جنجال در ترکیه بر سر فیلم کارگردان ایرانی

«المانیتور نوشت: «محمد (ص) پیامبر اسلام» نام فیلمی ایرانی به کارگردانی مجید مجیدی روز 28 اکتبر در ترکیه اکران شد و در هفته اول 261 هزار و 376 بلیط به فروش رفت که این رقم قابل توجهی است. این فیلم که بیش از هر چیز به بازگویی کودکی پیامبر پرداخته است با واکنش متنوعی از سوی اسلام گرایان مواجه شده است.

 اسلام گرایان در ارزیابی هایشان به احساسات مذهبی به ویژه بخش هایی که به معجزات پیامبر مربوط می شود و همچنین تاثیرات فیلم بر فرقه گرایی و سیاست اهمیت می دهند. برخی منتقدان این فیلم را به کلی رد کرده اند و آن را دارای ریشه های غربی تفسیر کرده اند. از سویی دیگر هیرتین کارمان یکی از شخصیت های مذهبی اسلام گرا و محافظه کار ترکیه سال گذشته بعد از تماشای این فیلم آن را به طور کامل تایید کرد.

نهال بن گیسو در روزنامه هابر ترکیه نوشته بود که من عاشق فیلم نبودم اما فیلم را دوست داشتم. ازلم البیرق نیز در باره این فیلم گفته بود که نباید در مواجه با آن بی رحم بود و بی انصافی کرد.

بسیاری از انتقادها متوجه ادعای تبلیغات شیعی در محتوای این فیلم است. یکی دیگر از منتقدان فیلم در ترکیه خوانندگانش را به قیام علیه فیلم مجیدی دعوت کرده و گفته این آخرین حلقه از توطئه فساد است و اینکه هدف فیلم ارائه شیعه به عنوان کاتالیزور گفت و گوی ادیان و عشق است و در عین حال اهل تسنن را غیر قابل انعطاف و عامل ایجاد ایدئولوژی ترور خوانده است.

این منتقد نامی ترکیه همچنین سبک هالیوودی مجیدی را در این فیلم مورد انتقاد قرار داده و گفته این فیلم بیش از آنکه احساس اسلامی بودن به بیننده بدهد احساس غربی بودن می دهد. او به تصویر کشیدن چهره پیامبر را توسط بازیگران نیز مورد نقد قرار داده است و گفته هدف فیلم مشروعیت دادن به نمایش پیکر مشابه نمونه های مسیحی آن است که در نهایت منجر به فاجعه کلامی هستی شناختی خواهد شد نظیر آنچه در پروتستانتیزم و بت پرستی رخ میداد.

اسکندر پالا یکی دیگر از نویسندگان و تاریخ نگاران ترکیه نیز همین لحن را درباره فیلم به کار برده و گفته دولت ایران این فیلم را به عنوان بخشی از مبارزات فرقه ای در منطقه و سوریه در نظر گرفته و تامین مالی کرده است . حتی اگر شیعیان این جنگ را در عراق و سوریه ببازند باز هم این جنگ را در بخش فرهنگی با پیروزی به پایان رسانده اند.

دیگر نویسندگان محافظه کار ترکیه ای نظرات مثتبی در باره فیلم داشتند. یکی از آنها در این باره گفته این فیلم را به عنوان تبلیغ مذهبی نمی بیند. فرقه گرایی و احساسات مذهبی و فرقه ای از نگاه های زیبا شناسانه هنری به دور هستند . این غیر ممکن است که مجیدی بتواند احساسات شیعی اش را به طور کامل در ساخت فیلم مخفی کند و این اتفاق متعاقبا در فیلم سازان اهل تسنن نیز رخ می دهد.

یکی دیگر از منتقدان در ترکیه نظر منفی نسبت به برخی صحنه های فیلم دارد و این شامل صحنه های مربوط به معجزات پیامبر است که به گفته او هیچ منبع اسلامی ای این معجزات را تایید نمی کند و این رویکرد یک رویکرد مسیحی است. با این حال از نظر او هیچ اثری از عناصر شیعی یا تبلیغاتی برای ایران در این فیلم دیده نمی شود. او ضمن ابراز امیدواری گفته فیلم هایی نظیر فیلم حضرت محمد اهل تسنن را برای اقدام در حوزه تصویر به عنوان پرنفوذ ترین حوزه زمان حال حاضر درباره زندگی پیامبر تشویق می کند. از این بابت این فیلم هم از بعد نظری و محتوایی و هم از بعد فرم فیلمی آموزنده و الهام بخش بوده است.

