱۳ معرفی شد.


آسیب سیاست‌های اقتصادی دولت گذشته

دکتر پسران درباره سیاست‌های دولت‌های نهم و دهم و پیامدهای آن برای اقتصاد کشور گفت: متأسفانه دولت‌های نهم و دهم، سیاست‌های به قول معروف پوپولیستی داشت. اصولاً این گونه دولت‌ها هرچند به سطح توقعات عمومی دامن می‌زنند، اما کاری در بلند مدت از پیش نمی‌برند. در دوران دولت‌های احمدی‌نژاد، ایران بیشترین درآمد نفتی سال‌های پس از انقلاب را داشت. البته رشد اقتصادی بالایی داشتیم. اما با شروع تحریم، ارزش پول ملی در برابر دلار به 30000 ریال سقوط کرد و بعد از آن ما شاهد رکود بی‌سابقه‌ای در اقتصاد ایران بودیم به‌طوری که رشد اقتصاد کشور حدود هشت درصد کاهش پیدا کرد. دولت آقای روحانی توانست تا حدی این بحران اقتصادی را مهار کرده و ثبات اقتصادی را به کشور بازگرداند. اما همان‌طور که گفتم، مسأله اقتصاد ایران نیازمند تصمیم‌های بنیادین است.

خطرات شعارهای پوپولیستی نامزدها برای ثبات اقتصادی

وی درباره اینکه آیا شعار برخی از نامزدهای انتخابات که می‌توانند درآمد‌ها را در4 سال دو و نیم برابر کرده و 250 هزار تومان ‏هم یارانه دهند، برای اقتصاد ایران شدنی است؟ تصریح کرد: نتیجه آن افزایش مصرف اقتصادی درداخل و افزایش واردات خواهد بود. اگر این افزایش نتواند با افزایش صادرات تعادل ایجاد کند، دچار کمبود دلار شده و ارزش ریال در برابر دلار کاهش پیدا خواهد کرد. این یعنی تورم و کاهش ارزش یارانه‌ها. این سیاست‌های پوپولیستی در کوتاه مدت شاید جواب بدهد اما در بلند مدت نه.
وی افزود: تنها راهی که می‌تواند به کاهش بیکاری بینجامد، سیاست‌هایی است که تولید و سرمایه‌گذاری را افزایش داده و رقابت را بالا ببرد تا صادرات غیر نفتی افزایش یافته و منابع دلاری کشور تأمین شود. این زمان بر است، ولی مؤثر خواهد بود.
ارزیابی برنامه اقتصادی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری
دکتر هاشم پسران درباره برنامه اقتصادی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری گفت: به نظرم سیاست‌هایی که دکتر روحانی در پیش گرفته، اگر ادامه دهد، سیاست‌های توسعه همراه با اعتدال است. هرچند خیلی از اصلاحات اقتصادی ضروری انجام نشده باقی مانده است.
دکتر هاشم پسران الگوی اقتصاد مقاومتی و توسعه اقتصادی را مکمل یکدیگر دانست و گفت: به نظر من ما باید توسعه پیدا کنیم که بتوانیم مقاومت داشته باشیم. اگر اقتصاد ایران توسعه پیدا نکند و دچار تنش زیگزاگی وناامنی اقتصادی باشیم، سرمایه‌گذاران تردید خواهند کرد و این بر میزان افزایش بیکاری تأثیر خواهد داشت.برای همین این دو الگوی توسعه و مقاومت نباید به‌طور مجزا و با نفی دیگری اجرا شود.

ازدکتر هاشم پسران پرسیدیم با توجه به مسیری که اقتصاد ایران پس از برجام شروع کرده است، آیا تغییرات سیاسی در کشور و سیاست‌های اقتصادی که ‏برخی نامزدها اعلام می‌کنند، در این روند رو به رشد و خروج از رکود و تورم اقتصاد ایران مانع ایجاد نمی‌کند؟ وی پاسخ داد: به نظر من برجام دستاوردهای اقتصادی مهمی داشته است.

ایران باید از برجام حفاظت کند، چون توانسته توسعه اقتصادی کشور را گسترش دهد و می‌تواند زمینه‌ای برای همگرایی میان اقتصاد ایران و اقتصاد جهانی باشد.

وی تصریح کرد: البته توقع نادرستی است اگر بگوییم چرا برجام در این دو سه ساله همه مسائل اقتصاد ایران را حل نکرده است. برجام در راستای توسعه صنعت و صادرات نفت ما، موفق بوده است. بهبود روابط با کشورهای اروپا و آسیای دور موفق بوده است. این درست است که برجام به دلیل تحریم‌های امریکا، در زمینه بانکداری و معاملات بین‌المللی، دستاوردهای لازم را نداشته است. اما اینکه بگوییم برجام را برداریم که مثلاً شبیه کره شمالی بشویم، این نادرست خواهد بود.
دکتر پسران درباره تأثیر نتیجه انتخابات بر تعاملات اقتصادی ایران گفت: اگر نتیجه انتخابات به گونه‌ای باشد که فرد منتخب با پشتوانه قوی انتخاب شود، اعتبار سیاسی ایجاد خواهد کرد و این برای عملکرد اقتصادی کشور مهم خواهد بود. سیاست‌ها باید شفاف و در جهت حل مسائل بنیادین اقتصاد ایران باشد.

مسائل سرمایه‌گذاری خارجی در ایران

دکتر پسران درباره تغییر ‎نگاه مؤسسه‌ها و شرکت‌های بین‌المللی به اقتصاد ایران در دوران پسابرجام ‏و پساتحریم گفت: تحول مثبتی روی داده است. خیلی از سرمایه‌گذاران اروپایی و آسیایی به ایران آمده و خیلی از آنها مانند هند، کره جنوبی یا ژاپن در حال خرید نفت از ایران هستند. این قبلاً نبود.

