پیرمردی که قضاوت را به تاریخ سپرد

تلویزیون دولتی کوبا از مرگ فیدل کاسترو، رهبر انقلاب کوبا در ۹۰سالگی خبر داد. رائول کاسترو، رئیس‌جمهوری کوبا و برادر فیدل کاسترو در تلویزیون دولتی این کشور با تأیید خبر مرگ برادرش اعلام کرد که فیدل کاسترو در آخرین ساعات جمعه‌شب در‌ هاوانا درگذشت: «با غم و اندوه فراوان، به اطلاع شما مردم و دوستان ما در سراسر آمریکای لاتین و جهان می‌رسانم که امروز، ٢٥ نوامبر ٢٠١٦، در ساعت ١٠:٢٩، فیدل کاسترو، فرمانده کل نیروهای کوبا از زمان انقلاب، درگذشت.» رائول کاسترو گفت که «جسد فیدل، مطابق خواسته خودش، سوزانده خواهد شد». رائول، برادر جوان‌تر کاسترو، در ‌سال ٢٠٠٦ به دنبال بیماری فیدل کاسترو، عهده‌دار ریاست‌جمهوری کوبا شد. کاسترو بعد از انجام یک عمل جراحی در‌ سال ۲۰۰۶، از قدرت کناره گرفت و از آن به بعد به ندرت در انظار عمومی ظاهر شد. کاسترو هنگام مرگ ۹۰‌سال داشت و نزدیک به ۵۰‌سال به صورت فردی بر کشور کوچک کوبا حکومت کرد. شورای دولتی کوبا با انتشار بیانیه‌ای گفته است: «مردم کوبا در روز سه‌شنبه (۹ آذر) با تجمع در میدان انقلاب شهر‌ هاوانا، پایتخت برای آخرین‌بار با فیدل کاسترو، رهبر سابق این کشور وداع می‌کنند.» قرار است خاکستر فیدل کاسترو به «کاروان آزادی»؛ مسیری که او و همرزمانش در جریان انقلاب کوبا طی کردند، برده شود. فیدل کاسترو نماد یک رهبر انقلابی است که سوءقصدهای بسیار زیادی به او شده و او از همه آنها جان سالم به‌در برده بود. با توجه به سن بالا و مشکلات سلامتی‌اش، خبر مرگ کاسترو قابل انتظار بود، گرچه برای بسیاری از افراد شوکه‌کننده بود. با این حال، عده‌ای نیز از مرگ او خوشحال شدند. درحالی‌که با درگذشت رهبر کوبا، ۹ روز عزای عمومی در کشور آمریکای لاتین اعلام شده است،  کوبایی‌های ساکن میامی آمریکا که عموما از مخالفان حکومت کمونیستی کوبا هستند، به جشن و پایکوبی پرداختند. برخی از مردم شعار می‌دادند «کوبا ماند، کاسترو رفت» و «کوبا آزاد شد». هواداران کاسترو می‌گویند او کوبا را به مردم آن کشور برگرداند اما مخالفانش او را به سرکوب منتقدان متهم می‌کنند.

 فیدل کاسترو در میان رهبرانی که همزمان با او در قدرت بودند، طولانی‌ترین دوران زمامداری را داشت و با این‌که آمریکا تلاش زیادی برای خلاص شدن از دست او کرد، اما کاسترو درنهایت به مرگ طبیعی (و نه ترور) مرد. فیدل کاسترو در دوران زندگی‌اش شاهد فعالیت ١١ رئیس‌جمهوری آمریکا بود. کاسترو در سال ۱۹۵۹ با رهبری یک شورش علیه رژیم باتیستا در کوبا به قدرت رسید. در طول نزدیک به ۵۰‌سال او رهبر حزب کمونیست کوبا، نخست‌وزیر و سپس رئیس‌جمهوری این کشور بود. او در ‌سال ۲۰۰۶ به دلیل بیماری قدرت دولتی را به برادر خود رائول کاسترو واگذار کرد اما تا ‌سال ۲۰۱۱ رهبری حزب کمونیست را برعهده داشت.

فیدل کاسترو، در ۲۶ جولای ۱۹۲۶ در شهر «بیران» واقع در شرق کوبا در خانواده‌ای زمین‌دار و مرفه به دنیا آمد. دوره اولیه آموزش را در همین شهر گذراند و سپس در‌ هاوانا از دانشکده حقوق فارغ‌التحصیل شد. او به مبارزه علیه رژیم باتیستا پیوست. پس از حمله ناموفق به پادگان مونکادا در‌ سال ۱۹۵۳، سه سالی را در زندان و تبعید گذراند. اواخر ‌سال ۱۹۵۶ با گروهی از انقلابیون که تعدادشان به ۸۰ نفر می‌رسید به کوه‌های «سیرا ماسترا» رفت و جنگ چریکی علیه رژیم باتیستا را آغاز کرد. سه‌سال بعد، در‌ سال ۱۹۵۹ کاسترو با نیروهای خود پیروزمندانه وارد ‌هاوانا شد.

