نوروز در روایات اسلامی

 در روایات اسلام، نوروز روزی است که جبرئیل بر حضرت محمد (ص) نازل شد، روز غدیرخم است و روز ظهور حضرت صاحب‌الزمان (عج) خواهد بود. در اعتقادات کهن ایرانی روزی است که آفریدگار از خلقت جهان فارغ می‌شود و روز آفرینش انسان است.

واژه عيد در قرآن ‌كريم تنها يكبار در آيه ۱۱۴، سوره مائده آمده است. عيسی ‌بن ‌مريم گفت: «بارالها! ای پرودگار تو ما از آسمان مائده‌ای فرست تا اين روز برای ما و كسانی كه پس از ما آيند روز عيد مباركی گردد و آيت و حجتی از جانب تو برای باشد كه تو بهترين روزی دهندگانی» عيسی‌بن‌مريم اين دعا را آن هنگام كه حورايون به او گفته بودند كه ای عيسی ابن مريم، آيا خدای تو می‌تواند برای ما از آسمان مائده فرستد؟ عيسی در پاسخ آنان می‌گويد اگر ايمان آورده‌ايد از خدا بترسيد و هرگز شك در قدرت خدا و يا شك در اجابت دعای پيغمبر خدا نكنيد. حواريون گفتند ما شك نكرده‌ايم، ليكن می‌خواهيم كه از آن مائده آسمانی تناول كنيم تا دل‌های ما مطمئن شود و بر يقين ما بيفزايد و تا به راستی عهدهای تو پی بريم و بر آن گواه باشيم.

عيد خود مصدری است مانند عود به معنای بازگشتن و به همين مناسبت، سالگردها و يادبودها را عيد گويند. البته اين نامگذاری به يادبودهای خوش و توأم با شادمانی اختصاص دارد.

عيد روزی است كه در آن سود و منفعتی به‌دست بيايد و در شرع مقدس اسلام، روزهای اضحی و فطر عيد ناميده می‌شوند كه در عيد اضحی قربانی و در عيد فطر زكات فطره مطرح است. هم‌چنين می‌توان گفت، عيد آن روزی است كه در آن نماز ويژه‌ای برگزار كنند، يا روزی است كه مجمعی در آن فراهم آيد، و يا آنكه عيد روزی است كه خلق از ماتم به شادمانی عود كنند، يا روزی است كه زندانيان را از زندان رها كنند و يا كودكان را از مكتب بيرون فرستند، يا روزی است كه تفاوتی ميان درويش و توانگر نباشد، يا آنكه (عيد) روز شريف و ارجمندی می‌تواند باشد.

از آيه «مائده» استفاده می‌شود كه حضرت عيسی مسيح(ع) روز نزول مائده را كه سالروز وقوع يك معجزه الهی در تاريخ است برای همه انسان‌ها عيد قرار داده است، تا اين روز آيت و حجتی از جانب خداوند برای مردمان در تمامی اعصار بوده باشد و به ميمنت اين پديده پر بركت همه ساله شادمانی و خجستگی آن روز تكرار گردد.

از آنجا كه «مائده» به‌معنای خوان پر نعمت، تنها دوبار در سوره مائده آمده است، می‌توان گفت نزول رزق از آسمان به درخواست حضرت عيسی‌مسيح(ع) ويژگی خاصی داشته است كه به خاطر آن عنوان مائده را به خود گرفته است. بنابراين، عيد در اين آيه اشاره دارد به نزول يك بركت آسمانی در پوشش طبق يا طبق‌هايی از طعام و خوردنی كه می‌تواند تكرار و بازگشت آن روز نيز همان بركات را به همراه داشته باشد و از اين جهت، آيت و حجتی ديگر از جانب خداوند متعال برای انسان‌ها و فرصتی ديگر برای ايجاد ارتباط با خدا و ذكر و ياد او در دل‌ها و زبان‌ها بوده باشد.

در كتاب «مفاتيح‌الجنان» كه طی دهه‌‌های گذشته يكی از بزرگ‌ترين كتاب‌های مورد رجوع عموم برای انجام مستحبات مذهبی بوده به نماز عيد نوروز اشاره شده كه نمازی است توأم با قرائت سوره حمد و سوره‌های قدر، كافرون، توحيد، فلق و ناس و بسيار شبيه به نمازی است كه ضمن آداب و اعمال روز جمعه و روز عيد غدير خم وارد شده است.