وی افزود: ایران زمانی نفت را به هند می‌فروخت، نمی‌توانست پولش را به دلار پس بگیرد. رئیس بانک مرکزی هند به من گفته بود که ایران شش میلیارد دلار در بانک مرکزی هند پول دارد. ایران باید آن را تبدیل به روپیه می‌کرد و در این فرایند 4 تا 5 درصد از پول ایران هدر می‌رفت. بنابراین برجام نتایج خوبی داشته است.

دکتر پسران مسأله اصلی سرمایه‌گذاران خارجی را مغایرت سرمایه‌گذاری در داخل ایران با سیاست‌های سرمایه‌گذاری در کشورهای دیگر دانست و گفت: مثلاً «بریتیش پترولیوم» که سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در آلاسکا داشته و با امریکا ارتباط گسترده‌ای دارد، به هیچ وجه در ایران سرمایه‌گذاری نخواهد کرد. در عوض این شرکت در جمهوری آذربایجان سرمایه‌گذاری کرده است. ولی توتال فرانسه، در مدار سیاست‌های امریکا قرار ندارد. توتال در ایران سرمایه‌گذاری می‌کند.

وی افزود: این مسأله سیاسی ایران است و ایران باید ببیند در چه زمینه‌هایی می‌تواند سرمایه جلب کند. در عرصه مثلاً خودروسازی، جهانگردی و هتل‌سازی زمینه خیلی خوبی برای جذب سرمایه‌گذاری دارد. ایران باید برود سراغ شرکت‌های متوسط نه شرکت‌های بزرگی که معمولاً در مدار امریکا فعالیت می‌کنند. سرمایه‌گذار خارجی باید مطمئن باشد که آیا می‌تواند منافع خود را طبق قرارداد از ایران خارج کند. اگر تردید داشته باشد، نمی‌آید سرمایه‌گذاری کند. اینجا برنامه‌های نامزدها برای سرمایه‌گذاری خارجی مهم است که حمایت خواهند کرد یا نه.

دکتر پسران تأکید کرد: ایران باید سیاست بانک‌هایش را شفاف کند تا بتواند اعتماد بانک‌های بین‌المللی را جلب کند. ما نمی‌گوییم بانک‌های امریکایی، بلکه بانک‌های غیر امریکایی. همین‌طور باید کارایی، فناوری، کیفیت کالا را افزایش دهیم و برویم به سمت ادغام در اقتصاد دنیا. البته منظور تابع شدن نیست، ولی باید به سمتی برویم که کالاهای با کیفیت بالا ارائه کنیم و از طرف دیگر واردات داشته باشیم. باید اقتصادی داشته باشیم که از منابع انسانی بهره بگیرد که راه آن گسترش آموزش و ارتباط با جهان است. فناوری اکنون جهانی است و با سیاست انزوا، نمی‌توان به آن سطح مطلوب فناوری دست یافت.

وی افزود: ما چه بخواهیم و چه نحواهیم، اقتصادمان جزئی از اقتصاد دنیاست. ما باید نفت‌مان را بفروشیم و صادرات غیر نفتی خودمان را گسترش دهیم و برای همین باید بتوانیم کیفیت کالای خود را بالا ببریم تا بتوانیم رقابت کنیم. اگر در این زمینه موفق نشویم، به احتمال زیاد شاهد افزایش تورم، کاهش ارزش ریال و افزایش بیکاری خواهیم بود.

دکتر پسران تأکید کرد که توسعه اقتصادی کشور باید تمام ابعاد زیست محیطی و انسانی را در نظر بگیرد که به توسعه پایدار برسیم. نمی‌توان بدون در نظر گرفتن منابع آب یا آلودگی هوا، به توسعه پایدار برسیم.

وی تأکید کرد بحث زیست محیطی باید در اولویت مسائل انتخاباتی نامزدها باشد و گفت: بی‌توجهی به این موضوع تهدیدهای خطرناکی برای کشور در پی خواهد داشت.

مسأله نه وابستگی به نفت بلکه چگونگی سرمایه‌گذاری درآمد نفت است

دکتر پسران درباره راهکار خروج از وابستگی به نفت گفت: طی 10 سال گذشته درآمد ایران از صادرات غیر نفتی افزایش چشمگیری داشته است. یک بخشی از این درآمد به صادرات محصولات پتروشیمی برمی‌گردد. اما حتی بدون در نظر گرفتن صادرات پتروشیمی، ما درآمد خوبی از صادرات غیر نفتی داشته‌ایم.

وی گفت: هرچند درست است که ما به صادرات نفت و گاز وابسته هستیم، ولی باید این را بپذیریم که ما نمی‌توانیم نفت، گاز و پتروشیمی را از اقتصاد ایران حذف کنیم.

 برخلاف خیلی‌ها، من فکر نمی‌کنم نفت برای ما بد بوده است. باید خدا را شکر کنیم، که نفت و گاز داریم. اما سؤال این است که چگونه از آن استفاده می‌کنیم. نظر من این است که نباید پرسید چه کنیم که اقتصاد ایران نفتی نباشد؛ باید پرسید چه کنیم که صادرات غیرنفتی را افزایش دهیم. اگر درآمد ارزی ایران 30 درصد از نفت و 70 درصد منابع دیگر باشد، به نظر من اقتصادی متعادلی خواهیم داشت.

منبع:ایران