کاسترو در ابتدا می‌گفت: «ما به دنبال کمونیسم یا مارکسیسم نیستیم. به جای آن دموکراسی و عدالت اجتماعی می‌خواهیم، آن هم در چارچوب اقتصادی بابرنامه.» اما کاسترو مورد بی‌اعتنایی آیزنهاور، رئیس‌جمهوری آمریکا قرار گرفت و طبق ادعای خودش، همین مسأله او را به آغوش اتحاد جماهیر شوروی و رهبر آن زمانش، نیکیتا خروشچف، انداخت. کاسترو سپس در رأس قدرت با ملی کردن شرکت‌ها و موسسات خصوصی و اصلاحات ارضی، ایالات متحده آمریکا را به‌عنوان دشمن شماره یک خود معرفی کرد که کوبا را در محاصره تجاری قرار داده بود.

اتحاد جماهیرشوروی پول زیادی به کوبا سرازیر می‌کرد و بخش عمده محصول شکر این جزیره را می‌خرید. کشتی‌های روسی مرتبا به بندرگاه‌ هاوانا وارد می‌شدند و کالاهایی را که کوبا به خاطر تحریم‌های تجاری آمریکا شدیدا به آنها نیاز داشت، با خود می‌آوردند.

در آوریل ۱۹۶۱ آمریکا تلاش کرد با به کار گرفتن ارتشی خصوصی متشکل از تبعیدیان کوبایی، حکومت کاسترو را سرنگون کند. ارتش کوبا در خلیج خوک‌ها به مهاجمان حمله کرد و ضمن کشتن بسیاری از آنها، ‌هزار نفرشان را به اسارت گرفت. فیدل کاسترو دیگر به دشمن شماره یک آمریکا تبدیل شده بود. سازمان سیا چندبار سعی کرد او را به قتل برساند که معروف‌ترین موردش عملیات مانگوس بود. در این عملیات قرار بود در سیگارهای برگ فیدل کاسترو مواد منفجره قرار داده شود. کاسترو در کشمکش خود با آمریکا، از حمایت همه‌جانبه اتحاد جماهیر شوروی برخوردار شد که اوج آن به «بحران موشکی کوبا» در ‌سال ۱۹۶۲ معروف است. اتحاد جماهیرشوروی با استقرار موشک‌های میان‌برد اتمی در کوبا در حمایت از رژیم کاسترو تا آستانه جنگ اتمی با آمریکا پیش رفت.

 پس از فروپاشی بلوک سوسیالیستی در‌ سال ۱۹۹۰، کوبا در بحران شدید اقتصادی فرورفت. در دوره گورباچف انقلاب کاسترو فاجعه‌بار شد. مسکو خرید شکر از کوبا را قطع و با این کار عملا اقتصاد کوبا را تعطیل کرد. کوبا هنوز تحت تحریم‌های آمریکا بود و با قطع کمک‌های حیاتی شوروی، کمبودهای دایمی و خالی‌شدن قفسه‌های فروشگاه‌ها در کوبا اجتناب‌ناپذیر شد. کشوری که فیدل کاسترو آن را پیشرفته‌ترین کشور جهان می‌خواند، به دوران پیش از انقلاب صنعتی برگشت. در اواسط دهه ۹۰ میلادی، صبر و تحمل بسیاری از کوبایی‌ها به پایان رسید. هزاران نفر از آنها از طریق دریا راه ایالت فلوریدای آمریکا را در پیش گرفتند. البته بسیاری از آنها در طول مسیر غرق شدند. با طولانی‌تر شدن صف‌های موادغذایی، تحمل مردم کمتر شد. این بحران حکومت کاسترو را وادار کرد که به اصلاحات اقتصادی دست بزند. در سال‌های اخیر و پس از روی کار آمدن رائول کاسترو، کوبا در حال حرکت به سوی اقتصاد بازار آزاد است. کاسترو در ۳۱ جولاي ‌سال ۲۰۰۶ به دلیل بیماری ناگزیر شد قدرت خود را به برادرش رائول کاسترو واگذار کند. رائول از ‌سال ۲۰۰۸ تقریبا تمام قدرت را در این کشور به دست گرفت. در ‌سال ۲۰۱۵ آشتی تاریخی میان ایالات متحده آمریکا و کوبا به وقوع پیوست و مناسبات دیپلماتیک دو کشور پس از ۵۰‌سال دوباره از سرگرفته شد. روند آشتی کوبا با آمریکا با سفر ماه مارس ۲۰۱۶ باراک اوباما به ‌هاوانا تکمیل شد. جنازه فیدل کاسترو روز شنبه سوزانده شد و قرار است خاکستر وی یکشنبه آینده (چهارم دسامبر) در گورستان سانتا ایفیینا در شهرسانتیاگو د کوبا، دومین شهر بزرگ این کشور به خاک سپرده شود. این گورستان در ‌سال ۱۸۶۸ برای قربانیان جنگ استقلال بنا نهاده شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در ‌سال ۱۳۵۷، کوبا یکی از کشورهای جهان بود که با جمهوری اسلامی ایران اعلام همبستگی کرد. مقامات ایران بارها با فیدل کاسترو، رهبر سابق کوبا دیدار کردند. رئیس دولت اصلاحات، محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی سه رئیس‌جمهوری ایران هستند که در دوره مسئولیت خود به کوبا سفر کرده‌اند. سفر رئیس دولت اصلاحات در‌ سال ۱۳۷۹ به کوبا نخستین سفر یک رئیس‌جمهوری ایران به این کشور بود. یک‌سال بعد فیدل کاسترو به تهران سفر کرد و بار دیگر با مقام معظم رهبری و رئیس جمهور دیدار کرد.

منبع: شهروند