مردن در فضا؛ مرگی لاکچری ولی وحشتناک

 هنگامی که خدمه آپولو 11 قرار بود پس از یک گردش 22 ساعته سطح ماه را ترک کنند، دو متن سخنرانی روی میز کار رییس جمهور وقت آمریکا ریچارد نیکسون قرار داشت.

در متن سخنرانی جایگزین که برای پیشامدهای ناگوار محتمل آماده شده بود، آمده است: «سرنوشت این گونه مقدر کرده بود که مردانی که برای اکتشاف صلح جویانه به ماه عزیمت کردند، روی ماه بمانند تا در صلح و آرامش چشم بر جهان فرو بندند.» آیا امکان داشت باز آلدرین و نیل آرمسترانگ بقیه عمر خود را در حال خیره شدن به نور آبی زمین از فاصله 100 هزار کیلومتری بگذرانند؟

بالا رفتن خطر مرگ
از هنگامی که بشر در سفینه های فضایی قرار گرفت و به فضا رفت، تاکنون 18 نفر از جمله 14 فضانورد ناسا از دست رفته اند. این آمار با توجه به تاریخچه پرتاب انسان با استفاده از موشک به فضا، بدون این که بدانیم چه چیزی در انتظار ما است، آمار نسبتا پایینی است. زمانی که در ماموریتی مرگ و میر وجود داشت، کلیه خدمه از بین رفته اند و هیچ کس زنده نمانده است اما هر چه به ماموریت ارسال انسان به مریخ نزدیک تر می شویم، احتمال مرگ انسان ها در این ماموریت، چه در مسیر رسیدن به مریخ و چه در زمان اقامت در مریخ با آن شرایط سخت محیطی یا هر دلیل دیگری بیشتر می شود.
حادث شدن هر مشکلی در مریخ، مثل مشکلات فنی یا کمبود غذا می تواند منجر به رها شدن خدمه ماموریت در تبعید و سرگردانی شود. هیچ راه حل جایزیگنی در ناسا مورد بحث قرار نگرفته و ایده های گروه های خصوصی مانند مریخ یک (Mars One) نیز فعلا در حد یک رویا است اما یک ماموریت حمل انسان مدتی است در حال بررسی بوده و احتمالا تا اوایل دهه 2040 انسان قدم بر مریخ خواهد گذاشت.
ناسا برای ماموریت «سفر به مریخ» حدود سه سال زمان برای رفت و برگشت در نظر گرفته که زمان زیادی برای رخ دادن مشکلات بی شمار محتمل است. کریس هادفیلد، فضانورد کانادایی و فرمانده سابق ایستگاه فضایی بین المللی، می گوید: «در بدترین سناریو، ممکن است اتفاقی در حین پیاده روی فضایی رخ دهد. ممکن است ناگهان در معرض یک شهاب سنگ بسیار کوچک قرار بگیرید و نتوانید هیچ کاری برای جلوگیری از اصابت آن به خود انجام دهید. این برخورد می تواند باعث ایجاد یک حفره در لباس فضایی شما و در عرض چند ثانیه باعث ناتوانی و در نهایت نابودی شما شود.
این فضانورد فرضی تنها 15 ثانیه تا از دست رفتن هشیاری اش زمان دارد. پیش از این که یخ بزند، به احتمال زیاد در اثر خفگی یا کاهش فشار ناشی از خلأ می میرد. 10 ثانیه قرار گرفتن در فضای خلأ باعث تبخیر آب موجود در پوست و خون می شود، در حالی که بدن او همچون بالونی پر از هوا منبسط می شود. ریه ها از بین می روند و اگر تا این لحظه نمرده باشد، پس از 30 ثانیه فلج می شود.»

