وضعیت سقط جنین غیرقانونی در ایران

 آمارهای رسمی در کشور حکایت از افزایش سقط جنین طی سال های اخیر در کشور دارد که برخی آن را یک زنگ خطر برای جامعه پزشکی از نظر عوارض این سقط ها دانسته و برخی دیگر نقش آن را در سیاست های جمعیتی کشور پررنگ می دانند.
 
سقط جنین(Abortion) به معنی از دست رفتن محصول حاملگی (جنین یا رویان) ، قبل از هفته 20 بارداری است اما پزشکان بیشتر از این اصطلاحات برای توصیف هر نوع ختم حاملگی در سه‌ماهه اول بارداری استفاده می‌کنند.
 
نکته قابل توجه در موارد سقط ها این است که بخش زیادی از آنها به صورت غیرقانونی و زیرزمینی انجام می شود.
 
بر اساس آمارهای موجود در سازمان پزشکی قانونی کشور، آمار مراجعان و تعداد مجوزهای صادر شده با افزایش مواجه بوده به نحوی که در شش ماهه امسال پنج هزار و 720 نفر برای دریافت مجوز سقط درمانی به مراکز پزشکی قانونی مراجعه کردند که برای چهار هزار و 19 نفر از آنان مجوز صادر شد.
 
آمار مراجعان سقط درمانی در نیمه نخست امسال (1395) نسبت به مدت مشابه سال قبل با رشد 17.9 درصدی و تعداد مجوزهای صادر شده با رشد 14.3 درصدی روبرو بوده است.
 
البته این آمار فقط مربوط به آمار سقط‌ جنین‌های قانونی و سقط‌های غیرقانونی است که منجر به فوت می‌شوند اما بطورکلی بنا به آمارهای اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سالانه 220 هزار سقط جنین در ایران اتفاق می افتد.
 
افزایش موارد سقط جنین در حالی اتفاق می افتد که تعداد زیادی از آنها بزعم کارشناسان خارج از چهارچوب های تعریف شده و به صورت غیرقانونی و زیرزمینی انجام می شود.
 
این سقط های زیرزمینی گاه به آن علت است که زوجی ناخواسته باردار شده اند ، گاهی به خاطر آن است که معلولیت فرزند تازه در ماه های آخر اتفاق افتاده یا معلوم شده است، گاهی از سر فقر و نداری کودک را نمی خواهند و گاهی نیز متاسفانه ارتباطات خارج از شرع و قانون است.

آموزش دهیم نوجوانان ارتباط جنسی نداشته باشند
 
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی در این رابطه به خبرنگار ایرنا می گوید: همه جای دنیا حتی آنجا که ارتباط با جنس مخالف چندان مذموم نیست ، آموزش های متعددی می دهند تا کودکان و نوجوانان ارتباط جنسی نداشته باشند.
 
حبیب الله مسعودی فرید می افزاید: اما این آموزش ها در کشور ما مورد پذیرش نیست. اینگونه آموزش ها باید از سوی وزارت بهداشت و آموزش و پرورش ارائه شود چراکه هم اکنون 95 درصد کودکان ایرانی در مدرسه ها تحصیل می کنند و می توان در این مقاطع تحصیلی ، مباحث مربوط به بلوغ و تربیت جنسی را آموزش داد.
 
وی خاطرنشان می کند: در بسیاری از مواقع کودکان و به ویژه نوجوانان ممکن است وارد یک رابطه عاطفی شوند درحالیکه ممکن است آسیب هایی برای او به همراه آورند.
 
مسعودی فرید تاکید می کند: حتی اگر نرخ این آسیب ها، پایین باشد برای ما مهم است بطورمثال اگر نرخ آسیب های ناشی از ارتباطات غیرمتعارف بین دختر و پسر در ایران حتی پنج درصد هم باشد برای ما خیلی حائزاهمیت است به ویژه آنکه عوارض این آسیب ها در سنین پایین بسیار شدیدتر است.
 
