اسکناس‌های تقلبی را چگونه تشخیص دهیم؟

 مدیرکل نشر و ریالی بانک مرکزی گفت: هر چقدر سطح خصیصه‌های امنیتی اسکناس و یا اوراق امنیتی بالا باشد ولی اشخاص به آن توجه نکنند، افراد سودجو از همین بی‌توجهی بهره می‌برند.

توجه به الزامات موجود برای آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم در راستای معرفی فاکتورهای امنیتی موجود در اسکناس و ایران چک، موجب شد بانک مرکزی با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین از جمله واقعیت افزوده، اقدام به طراحی و معرفی نرم‌افزار «نما» (نرم‌افزار معرفی اسکناس) کند. به بهانه در دسترس قرار گرفتن آن برای عموم شهروندان، با مدیرکل نشر و ریالی بانک مرکزی به گفت‌وگو نشستیم و درخصوص این فاکتورهای امنتی توضیحاتی را جویا شدیم. بهزاد قیاسوند در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، تاکید کرد افزایش سطح آگاهی عمومی در خصوص فاکتورهای امنیتی و استفاده از اسکناس، امری حاکمیتی است و رسانه‌های جمعی و از جمله رسانه ملی باید به این موضوع توجه داشته باشند.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

امکان جعلی بودن اسکناس‌ها و ایران‌ چک‌ها یکی از دغدغه‌های مردم است. در مورد خصیصه‌های امنیتی اسکناس و ایران‌چک و همچنین جعل آن توضیح دهید.

به موجب قانون پولی و بانکی کشور، امتیاز انتشار پول رایج کشور به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران واگذار شده است. با توجه اینکه اسکناس و ایران‌چک یکی از ابزارهای پرداخت نقد محسوب می‌شود و در مبادلات روزمره و به خصوص معاملات خرد نقش مهمی را ایفا می‌کند، بانک مرکزی توجه ویژه‌ای به خصیصه‌های امنیتی به کار رفته در آن دارد و همواره سعی بر این است با ارتقاء سطح خصیصه‌های امنیتی احتمال جعل اسکناس و ایران‌چک به صفر برسد. اما متاسفانه همیشه تعدادی از افراد در تمام جوامع وجود دارند که از اعتماد، بی‌توجهی یا کم‌توجهی و همچنین از سطح پایین آگاهی از جامعه نسبت به خصیصه‌های امنیتی سوءاستفاده و مبادرت به جعل می‌کنند.

اسکناس و ایران چک دارای چه خصیصه های امنیتی هستند؟

به عنوان نمونه می‌توان به خصیصه‌های امنیتی ایران‌چک 500.000 ریالی (طرح جدید) که حدوداً یک سال پیش منتشر شده است، اشاره کرد. واترمارک، نخ امنیتی پنهان، نخ امنیتی پنجره‌ای، طرح مکمل، چاپ برجسته، طرح مخفی، طراحی خطی، طراحی خطی سه بعدی، ریز نوشته (میکرو پرینت)، مرکب فلورسنت، چاپ نامرئی و شماره سریال از جمله این فاکتورهای امنیتی است. در ادامه لازم می دانم که درباره هر یک از این فاکتورهای امنیتی توضیحات جداگانه و مستقلی را ارائه کنم:

1. واتر مارک: تصویر سه بعدی یک پرنده و عدد 50 به صورت روشن (الکترو تایپ) در خمیر کاغذ قرار گرفته و در مقابل نور قابل رویت است.

2. نخ امنیتی پنهان: این نخ که عبارت I.R.IRAN روی آن درج شده، درون کاغذ قرار گرفته است.

3. نخ امنیتی پنجره‌ای: این نخ از نوع هولوگرافیکی به گونه‌ای درون کاغذ قرار گرفته که قسمتی از آن نمایان و قسمتی دیگر در بطن کاغذ مخفی می‌باشد و با قرار دادن ایران‌چک از رو در مقابل نور تمام نخ نمایان خواهد شد.

4. طرح مکمل: این طرح به صورت تصویری و عددی (50) به گونه‌ای چاپ شده است که قسمتی از طرح در رو و قسمتی دیگر در پشت ایران‌چک قرار گرفته در مقابل نور همدیگر را کامل می کنند.

5. چاپ برجسته: این چاپ در 3 رنگ انجام شده است که به سهولت با انگشتان دست قابل لمس و شناسایی است.

6. طرح مخفی: این طرح در چاپ برجسته به صورت مخفی قرار دارد و با قرار دادن ایران‌چک در راستای چشم به شکل تقریباً افقی در مقابل نور نمایان خواهد شد.

7. طراحی خطی: طراحی کلیه نقوش ایران‌چک به صورت خطی و با استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی انجام گرفته است و هر خط حامل اطلاعات مربوط به رنگ خود می‌باشد. در صورتی که در نمونه‌های جعلی خطوط از ترکیب نقاط رنگی تشکیل شده‌اند و به راحتی به وسیله ذره‌بین قابل تشخیص‌اند.