مفاتيح الجنان هم‌چنين روايتی از معلی‌بن‌خنيس را درباره نوروز ذكر كرده است كه اعمال اين روز و دعای مربوط به آن را همراه دارد. بی‌آنكه اشاره‌ای به فضيلت اين روز كرده باشد. ولی «بحارالانوار» مجلسی روايات معلی‌بن‌خنيس را به تفصيل آورده است. در آن روايات به فضيلت و برتری اين روز نسبت به ساير ايام بسيار پرداخته است و يكی از روايات مفصل معلی‌بن‌خنيس از نوروز را اين‌گونه تجليل كرده است؛ نوروز روزی است كه كشتی نوح بر كوه جودی قرار گرفت، روزی است كه جبرئيل بر نبی(ع) نازل شد، روزی است كه رسول‌اكرم (ص)، علی(ع) را بر دوش كشيد تا بت‌های قريش را از بالای كعبه می‌كند، روزی است كه نبی(ع) به وادی جن رفت و از ايشان بيعت گرفت، روزی است كه برای علی‌(ع) از مردم بيعت گرفت (غديرخم) روزی است كه قائم آل‌محمد ظهور خواهد كرد و روزی است كه امام عصر (عج) بر دجال پيروز خواهد شد.

نماز عيد نوروز مشتمل است بر قرائت سوره حمد و سوره‌های «قدر، كافرون، توحيد، فلق و ناس» و بسيار شبيه به نمازی است كه ضمن آداب و اعمال روز جمعه و همين طور اعمال روز عيد غديرخم وارد شده است.

از آنجا كه قرائت سوره «قدر» در نماز عيد نوروز توصيه شده است، می‌توان دريافت كه عيد نوروز نيز چون ديگر اعياد اسلامی با نزول بركات و آيات الهی همراه بوده است. تأكيد بر قرائت سوره‌های «كافرون، توحيد، معوذتين» نيز می‌تواند اشاره به درخواست دفع انواع شرور و بدی‌ها داشته باشد.

هم‌چنين دعای مخصوص عيد نوروز با درود و صلوات بر رسول اكرم (ص) او و اوصيا و همه انبيا و رسولان آغاز می‌شود، آنگاه با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ايشان ادامه می‌يابد. در اين دعا آمده است: «هذا الذی فضله و كرمته و شرفته و عظمت خطره» اين فراز با اندكی جابجايی در كلمات در دعای مخصوص ماه مبارك رمضان، ماه نزول قرآن نيز آمده است.

فراز پايانی دعای مخصوص عيد نوروز : «اللهم .... ما فقدت من شی فلا تفقدنی عونك عليه حتی لا اتكلف مالا احتاج اليه يا ذالجلال و الاكرام» از آن جهت كه در آن سخن از گم شدن و گمشده‌ها به ميان می‌آيد بيش از اندازه قابل‌توجه است زيرا، چنانكه نقل شده است عيد نوروز همان روزی است كه حضرت سليمان (ع) انگشتری خويش را پس از مدتی پيدا كرده است.

پی‌نوشت‌ها:

۱- ذكايی، پرويز: نوروز تاريخچه و مرجع‌شناسی، مركز مردم‌شناسی ايران، تهران، ۱۳۵۳، ص۱۹

۲-كريميان سردشتی، نادر: "نوروز در روايات شيعه و در كتاب التاج جاحظ بصری"، مجموعه مقالات نخستين همايش نوروز، پژوهشكده مردم‌شناسی، تهران، ۱۳۷۹، ص۴۵

۳- اشپولر، برتولد:‌ تاريخ ايران در قرون نخستين اسلامی، ترجمه مريم ميراحمدی، تهران، شركت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۹، ج۲، ص۳۵۹-۳۵۸

۴- رضی، هاشم: گاه شماری و جشن‌های ايران باستان،‌ انتشارات بهجت، تهران، ۱۳۸۰، ص۴۵۱

۵- دادخواه، محمد‌علی: نوروز و فلسفه هفت‌سين، انشارات حروفيه، تهران، ۱۳۸۲، ص۱۱۹

۶- مدرس زاده، مريم: عيد نوروز در فرهنگ اسلامی و آيين‌ها و اساطير ايرانی، مجموعه مقالات نخستين همايش نوروز، ص۱۳۱

۷-مفاتيح الجنان