وی خاطرنشان می کند: عوارض اینگونه آسیب ها -حداقل اثرات روانی آن - در سنین پایین ممکن است سالیان سال باقی بماند.
 
مسعودی فرید می گوید: آموزش های این بخش در حوزه مددکاری مدارس دیده شده اما محوریت آموزش ها با وزارت آموزش و پرورش است.

معلولیت جنین از دیگر عوامل اصلی سقط
 
مشکلات خانوادگی و اقتصادی ، فقر، تعداد زیاد فرزندان، آموزش ناکافی و وقوع بارداری های ناخواسته، از جمله عواملی هستند که زنان را به سوی سقط عمدی و غیرعمدی سوق می دهد.
 
در این بین بیماری های ژنتیکی و معلولیت جنین یکی از عوامل اصلی سقط جنین به شمار می روند که البته درحال حاضر نیز سالانه 30 هزار کودک معلول در کشور به دنیا می آیند.
 
مجید رضازاده رئیس مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور می گوید: طی دو سال گذشته، یکهزار و 350 ، جنین معلول شناسایی شده و با هماهنگی پزشکی قانونی سقط جنین انجام شده است.
 
وی می افزاید: اگر این کودکان به دنیا می آمدند، بطورمتوسط 18 سال زندگی می کردند و هزینه های مادی و اجتماعی و خانوادگی زیادی بر جامعه تحمیل می شد.

کورتاژ پرعارضه ترین روش سقط جنین عنوان شده است که گاه عوارض جبران ناپذیری مانند ناباروری دائم ، عفونت رحم، آسیب دیدن روده ها و خونریزی های شدید و حتی مرگ در پی داشته باشد که البته اگر بصورت قانونی انجام شود می توان از بسیاری عوارض جلوگیری کرد.
برخی دیگر نیز تلاش دارند با استفاده از طب سنتی یا داروهای غیرقانونی و خطرناک، سقط جنین را انجام دهند.

ردپای عطاری ها در سقط جنین ها
 
اقبال زنان به استفاده از داروهای سنتی برای سقط جنین به خاطر پیشنهاد و معرفی شدن این داروها از سوی اطرافیان و گاه حتی شبکه های اجتماعی، موجب شده که متاسفانه برخی عطاری ها اقدام به عرضه غیرقانونی داروهای سقط جنین کنند.
 
امیرحسین جمشیدی مدیر کل نظارت بر فرآورده های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو نیز در این رابطه با گلایه از تخلف فراگیر عطاری ها در عرضه داروهای غیرمجاز سقط جنین می گوید: متاسفانه یکی از تخلفات فرا گیری که در برخی عطاری ها وجود دارد، تجویز و ارائه دارو بوده که در مقوله سقط جنین نیز فراگیرتر شده است.

ناصرخسرو هم عقب نماند
 
فقط عطاری ها نیستند که داروهای سقط جنین را به مردم عرضه می کنند بلکه بازار سیاه ناصرخسرو نیز محلی برای تامین این داروها شده است.
 
رئیس انجمن جنین شناسی در این باره می گوید: متاسفانه برخی افراد پس از گذشتن ظرف محدوده زمانی تعیین شده برای سقط درمانی متوجه عارضه جنین می شوند و چون تاریخ دریافت مجوز سقط درمانی گذشته در چهارچوب های غیرقانونی دست به سقط جنین می زنند.
 
دکتر محمدمهدی آخوندی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می افزاید: برخی افراد داروهای سقط جنین را از ناصرخسرو یا افراد بی صلاحیت تهیه می کنند.

سقط جنین غیرقانونی در مکانی قانونی
 
رئیس انجمن جنین شناسی تصریح می کند: برخی زنانی که امکان سقط جنین در چهارچوب قانونی را ندارند در بیمارستان ها بستری می شوند و سقط جنین انجام می شود و با نام دیگری مانند خونریزی در بیمارستان ثبت می شود.
 