8. طراحی خطی سه‌ بعدی: طراحی ویژه‌ای که در آن نقش‌ها به صورت برجسته به نظر می‌آید.

9. ریز نوشته (میکرو پرینت): نوشته‌های بسیار ریزی که با ابزار بزرگ نمایی قابل مشاهده می‌باشد و صرفاً به وسیله دستگاه‌های چاپ امنیتی چاپ می‌شود.

10. مرکب فلورسنت: نوعی مرکب که در چاپ افست بخش‌هایی از طرح به کار می‌رود. این مرکب با تابش نور ماوراءبنفش، بازتاب نور شدید داشته و به رنگ سبز فسفری تغییر می‌کند.

11. چاپ نامرئی: بخش‌هایی از تصویر یک پرنده و عدد 50 با مرکب نامرئی چاپ شده است که زیر نور ماوراء بنفش با رنگ‌های قرمز و آبی به صورت مکمل نمایان می‌شود.

12. شماره سریال: چاپ شماره سریال با استفاده از مرکب قرمز و مشکی فلورسنت بوده و تحت تابش نور ماوراء بنفش به رنگ‌های طلایی مایل به زرد و سبز تغییر رنگ می‌دهد و همچنین الیاف فلورسنتی نامرئی در پشت و روی کاغذ ایران‌چک وجود دارد که تحت تابش اشعه ماوراء بنفش در چهار رنگ زرد، سبز، قرمز و آبی قابل مشاهده خواهد بود.

البته تمامی موارد ذکر شده در بخش «اسکناس و مسکوکِ» پایگاه اطلاع رسانی بانک مرکزی درج شده و علاوه بر آن بروشورهایی نیز چاپ شده است که به تمام بانک‌ها تحویل شده و بانک‌ها این بروشورها را در شعب خود توزیع کرده‌اند.

پس دلیل اینکه بعضا شنیده می‌شود اسکناس‌ها و ایران‌چک‌های تقلبی در بازار مشاهده شده، چیست؟

نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که هر چقدر سطح خصیصه‌های امنیتی اسکناس و یا اوراق امنیتی بالا باشد ولی اشخاص به آن توجه نکنند، افراد سودجو از همین بی‌توجهی بهره می‌برند. به عبارت دیگر مسئله مهم در مبادلات روزمره، توجه همگانی به خصیصه‌های امنیتی اسکناس و ایران‌چک است. از 12 موردی که به عنوان خصیصه امنیتی ایران‌چک نام بردیم، 6 مورد آن به راحتی و بدون نیاز به استفاده از ابزار خاص قابل کنترل است و در فروشگاه‌ها هم در صورتی که فروشندگان از لامپ‌های اشعه ماوراءبنفش (UV) استفاده کنند علاوه بر 6 موردی که ذکر شد می‌توانند شماره سریال و الیاف فلورسنتی و همچنین بخش‌هایی از طرح روی ایران‌چک را که در زیر نور ماوراءبنفش به رنگ سبز و طلایی مایل به زرد قابل مشاهده است، را رویت کنند. اگر بخواهیم به طور خلاصه در مورد کنترل خصیصه‌های امنیتی که در اکثر کشورهای دنیا رایج است صحبت کنیم می‌بایست به سه کلمه لمس کردن اسکناس (Feel)، نگاه کردن (Look) و با زاویه نگاه کردن به اسکناس(Tilt) اشاره کنیم، که می‌توان از آنها به عنوان مراحل کنترل 3 گانه خصیصه‌های امنیتی نام برد.

به عنوان مثال با لمس کردن اسکناس و ایران‌چک می‌توان چاپ برجسته آن را کنترل کرد. با نگاه کردن آن می‌توان واترمارک، نخ‌امنیتی و طرح مکمل را مشاهده کرد و چنانچه به صورت اریب و با زاویه به اسکناس و ایران‌چک نگاه کنیم طرح مخفی آن قابل مشاهده خواهد بود.

در ضمن ذکر این نکته ضروری است که مواردی که به عنوان جعل گزارش می‌شود هیچ یک از این خصیصه‌ها را در بر ندارد و می‌توان گفت به نوعی کپی رنگی پا پرینت از اسکناس و ایران‌چک است و چون در این نمونه اسکناس‌ها از کاغذ معمولی استفاده می‌شود با لمس کردن اسکناس می‌توان تا حد بسیار زیادی به جعلی بودن آن پی برد.

رسانه‌های جمعی چه نقشی در بالا بردن سطح آگاهی مردم در شناسایی اسکناس‌ها و ایران چک‌های جعلی دارند؟

طبیعتا نمی توان از نقش بسیار مهم و اثرگذار رسانه‎های جمعی غافل شد.

انتظار می‌رود سازمان صدا و سیما به عنوان رسانه ملی به این موضوع که می توان آن را امری حاکمیتی تلقی کرد ورود پیدا کرده و با حفظ حقوق و منافع مردم به این مسئله توجه ویژه داشته باشد و برنامه هایی را در مورد معرفی خصیصه های امنیتی اسکناس و ایران چک اختصاص دهد.