بدترین ها و بهترین های وودی آلن

 «کافه سوسایتی» تازه ترین ساخته وودی آلن که به عنوان فیلم افتتاحیه فستیوال کن هم به نمایش در آمده بود، نتوانست چندان نظر منتقدان را جلب کند و در گیشه هم تاکنون تنها 11 میلیون دلار فروش داشته که حتی به نصف هزینه تولید 30 میلیون دلاری اش نمی رسد.

این دومین شکست پیاپی آثار وودی آلن است. سال گذشته نیز فیلم «مرد غیرمنطقی» با برخورد سر منتقدان مواجه شد و فروش ناچیزی داشت اما به قول اوون گیلبرمن – منتقد نشریه ورایتی – با توجه به سابقه آلن، احتمال این که با یکی از کارهای بی اهمیتش مواجه شویم، زیاد می شود ولی این سوال هم برای مان پیش می آید که آیا این یکی اثر خوبی از آب در می آید؟

فیلم اخیر او با بازی «کریستین استوارت» و «جف آیزنبرگ» داستان یک جوان نیویورکی را روایت می کند که با آرزوی ورود به دنیای سینما به هالیوود می رود و با زنی آشنا می شود که به نوعی کارمند و زیردست عمویش است اما میان این دو رابطه ای احساسی در می گیرد و ماجرای سینما و هالیوودی شدن جوان را تحت تاثیر قرار می دهد.

فیلم تمام تم های آشنای آثار قبلی وودی آلن را دارد: عشق، روانشناسی، موسیقی جز و شوخی های کلامی. اگرچه این فیلم کاملا شکست خورده و تحویلش نگرفته اند اما وودی آلن آنقدر فیلم بدتر از این ساخته که فعلا «کافه سوسایتی» در میان آثار او در رده بیستم است. هواداران آلن مدام در این دلهره هستند که آیا او به پایان راهش رسیده و دیگر فیلم خوبی نخواهد ساخت؟

برای پاسخ به این سوال، چندی پیش نشریه تلگراف تصمیم گرفت بدترین و بهترین آثار وودی آلن را توسط دو منتقدش – رابی کالینز و تیم رابی – انتخاب کند و پنج اثر در این میان، پایین ترین رتبه را کسب کردند. با بررسی این پنج فیلم می توانیم بدانیم که وضعیت فعلی وودی آلن چگونه است و فیلم های بد و شکست خورده اش چه مشکلاتی داشته اند، البته شاید امروزه برخی از این فیلم ها را تا این ناخوشایند و شکست خورده نپنداریم؛ خصوصا با توجه به این که بعضی از آنها حتی در گیشه هم چندان ناموفق نبوده اند.

آب را نخورید (1995)

فیلمسازی برای انتقام

وودی آلن نمایشنامه معروفی دارد با عنوان «این آب آشامیدنی نیست». اجرای این نمایش روی صحنه برادوی تحسین بسیاری برانگیخت و سه سال بعد از اجرایش – یعنی سال 1969 - هاوارد موریس امتیاز ساخت نسخه سینمایی آن را به دست آورد و نقش نخست آن را هم به جکی گلیسون سپرد. وودی آلن از این فیلم متنفر بود اما 26 سال بعد به صرافت افتاد برای انتقام گرفتن از هاوارد موریس هم که شده، خودش نسخه دیگری از این فیلم را بسازد و نقش اول آن را هم خودش بازی کند.

داستان فیلم درباره چند توریست آمریکایی است که وارد یک ماجرای سیاسی و جاسوسی می شوند. فیلم البته هرگز در سینماها به نمایش درنیامد و تنها از تلویزیون (شبکه ای بی سی) پخش شد. نکته این بود که دیگر برای احیای آن نمایشنامه دیر شده بود و قصه زیادی لوس و تکراری و قابل حدس بود و به درد روزگار جدید نمی خورد.

انتخاب اشتباه بازیگران و حضور مایکل جی فاکس و رابرات استنتون در فیلم هم کار را یکسره کرد. شوخی های کلامی فیلم البته بدک نبودند اما چه فایده؟ این نمایشنامه از یک نظر رکورددار است؛ از روی آن دو فیلم ساخته اند و فیلم ها یکی از یکی بدتر هستند.

پایان هالیوودی (2002)

روایت یک شکست

فیلم افتتاحیه فستیوال کن 2002 یک شکست تمام عیار بود. از آن دست فیلم ها که هیچ نوع مخاطبی را راضی نمی کنند. وودی آلن در فیلم نقش کارگردانی را بازی می کرد که از فرط بدهکاری و گرفتاری به ساخت آگهی بازرگانی برای تلویزیون روی آورده است اما ناگهان از طرف همسر سابقش پیشنهادی برای ساخت یک فیلم پرهزینه و بلاک باستر دریافت می کند و در آستانه تولید فیلم ناگهان کور می شود اما کم نمی آورد و قصد می کند به ساخت فیلم ادامه دهد.

فیلم کلی زمان مرده را روی پرده به نمایش می گذاشت. حرف ها و رخدادهای بی ربط و کسل کننده و تنها بازی تئالئونی در آن چشمگیر بود. ماجرای کارگردانی فیلمی با بودجه 60 میلیون دلاری با چشمان نابینا حتی فرانسوی های تماشاچی را هم راضی نکرد. امروزه تقریبا مطمئن هستیم که هیچ کس این فیلم کسل کننده را دوست ندارد.