آخوندی در عین حال می افزاید: بسیاری از موارد سقط جنین خارج از بیمارستان ها انجام می شود و هیچ نظارتی در این زمینه انجام نمی شود.

علل افزایش سقط جنین
 
نگرش زنان جوان در داشتن خانواده با بعد کوچک، تاخیر در ازدواج به دلیل مشکلات اقتصادی، گذار از جامعه سنتی به جامعه مدرن، جلو افتادن تحولات بلوغ و نیز بالا رفتن متوسط سن استقلال شغلی و ازدواج، نبود هر دو والدین در خانواده و تاثیر فیلم ها و عکس های ماهواره و اینترنت در رابطه های غیراخلاقی، موجب افزایش سقط جنین های غیرقانونی در مکان هایی دور از استاندارد پزشکی می شود چنانکه گفته می شود حتی تا 90 درصد سقط ها در کشور به صورت غیرقانونی انجام می گیرد.
 
البته بزعم کارشناسان، دسترسی به مجوز سقط درمانی در محدوده زمانی تعیین شده، بزرگ ترین عامل گسترش سقط های زیرزمینی است.

رئیس انجمن جنین شناسی به عنوان یکی از پیشکسوتان مقوله سقط جنین در ایران می گوید: سقط جنین، مساله پیچیده ای است و پیچیدگی آن شاید به خاطر موانع شرعی و قانونی برای این مساله است.
 
دکتر محمدمهدی آخوندی در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا می افزاید: سقط حتی در قالب درمانی نیز با محدودیت هایی روبرو بوده و کمتر کسی جرات طرح بحث آن را دارد؛ نخستین طرح بحث سقط جنین در منظر عموم در سال 83 طی برگزاری کنگره ای اتفاق افتاد و اندیکاسیون(موارد درمانی) های آن مستند شد.
 
وی که در آن دوران مسئولیت پیگیری روند قانونی سقط جنین را برعهده داشته است، گفت: با این پیگیری ها، قانون سقط درمانی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد که براساس آن سقط درمانی با تایید پزشکی قانونی، سه پزشک و تشخیص عارضه مادر یا جنین، مجوز گرفت که البته سقط درمانی فقط بین هفته چهاردهم تا هفدهم بارداری امکان پذیر است و حداکثر تا چهار ماهگی سقط جنین باید انجام شود و در قانون تصریح شده است که جنین بعد از چهار ماهگی به مثابه انسان کامل تلقی می شود.

فقط 3 هفته و اهمال نهادهای درگیر
 
رئیس انجمن جنین شناسی می گوید: برای سقط درمانی به صورت قانونی و شرعی، ظرف سه هفته باید بررسی ها از سوی پزشکان انجام شود و اجرای این قانون به وزارت بهداشت و پزشکی قانونی منوط شده اما متاسفانه هیچ آیین نامه اجرایی برای این روند بسیار تخصصی با زمان محدود برای مردم مشخص نشده است.
 
آخوندی می افزاید: پیگیری های لازم از وزارت بهداشت و پزشکی قانونی برای یک آیین نامه اجرایی در زمینه سقط جنین انجام شد اما نهایتا وزارت بهداشت اعلام کرد که در قانون، آیین نامه اجرایی پیش بینی نشده است.
 
وی تاکید می کند: با اینکه سه پزشک باید سقط درمانی را تایید کنند اما وزارت بهداشت مسئولیتی در این زمینه برعهده نگرفته است و اینکه مردم سراسر ایران - به ویژه در مناطق محروم - چگونه به این پزشکان دسترسی داشته باشند و در این بازه زمانی محدود تصمیم بگیرند و پزشکان تایید کنند و تمهیدات آن فراهم شود، معلوم نیست.

رئیس انجمن جنین شناسی ادامه می دهد: به وزارت بهداشت پیشنهاد شد تا کلینیک های سقط درمانی را راه اندازی کند تا ارزیابی های مربوط به آن در یک مرحله انجام شود اما هنوز این پیشنهاد اجرایی نشده است.
 
