بازگشت دوباره بانک‌ها به بازار ارز آزاد

بر اساس دستورالعمل جدید بانک مرکزی از این پس بانک‌ها نیز می‌توانند نسبت به خرید و فروش ارز به نرخ آزاد و بازار اقدام کنند. دستورالعملی که به نظر می‌رسد صرافی‌ها را به حاشیه ببرد اما دبیر شورای عالی کانون صرافان ایران خلاف این نظر را دارد.

بانک مرکزی در هفته جاری دستورالعملی را صادر کرد که بر اساس آن خرید و فروش ارز به نرخ بازار توسط شبکه بانکی امکان‌پذیر می‌شود و از این پس فعالان اقتصادی می‌توانند برای تامین ارز به بانک‌های دارای مجوز فعالیت ارزی مراجعه کنند. این در حالی است که طی چند سال اخیر تنها صرافان مجاز به فعالیت در بازار ارز آزاد بودند و بدین ترتیب ارز آزاد تنها در صرافی‌ها دست به دست می‌شد.

بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی فعالیت‌های تجاری از این پس در بانک‌ها متمرکز شده و برای پرداخت و تسویه قراردادهای خارجی از ابزارهای متداول در تجارت بین‌المللی استفاده خواهد شد. همچنین بانک مرکزی علاوه بر تأمین به موقع ارز مبادله‌ای، کسری منابع بانک‌ها برای نیازهای وارداتی مشتریان خود را با نرخ بازار تأمین می‌کند و به همین منظور نیز از تمام فعالان اقتصادی اعم از تولیدکنندگان و تجار دعوت شده تا به منظور تامین ارز و استفاده از کانال‌های بانکی برای عملیات ارزی و واردات خود به بانک‌های دارای مجوز فعالیت ارزی مراجعه کنند.

آنطور که بانک مرکزی تاکید کرده دستورالعمل و ضوابط اجرایی خرید و فروش به نرخ بازار، درصدد است عملیات ارزی اشخاص حقیقی و حقوقی را به کانال بانکی هدایت و ریسک عملیاتی فعّالان اقتصادی را کاهش دهد. بر اساس این بخشنامه، بانک‌ها‌ می‌توانند درآمدهای ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی اشخاص حقیقی و حقوقی و ارز ورودی به کشور را از طریق نمایندگی‌های دیپلماتیک مقیم ایران و سرمایه گذاران خارجی و دفاتر نمایندگی بانک ها، به نرخ آزاد خریداری کنند و در چارچوب مجموعه مقررات ارزی و یا از طریق صرافی‌های معتبر به فروش برسانند. همچنین نرخ خرید و فروش ارز بر اساس توافق بانک و مشتری تعیین خواهد شد.

هرچند خرید و فروش ارز آزاد در سیستم بانکی پیش از تحریم‌ها نیز انجام می‌شد، اما با این حال به نظر می‌رسد که ورود دوباره بانک‌ها به این عرصه، سهم فعلی صرافی‌ها را از بازار ارز کاهش دهد. موضوعی که اسماعیل صابری کارشناس بازار پولی و بانکی آن را عنوان می‌کند و معتقد است که پس از تحریم‌ها تمام اقدامات بازار ارز آزاد را صرافی‌ها انجام‌ می‌دادند و با ابلاغ این دستورالعمل نقش صراف‌ها در این بازار کمرنگ می‌شود.

اما امیر نجومی دبیر شورای عالی کانون صرافان ایران این موضوع را رد می‌کند و می‌گوید: این یک پدیده کاملا مرسوم در سایر کشورهای دنیاست که هم بانک‌ها عرضه کننده ارز در بازار هستند و هم صرافی‌ها. شبکه صرافی و شبکه بانکی از قدیم وجود داشته و هر کسی که نرخ بانکی را مناسب بداند، از بانک‌ها ارز خود را خریداری می‌کند و برعکس آن نیز اتفاق می‌افتد و برخی دیگر هم ارز را از صرافی‌ها خریداری خواهند کرد.

وی با بیان اینکه موازی‌کاری در خرید و فروش ارز آزاد در بانک‌ها با صرافی‌ها وجود ندارد، به خبرنگار آنا گفت:‌ موازی کاری وجود ندارد چرا که پیش از تحریم‌ها این موضوع وجود داشته و متداول بوده است. تنها در زمان تحریم‌ها بانک‌ها نتوانستند به خوبی عرضه ارز به مردم داشته باشند و به ارایه ارز مسافرتی و ارز اتاق مبادلات برای واردکنندگان کالاهای اساسی محدود شدند. از سوی دیگر در تمام کشورهای دنیا هم صرافی‌ها ارز به مردم می‌فروشند و هم بانک‌ها.