بیشتر بحث ها پیرامون فیلم مجیدی در خصوص نمایش حضرت محمد (ص) است. او از روش ماهرانه ای برای این کار بهره برده است: چهره پیامبر در هیچ یک از بخش های فیلم نمایش داده نمی شود اما بخشی از بدن ایشان دیده می شود. اما همین اندازه هم برای سنت گرایان سرسخت بسیار گران تمام شده . آنها این مساله را سهل گیری شیعی خوانده اند. در واقع در ورژن ترکیه ای این فیلم صدای حضرت محمد برای همخوانی با احساسات مذهبی اهل تسنن در این کشور حذف شده و به جای آن، از زیر نویس استفاده شده است. اما همین اندازه هم برای برخی بسیار گران تمام شده.

در مقاله ای در مجله میلی گازت ترکیه، سخنگوی حزب اسلامی فلیسیتی به این فیلم حمله کرده و گفته هیچ یک از علمای اهل سنت نمایش تصویر حضرت محمد را توجیه نمیکنند. شما میدانید که مسیحیان عکس حضرت مسیح را در مقابلشان قرار میدهند و آن را می پرستند . این فیلم می خواهد روش مسیحیت را در به تصویر کشیدن چهره حضرت محمد استفاده کند.

او گفته مذهب اسباب بازی نیست. پیامبر اسلام نباید به بخشی از فرهنگ عامه تبدیل شود . ما هرگز نمیتوانیم آن را به کالایی تبدیل کنیم.

اداره امور مذهبی در ترکیه نیز در مقابل اسلام گرایان عصبانی در مواجه با فیلم موضع گیری کرده و در بیانیه ای در سوم نوامیر درباره فیلم شایعاتی مبنی بر نقش داشتنش در ساخت فیلم و تامین مالی آن را رد کرده است و گفته همان قدر که این فیلم به بازگویی حقایق تاریخی زندگی حضرت محمد پرداخته، در بخش هایی از آن از حقیقت دور شده و بر عناصر خیال انگیز تکیه کرده است.

این اداره همچنین تماسش با نویسنده و کارگردان فیلم را تایید کرده و ادعا کرده که از نظرات آنها در بخش هایی از فیلم استفاده شده است . این بیانیه همچنین به مردم توصیه کرده که شعارهای فرقه گرایانه را در شرایطی که جهان اسلام با مشکلات این دوران سر و کله میزند کنار بگذارند.

تنها چند ستون نویس و روزنامه نگار در نرکیه برخی موارد کلیدی را به خوانندگانشان یادآور شده اند : اینکه هیچ فیلم خوبی در باره پیامبر اسلام به جز فیلم "پیامبر" ساخته مصطفی العقاد در سال 1976 وجود ندارد و هرکس تلاش کند فیلمی دربازه پیامبر اسلام بسازد توسط سایر مسلمانان با انتقاد مواجه خواهد شد.

در این راستا نیهات حطیب اغلو یک مفسر مسائل مذهبی چند نکته را در مورد فیلم مورد توجه قرار داده است:  با توجه به اینکه در آینده قرار است فیلم های بیشتری در این باره ساخته شود توصیه میکتم فیلمسازان در ساخت فیلم از منابع اسلامی معتبر استفاده کنند تا حمل بر بی احترامی به پیامبر اسلام نشود.

هلال کاپلان یکی از روزنامه نگاران ترکیه ای ضمن بیان شایعاتی مبنی بر آمادگی سرمایه گذاران قطری برای سرمایه گذاری یک میلیارد دلاری بر روی یک مجموعه هفت قسمتی از زندگی پیامبر اسلام و دیگر پیامبران گفته : در چنین شرایطی ما با طعنه از خودمان میپرسیم چه کار میکنیم؟ بر بحث های مربوط به مسائل فنی فیلم دامن میزنیم. آفرین بر ما.

یکی از فیلمسازان ترکیه ای گفته امروز ما تنها 50 فیلم با این موضوع داریم که ساخته شده. او اعلام کرد که خودش قصد ساخت سریالی 30 قسمتی دربازه زندگی پیامبر و 30 تن از اصحاب او را دارد. او گفته به جای اینکه وقتمان را بر سر بحث درباره فیلم مجیدی تلف کنیم بهتر است درباره اینکه چطور فیلمی معتبر تر و بهتر بسازیم.

بحثها درباره فیلم مجیدی به علاوه انتقادات تند مفتی های اعظم سعودی و دانشگاه الازهر و فتاوی آنها علیه فیلم مجیدی و اینکه این فیلم از روحانیون هندی نشات گرفته است برخی واقعیات را درباره جهان اسلام روشن کرده است. احترام و التزام به اسلام یکی از ارکان جدایی ناپذیر مسلمانان است اما تعصبات خشک فرقه ای و تابوهای خفقان آور، تولید آثار هنری در خدمت ارتقای دین را به تقلیل برده است. افسوس! آنها حتی از اینکه بنشیند و از یک فیلمی که هیچ کاری به جز ستایش پیامبر عزیزشان نداشته لذت ببرند نیز محرومند.