چند نکته درباره تشکیل گروه حقیقت یاب برای گزارش ملی

 روزنامه ایران در یادداشتی به قلم عباس عبدی نوشت:

خبر تشکیل کارگروه حادثه پلاسکو برای تهیه یک گزارش ملی در این زمینه، می‌تواند آغاز نقطه روشنی بر صفحه تیره گزارش‌های تحلیلی از مجموعه حوادث ریز و درشتی باشد که در این کشور رخ داده است. اگر به جوامع پیشرفته نیز نگاه کنیم، حوادث تأسف‌بار در آنها دیده می‌شود. نه تنها حادثه بلکه سیاست‌هایی اتخاذ کرده‌اند که هزینه بسیار گزافی برای جامعه آنها داشته است. ولی آنان این نقطه قوت را دارند که این گونه اتفاقات را بدون ارزیابی و تهیه گزارش ملی به فراموشی نمی‌سپارند و از این دست گزارش‌ها در آنجا فراوان است. یکی از مهم‌ترین آنها که در رابطه با ایران نیز بود، گزارش تاور است که رسیدگی به قضیه ایران‌گیت یا همان ماجرای مک فارلین را عهده‌دار بود و حتی گزارش نیز به نام رئیس آن هیأت شناخته می‌شود. گزارش دوحزبی درباره جنگ امریکا علیه عراق و نیز گزارش بسیار مهم درباره دخالت بریتانیا در جنگ علیه عراق از جمله این نوع گزارش‌ها هستند. این گزارش‌ها بسیار حرفه‌ای و بی‌طرفانه تهیه می‌شوند و چند نتیجه مهم دارند. اول اینکه اعتماد عمومی ضربه‌دیده را نسبت به حادثه و مقصرین احتمالی، بازسازی می‌کنند. نفس روشن شدن حقیقت برای بازسازی اعتماد مردم بسیار مهم است. دوم اینکه این گزارش‌ها مبنای سیاستگذار‌های بعدی و اصلاحات نهادی می‌شوند و راه‌حل‌ها نیز از طریق مطالعه همین گزارش‌ها به دست می‌آید و گزارشگر نیز به این نکته توجه دارد و انجام برخی اقدامات اصلاحی را توصیه می‌کند.

با توجه به این ملاحظات باید گفت دستور تهیه چنین گزارشی به منزله یک گام اساسی به پیش است. این نوع گزارش‌ها چند ویژگی را باید داشته باشند. بیش از هر چیزی گروه تهیه‌کننده گزارش باید حرفه‌ای و به لحاظ سیاسی بی‌طرف شناخته شود و یا اینکه همه گرایش‌ها را پوشش دهند.البته نه به این معنا که هر گرایشی نماینده داشته باشد، بلکه اعضای گرایش‌دار نیز به صفت فردی باید منصف و از این نظر خوش‌سابقه باشند ولی در هر حال پوشش دادن همه گرایش‌های اصلی در جامعه یا استقلال اعضا مهم است.

نکته دیگر این است که این گروه‌ها باید استقلال کامل داشته باشند و چنین نباشد که رفتار آنان و نتیجه نهایی را تحت تأثیر و فشار این و آن تغییر دهند. به طور کلی جامعه‌ای که بتواند گروه‌های حقیقت‌یاب مستقل به این معنا را تشکیل دهد، جامعه‌ای است با یک امتیاز مثبت که امید به پیدا کردن راه‌حل برای مشکلات خود را دارد. یکی از وجوه این استقلال، منابع مالی آن و نیز قدرت احضار افراد برای پاسخ به پرسش‌ها است. در گزارش دولت انگلیس درباره جنگ علیه عراق، نخست‌وزیر سابق براحتی احضار و مورد سؤال و جواب قرار می‌گرفت. بودجه آن گروه نیز مصوب و کافی بود. ویژگی دیگر که بسیار مهم است ارائه گزارش نهایی به افکار عمومی است. اصولاً این گزارش‌ها، از نوع گزارش‌های دولتی نیستند که فقط در چارچوب‌های اداری مورد استفاده قرار گیرند، بلکه گزارش‌هایی هستند برای جلب اعتماد مردم،؛ اعتمادی که به دلایل گوناگون تضعیف و در ادامه با کشف و بیان حقیقت بازسازی می‌شود. این گزارش‌ها بازتابی از ایمان دولت به افکار عمومی و نیز اعتماد به‌نفس داشتن سیاستمداران است. متأسفانه باید اقرار کرد که تاکنون موضوعات فراوانی بوده که نیاز به تهیه چنین گزارش‌هایی داشته‌ایم، ولی از آن بی‌بهره بوده‌ایم. گزارش درباره آلودگی هوای شهرها و ریزگردها، گزارش درباره پارازیت‌هایی که روی امواج ماهواره‌ای انداخته می‌شود و گزارش درباره حوادث گوناگونی که در این کشور رخ داده ولی هیچ گاه افکار عمومی نسبت به آنها قانع نشده‌اند و فقط منتظریم تا مرور زمان زخم‌های این بی‌اعتمادی را درمان کند.

با توجه به این مقدمات تشکیل چنین گروهی به طور قطع مورد حمایت است ولی در این مورد خاص چند نکته وجود دارد که به عنوان ملاحظات انتقادی بیان می‌شود.
 
1- ترجیح داشت که این اقدام پسندیده از اولین موضوعی که در رابطه با دولت اتفاق افتاد، مثل فیش‌های حقوقی یا حادثه قطار انجام می‌شد. بویژه آنکه در همان زمان نیز انجام چنین کاری پیشنهاد شده بود و تشکیل گروهی که مسئول آن یک مقام دولتی باشد، حتی اگر گزارش دقیقی هم بدهد فاقد نتایج و آثار مورد نظر است.


2- اعضای گروه تعدادشان محدودتر و دستشان برای انتخاب همکار باز باشد و رئیس آن نیز باید در کل دوره تهیه گزارش به طور کامل در خدمت این کار باشد. رئیس دانشگاه متولی وظایفی در دانشگاه است که ممکن است این هدف را محقق نکند.


3- اعضای حقوقدان گروه باید بیشتر و در واقع کفه سنگین گروه را تشکیل دهند. گمان نشود که این مسأله یک رویداد فنی و اداری است. به طور معمول حقوقدانان معتبر از بسیاری جهات برجستگی لازم را برای ایفای این نقش دارند. آنان به علل گوناگون اصل بی‌طرفی را بهتر از دیگران رعایت می‌کنند.

4- و بالاخره تعیین دو ماه برای تهیه چنین گزارشی نمی‌تواند مقبول باشد و ممکن است برداشت‌های خاصی از آن شود، با وجود همه اینها تشکیل این کارگروه گام مهمی است که از بار تأثیرات حوادث رنج‌آور کم می‌کند و امید به آینده را بهبود می‌بخشد.