نجومی تاکید کرد: با وضع تحریم‌ها علیه ایران و بانک‌های ایرانی عرضه ارز از سوی شبکه بانکی به ارز مسافری و ارز اتاق مبادلات محدود شد اما حالا با توجه به اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌های بانکی، محدودیت منابع ارزی بانک‌های کشور رفع شده و بانک‌ها می‌توانند نیازهای ارزی مردم از قبیل خرید و فروش و نیازهای صادراتی را هم برطرف کنند. یعنی فروش ارز حاصل از صادرات به بانک‌ها و خرید ارز بابت واردات کالا از شبکه بانکی کشور.

دبیر شورای عالی کانون صرافان ایران ادامه داد: همچنان این اقدام را صرافی‌ها هم انجام می‌دهند و ابلاغ این دستورالعمل بدین معناست که بازار تحت کنترل کامل بانک مرکزی است و هیچ مشکل و عدم عرضه‌ای وجود ندارد و تمامی تقاضاهای مردم پاسخ داده می‌شود؛ چه از شبکه صرافی و چه از شبکه بانکی کشور.

وی اضافه کرد: به دلیل فراهم شدن امکان عرضه بالا، احتمال پایین آمدن نرخ ارز با این اقدام نیز افزایش می‌یابد. اگر شبکه بانکی هم به چرخه عرضه ارز آزاد برای مردم وارد شود، به تمام نیازهای مردم پاسخ داده خواهد شد و این امر در کنترل نرخ ارز بسیار موثر است. چون قسمت عرضه بیش از تقاضاست، مطمئنا در میان مدت و یا کوتاه‌مدت نرخ ارز پایین می‌آید.

نجومی تاکید کرد: قیمت بر اساس عرضه و تقاضا اما طبق سیستم نظام مدیریت شناور ارزی تحت نظارت بانک مرکزی تعیین خواهد شد.

وی درباره تفاوت خرید و فروش ارز آزاد از طریق صرافی‌ها و بانک‌ها نیز گفت: تنها تفاوت خرید ارز از صرافی و سیستم بانکی قیمت خواهد بود. البته به طور سنتی برخی از مردم علاقه دارند تا ارز را از طریق صرافی بخرند و برخی دیگر به خرید ارز از بانک‌ها تمایل دارند.

نجومی خاطر نشان کرد: تمامی صرافی‌های رسمی دارای مجوز از بانک مرکزی ضریب اطمینان بالایی دارند و به نظر من تفاوتی به لحاظ ضریب اطمینان برای فعالان اقتصادی در خرید ارز از صرافی و بانک‌ها وجود ندارد. شاید بروکراسی اداری بانک‌ها زیاد باشد و مردم برای خرید ارز ناچار به تحمل صف انتظار شوند اما خرید از صرافی بسیار راحت و سریع انجام می‌شود.

همچنین اسماعیل صابری کارشناس بازار پولی و بانکی درباره این دستورالعمل بانک مرکزی برای خرید و فروش ارز به نرخ آزاد در بانک‌ها معتقد است که این اقدام کار بی‌سابقه‌ای در ایران نیست و در دهه‌های 60 و 70 و اوایل دهه 80 نیز بانک‌ها اقدام به خرید و فروش ارز آزاد می‌کردند.

وی با تاکید بر اینکه منابع ارزی و فروش نفت پس از تحریم‌ها محدود شد، به خبرنگار آنا گفت: خرید و فروش ارز از سوی بانک‌ها تنها به عاملیت ارایه ارزمسافرتی از سوی برخی بانک‌ها محدود شد. بر این اساس طی چند سال اخیر که بحث چند نرخی شدن ارز مطرح بود و منابع ارزی نیز محدود شدند بنابراین تنها صرافی‌ها اقدام به این امر کردند.

صابری تاکید کرد: اکنون که محدودیت‌های ارزی رفع و نرخ مبادله‌ای ارز به نرخ آزاد نزدیک شده است، بانک مرکزی این اجازه را به بانک‌ها می‌دهد که ارز را خریداری کرده و به نرخ آزاد به واردکنندگان کالا بفروشند.

به گفته وی، پس از تحریم‌ها چون مشکلات نقل و انتقال پولی پیش آمد بنابراین تنها صرافی توانستند در بازار ارز آزاد فعال شوند اما حالا با رفع تحریم‌ها نقش صرافی‌ها کمی کمرنگ خواهد شد.