بدترین اتفاقات پیش رو
تری ویرتس، فضانورد شاتل و ایستگاه فضایی بین المللی، در دو ماموریت اعزامی به ایستگاه فضایی و یک ماموریت شاتل حضور داشته است. او در مجموع 213 روز را در فضا سپری کرده است اما این فضانورد می گوید تاکنون هیچ گونه آموزشی در خصوص نحوه رفتار با یک جسد در فضا ندیده است. او می گوید: «من مقدار کمی آموزش پزشکی برای نجات جان افراد دیده ام اما در این مورد چیزی نیاموخته ام.»
بیانیه رسمی ناسا به وب سایت Pupular Science در این زمینه ناامید کننده است: «ناسا برای همه خطرات احتمالی راه دور، طرح های احتمالی تهیه نکرده است. واکنش ناسا در برابر هر وضعیت پیش بینی نشده فضایی در یک فرآیند مشترک و هم زمان بین اداره عملیات پروژه، اداره عملکرد و بهداشت انسانی، رهبری ناسا و شرکای بین المللی ما تعیین می شود. سیاست ناسا در خصوص مرگ که همان پاک کردن صورت مسئله به دلیل عدم مواجهه تاکنون است، ممکن است بهنجار نباشد.»
فرمانده هادفیلد می گوید: «سایر شرکای بین المللی که نیروهای خود را برای شرکت در ماموریت های ایستگاه فضایی بین المللی آموزش می دهند، از جمله آژانس فضایی ژاپن (JAXA) و آژانس فضایی اروپا (EBA)، پیش بینی های لازم را برای پیشامد مرگ یکی از خدمه در فضا کرده اند. او می گوید: «ما به این پیش بینی ها شبیه سازی احتمالی می گوییم که در آن در مورد این که با جسد چه کنیم، بحث می شود.»
هادفیلد در کتاب خود «راهنمای زندگی برای فضانوردان» در مورد این شبیه سازی های مرگ بحث می کند. او صحنه را این چنین ترسیم می کند: «واحد کنترل ماموریت، ما هم اکنون پیام ایستگاه را دریافت کردیم: کریس مرده است. بلافاصله افراد شروعت به کار روی این مشکل می کنند. حالا باید با جسد چه کنیم؟
هیچ کیف جسدی در ایستگاه وجود ندارد. پس آیا باید آن را در یک لباس فضایی در یک کمد قرار دهیم؟ ما با بوی تعفن آن چه کنیم؟ آیا باید آن را در یک سفینه تدارکاتی به زمین بازگردانیم و اجازه دهیم به همراه سایر زباله ها با ورود به جو زمین بسوزد؟ یا آن را در حین یک پیاده روی فضایی در فضا رها کنیم؟ از آنجا که ناسا فاقد یک پروتکل برای مرگ ناگهانی در ایستگاه فضایی است، احتمالا فرمانده ایستگاه در مورد این که با جسد چه کنند، تصمیم خواهد گرفت.»
هادفیلد می گوید: «اگر فضانوردی حین ماموریت خارج از سفینه بمیرد، من ابتدا او را به داخل سفینه می آورم. احتمالا جسد را در همان لباس تحت فشار نگه خواهم داشت. جسدها در لباس فضایی سریع تر تجزیه می شوند و ما نمی خواهیم بوی تعفن گوشت فاسد شده را خارج از لباس تحمل کنیم و مسموم شویم.
پس ما آنها را در لباس فضایی خود در محلی سرد داخل ایستگاه نگه خواهیم داشت تا هم سریع تر تجزیه شود و هم بوی بد آن فضا را در بر نگیرد. در زیردریایی ها اگر یکی از خدمه فوت شود و امکان بازگرداندن او به سطح زمین وجود نداشته باشد، جسد را در نزدیکی اژدرها که مکانی سرد و مجزا از محل اقامت خدمه است، نگهداری می کنند. خدمه ایستگاه فضایی بین المللی زباله ها را در سردترین مکان ایستگاه فضایی ذخیره می کنند. آنها با این کار از ورود باکتری به زباله ها جلوگیری می کنند و باعث می شوند بوی بد به یک مشکل تبدیل نشود.»