پنج میلیون دلار فروش در آمریکا و کمتر از 15 میلیون دلار فروش جهانی، این فیلم را از هر نظر به بدترین تجربه وودی آلن تبدیل کرد. خوش بین ترین منتقدان کسانی بودند که اعتقاد داشتند مشکل فیلم از تدوین نادرست آن است و آنقدرها هم افتضاح نیست. بعدها معلوم شد که چندان هم بیراه نمی گفتند چون تدوینگر همیشگی آثار آلن در کنارش نبود.

نفرین عقرب یشمی (2001)

نتیجه یک اشتباه

بعد از چندین سال استادی، وودی آلن یاد گذشته به سرش زد و تصمیم گرفت یک کمدی اسکروبال بسازد؛ فیلمی با حال و هوای کمدی های دوران صامت و بسیار نزدیک به آثار اولیه اش. نتیجه این اشتباه شد «نفرین عقرب یشمی». فیلم داستان یک بازرس بیمه را روایت می کرد که به همراه یکی از همکارانش اسیر هیپنوتیزم می شود و دست به سرقتی بزرگ می زند.

مدت ها بود که آلن علاقه خود به شعبده بازی و هیپنوتیزم را به شیوه های گوناگون در آثارش بازتاب می داد اما این دفعه آن را به اساس ماجرایش تبدیل و قهرمان ابله خود را درگیر آن کرد و به یک کمدی سبک رسید.

پرخرج ترین فیلم کارنامه وودی آلن (با هزینه 33 میلیون دلاری) چیزی شد که حتی خودش هم از آن به عنوان بدترین اثرش یاد می کند. بدترین چیز این بود که بازی خودش در نقش یک آدم معقول و قانونمدار که تبدیل به یک سارق جواهر می شود، فاجعه بار بود اما همبازی او – هلن هانت – هم بازی بهتری از خود ارائه نداده بود و به قول منتقدان «اثری از آن همه سابقه بازیگری کمدی» در کارش دیده نمی شد.

با این حال فیلم تبدیل شده به نوستالژی دوران خاصی از تاریخ آمریکا. فیلم تنها هفت میلیون دلار فروش کرد. شاید بهترین دلیل شکست فیلم، نکته ای باشد که راجر ایبرت به آن اشاره کرده است: «فیلم کار اندکی با داستان خودش انجام داده.»

هر چه به جایی برسد (2009)

چیزی به جایی نرسید

فیلمنامه ای که از دهه 70 روی دست وودی آلن مانده بود، در سال 2009 کار دستش داد. چه می شود گفت؟ یک فیلم بد درباره رابطه عاطفی یک پیرمرد عجیب و غریب و یک دختر جوان. یک کمدی عاشقانه با بازی خیلی بد لری دیوید و بازی بدتر اوان ریچل وود که خشک ترین و بی ریخت ترین زوجی را ساختند که تا به حال وودی آلن جلوی دوربینش قرار داده. فیلمنامه هم که اصلا حرفش را نزن؛ داستانی پر از ایراد در روایت و خطاهای روانشناسی و پزشکی.

15 میلیون دلار خرج فیلمی شد که به زحمت توانست از مرز فروش پنج میلیون دلاری عبور کند. بعدها البته منتقدان با فیلم مهربان تر شدند و برخی از آنها ادعا کردند تبلیغات منفی و چند نقد کوبنده باعث شد کسی ارزش این فیلم سرگرم کننده و خنده دار وودی آلن را درک نکند اما فیلم را باید در زمان اکران درک کنند و تحویل بگیرند.

در زمان خودش، وودی آلن به شدت مورد نقد و نکوهش قرار گرفت. راستش را بخواهید هنوز هم با مخالفان فیلم بیشتر می توان همدل بود تا موافقانش. مشکل فیلم فقط بازی و فیلمنامه نیست. اساسا معلوم نیست قرار بوده این فیلم چه بگوید و شخصیت پردازی شل و ول آن کاملا گیج کننده و بی نمک از آب درآمده. وودی آلن است دیگر، گاهی از دستش در می رود.

تقدیم به رم با عشق (2012)

شکست پولساز

داستانی با چهار راوی و چهار روایت: کارمندی که صبح از خواب بیدار می شود و می فهمد سلبریتی شده؛ معماری که سفری دارد به خیابانی که دوران دانشجویی خود را در آن گذرانده؛ زوجی جوان که به ماه عسل آمده اند و یک مدیر کفن و دفن ایتالیایی که توانایی آواز خواندنش مورد توجه یک کارگردان آمریکایی اپرا قرار گرفته است. ظاهرا که بدک نیست اما «تقدیم به رم با عشق» را بدترین فیلم دوره اخیر کارنامه وودی آلن دانسته اند.

از نظر بسیاری از منتقدان چهار روایت فیلم هیچ ربطی به هم ندارند و کنار هم چیدن شان کاملا بی فایده است. انگار وودی آلن چند حکایت با نمک در ذهن داشته که آنها را به زور کنار هم چسبانده و بی آن که به سرانجامی برساندشان، رها کرده. کلی هم بازیگر درجه یک در فیلم حضور دارند؛ از روبرتو بنینی و الک بالدوین گرفته تا پنه لوپه کروز و جودی دیویس اما گاهی به هر دری می زنی، کار جور نمی شود.

به گزارش همشهری جوان، منتقدان حسابی از خجالت فیلم در آمدند اما شاید تعجب کنید اگر بدانید که «تقدیم به رم با عشق» اکران موفقی داشت و فروش خوبی کرد. فیلم در نوامبر 2012 روی پرده رفت و با رسیدن به فروش اولیه 16 میلیون دلاری در سینماهای آمریکا بدل شد به هفتمین فیلم پرفروش طی 31 سال فعالیت کمپانی سونی پیکچرز. نهایتا هم به فروشی بالغ بر 70 میلیون دلار رسید که برای خودش رکورد جالبی است.