آخوندی می افزاید: با این وجود سازمان پزشکی قانونی، آیین نامه پیشنهاد شده را در قالب یک دستورالعمل داخلی اجرا کرد تا دست کم شرایط تا حدودی برای سقط درمانی شرعی و قانونی فراهم شود.

آمار واقعی سقط جنین در ایران چقدر است؟
 
رئیس انجمن جنین شناسی می گوید: سالها پیش آماری اعلام شد که سالانه 80 هزار سقط در سال در ایران انجام می شود و امروز ما آمار سالانه 600 هزار سقط در ایران به گوشمان می رسد و اگر نمی شود به این آمار اعتماد کرد به خاطر این است که هیچکس حاضر نیست در زمینه سقط جنین کار کند بنابراین آمار مشخصی در این زمینه در دست نیست.
 
آخوندی می افزاید: همه آمارها، تخمین و بر مبنای آثار، علائم و مشکلاتی است که زنان پس از سقط جنین با آن برخورد می کنند.
 
وی تصریح می کند: سه سال پیش در یک کنگره که اتفاقا من مسئولیت پانل سقط درمان آن را داشتم از سوی پزشکی قانونی اعلام شد که طی یک سال حدود 800 مورد سقط جنین در تهران انجام شده است درحالیکه در آن سال آمارهای سقط جنین بیشتر از 500 هزار مورد عنوان شده بود و این مساله نشان می دهد نداشتن آیین نامه اجرایی برای سقط درمانی به سقط های زیرزمینی دامن زده است.

رئیس انجمن جنین شناسی تاکید می کند: نپذیرفتن مسئولیت سقط درمانی از سوی وزارت بهداشت یکی از مهم ترین معضلات سقط درمانی است.
 
آخوندی می افزاید: قانون تصویب شده در زمینه سقط درمانی بدون داشتن آیین نامه اجرایی، امکان تشخیص صحیح 3 پزشک و نیز زمینه تصمیم گیری زوج ها در فرصت محدود را فراهم نمی آورد و نباید انتظار داشته باشیم که با این شرایط، آمار سقط های زیرزمینی در ایران کم شود.

 حاملگی های ناخواسته و سقط جنین
 
رئیس انجمن جنین شناسی معتقد است که نگرانی های اخیر در کشور در رابطه با کاهش جمعیت، تصمیم گیران را بر آن داشت که مانع از حمایت های کنترل بارداری از سوی وزارت بهداشت شود تا دست کم از حاملگی های ناخواسته جلوگیری شود.

آخوندی تاکید می کند: طی چند سال اخیر این حمایت ها را نداریم و این مساله از عوامل توسعه سقط جنین در کشور است.

رئیس انجمن جنین شناسی در یک جمع بندی می گوید: افزایش سقط جنین ها به علل حاملگی های ناخواسته در پی نبود حمایت های کنترل بارداری، عدم آموزش زوج ها برای چگونگی کنترل و تصمیم بارداری و نداشتن شرایط مناسب برای تشخیص سقط درمانی در زمان خود قانون سقط جنین را بی تاثیر کرده است.
 
آخوندی می افزاید: قانون سقط جنین عملا، شرایطی که مردم برای سقط درمانی به آن نیاز دارند، فراهم نکرده است.
 
به هرحال بطور متوسط سالانه حدود یک میلیون و 500 نوزاد در ایران متولد می شوند که طبیعتا اگر با برنامه ریزی و حمایت های لازم بتوان از سقط ها جلوگیری کرد تا منجر به تولد نوزاد شود، تاثیر قابل ملاحظه ای در نمودارهای جمعیتی خواهد داشت چنانکه فرانک رحیمی مدیر گروه سلامت جمعیت، خانواده و مدرسه دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز در این رابطه می گوید: افزایش سقط جنین از عوامل موثر بر تغییر و تحول موالید در کشور به شمار می رود.