تشیع جنازه منجمد خشک
ناسا شاید طرح های احتمالی ویژه برای یک مرگ ناگهانی نداشته باشد اما در حال کار در این زمینه است. در سال 2005 آنها تحقیق به یک شرکت سوئدی فعال در زمینه دفن سازگار با محیط به نام پرومسا سفارش دادند. این مطالعه به طرحی به نام «بازگرداندن جسد» انجامید که هنوز نیاز به آزمایش دارد. این سیستم از تکنیکی به نام پرومشن یعنی انجماد خشک جسد استفاده می کند. به جای تولید خاکستر از سوزاندن سنتی جسد، در این روش جسد منجمد به یک میلیون قطعه کوچک از گوشت یخ زده تبدیل می شود.
در طول این تحقیق، محققان شرکت پرومسا، سوزان ویگ ماساک و پیتر ماساک با دانشجویان طراح همکاری کردند تا در مورد اینکه این فرآیند در سفر به مریخ چگونه اجرا خواهد شد فکر کنند. در زمین فرآیند انجماد خشک از نیتروژن مایع برای انجماد بدن استفاده می کند؛ اما در فضا یک بازوی رباتیک، جسد را خارج از سفینه در یک کیسه به حالت معلق نگه می دارد.
جسد به مدت یک ساعت در انجماد خلأ بیرون از سفینه باقی می ماند تا شکننده شود، سپس بازو با ایجاد ارتعاش باعث در هم شکستن جسد به بقایایی خاکستری مانند می شود. این فرآیند می تواند به لحاظ تئوری، یک فضانورد 90 کیلوگرمی را به اندازه یک چمدان 32 کیلوگرمی درآورد که می توان آن را برای سال ها در یک سفینه فضایی نگهداری کرد.

انجماد خشک جسد
اگر روش انجماد خشک به عنوان یک گزینه انتخاب نشود می توان از گزینه رها کردن جسد به فضای بی انتهای خلأ استفاده کرد. در حالی که سازمان ملل متحد مقرراتی برای رهاسازی زباله در فضا تصویب کرده است، جسد انسان احتمالا مشمول این مقررات نمی شود.
کاترین کانلی، از دفتر حفاظت سیاره ای ناسا می گوید: «در حال حاضر هیچ گونه مقررات مشخصی در سیاست های حفاظت سیاره ای، چه در سطح ناسا و چه در سطح بین الملل، وجود ندارد که در مورد دفن یک فضانورد مرده به صورت رهاسازی در فضا بحث کرده باشد اما در این مورد خاص؛ قوانین فیزیک ممکن است بر قوانین بشری غالب شوند.
تنها در صورتی اجساد از تعقیب مسیر سفینه ای که از آن رها شده اند منحرف می شوند که آنها را به یک موشک کوچک ببندیم و به جهتی دیگر بفرستیم، در غیر این صورت پس از گذشت سال ها و جمع شدن اجساد، سفر به مریخ ناخوشایند و وحشت آور خواهد بود.»

بدترین سناریو
در کتاب مریخی، نویسنده اندی وایر، در صحنه ای خدمه سفینه آرس را به تصویر می کشد که تصمیم می گیرند برای نجات جان مارک واتنی به مریخ برگردند. یوهانسون اپراتور سیستم های سفینه آرس و کوچک ترین عضو خدمه ماموریت (که به کمترین میزان کالری نیاز دارد) به پدرش می گوید که گروه یک نقشه را به عنوان آخرین راه برای رسیدن به مریخ در صورت عدم ارسال تدارکات توسط ناسا برای آنها در نظر دارد. او توضیح می دهد: «همه می میرند به جز من. آنها همه با خوردن قرص فورا خواهند مرد و دیگر نیازی به مصرف کردن غذا نخواهند داشت.»
پدرش می پرسد: «پس تو چگونه زنده خواهی ماند؟» او می گوید: «تنها منبع غذا استفاده از تدارکات نیست. نقشه خدمه برای مبادرت به خودکشی برای نجات یک عضو گروه که دور از ذهن به نظر می رسد، کاملا هم بی سابقه نیست.»
زیست شناس اخلاق گرا پاتول ولپ، می گوید: «این یک سنت دیرینه است. انسان ها برای نجات سایرین خود را به کشتن داده اند و در واقع از دیدگاه مذهبی این موضوع کاملا پذیرفته شده است. نمی توانیم قرعه کشی کنیم که قصد داریم چه کسی را بکشیم و بخوریم.»
ولپ می گوید: «مکتب فکری آدم خواری برای حفظ حیات بر دو نوع تقسیم شده است. یکی از این مکاتب می گوید حتی اگر برای جسد احترام بسیار زیادی قائل باشیم، حفظ حیات در اولویت قرار دارد و اگر تنها راه زنده ماندن شخصی، خوردن یک جسد باشد، قابل قبول است؛ هر چند مطلوب نیست. مریخ دارای منظره ای بسیار خشک و مرده است. اگر چیزی مانع از تامین غذای ماموریت شود، گزینه دیگری به عنوان جایگزین وجود نخواهد داشت.»

سفری به خلأ
ویلیام سافایر، نویسنده متن سخنرانی های رییس جمهور سابق آمریکا، ریچارد نیکسون، در زندگینامه خود از پرتاب بسیار حساس و شکننده آپولو 11 یاد کرده است. او نوشته: «می دانستیم که فاجعه به شکل یک انفجار رخ نخواهد داد.
ممکن بود فاجعه به شکل گیر افتادن فضانوردان در ماه با وجود ارتباط آنها با مرکز کنترل ماموریت اتفاق افتد و در نهایت منجر به مرگ آرام آنها در اثر گرسنگی شود یا آنها به عمد ارتباط خود را قطع کنند که حسن تعبیری برای خودکشی است. در حقیقت ناسا برای قطع ارتباط با فضانوردان گیر افتاده و یک مراسم رسمی دفن در دریا را برای آنها برنامه ریزی کرده بود اما حتی با وجود این فرض وحشت آور، همه می دانستند که آنها به ماه قدم خواهند گذاشت.»
در بخشی از متن سخنرانی جایگزین نیکسون آمده است: «افرادی دیگر راه آنها را ادامه خواهند داد و راه بازگشت به خانه را خواهند یافت. جستجوی انسان متوقف نخواهد شد اما این مردان پیشگامان ما بودند و همواره در قلب ما بهترین خواهند ماند.»

فضانورد شاتل، مایک ماسیمینیو، مانند بیشتر اکتشاف گران، بی درنگ می گوید قبول این خطرات ارزشمند است. او می گوید: «این خطرات در راه افزایش آگاهی ما هستند. من فکر می کنم پذیرفتن این خطرات ارزشش را دارد. اکتشاف همیشه با جانفشانی همراه بوده است و مطمئنم همواره این گونه خواهد بود.

گزینه های واقع بینانه برای یک عضو فوت شده در ماموریت یعنی آدم خواری، نگهداری در زباله دان سرد سفینه، انجماد خشک و تبدیل به یک میلیون دانه یخ زده همگی فاقد شأن و متانت همراهبا شکوه پروازهای فضایی هستند. اما ولپ معتقد نیست که بشر کار سختی در تنظیم واقعیت های تلخ رفتار پس از مرگ در فضا داشته باشد. ما پذیرفته ایم که کاشفان زمین هم در صورت مرگ در زمین، ممکن است از داشتن یک مراسم تشییع آبرومند محروم شوند.»

ولپ کوه اورست را به عنوان نظیر زمینی ماموریت های آینده مریخ می بیند. ولپ می گوید: «اگر به فکر صعود به اورست باشید، باید بدانید که اگر جان خود را از دست دهید، همانجا باقی خواهید ماند.»