چرا ایرانیان در فضای مجازی زندگی می‌کنند؟

 آسیب شناسان اجتماعی معتقدند حضور بیش از حد در شبکه های اجتماعی بر روابط خانوادگی و روابط فردی انسان ها تاثیر مخربی می گذارد.

سرها در گریبان است. گاهی یکی سرش را بالا می آورد و چیزی می گوید. همه دور یک میز نشسته اند اما چشمانشان دوخته شده به تلفن همراهشان.

تا چندسال پیش تلفن های همراه تنها برای در دسترس بودن دائمی بود. اما اکنون، یک زندگی در این مکعب مستطیل شکل جریان دارد و توانایی سرگرم کردن صاحبش را از صبح تا هنگام خواب دارد و حتی گاهی خواب را از چشم دارنده اش می رباید. حتی گپ و گفت های خانوادگی هم در همین گروه های مجازی برقرار می شود. این شبکه های اجتماعی حتی گاهی جای دید و بازدیدهای هفتگی را هم پر می کنند. دیگر هر خانواده ای یک گروه در یکی از شبکه های اجتماعی دارد و از عکس ناهار و شام تا آخرین تغییرات دکوراسیون خانه را از این طریق به عرضه می گذارند.

اما این دوستی های از راه دور که جای دورهمی ها را گرفته چه سود و زیانی برای افراد دارد. این ارتباط های مجازی در جامعه پرمشغله کنونی که زمان برای دید و بازدید و احوالپرسی کم است مفید است یا می تواند به تنهاتر شدن آنها کمک کند؟

در خانواده‌های امروزی ارتباطات عاطفی به حداقل رسیده است

سعید رمضانی آسیب شناس با بیان این که افزایش ارتباطات عاطفی افراد موجب کاهش گرایش به شبکه‌های اجتماعی می شود، می گوید: بخشی از نیازهای ارتباطی در خانواده تامین می‌شود و در خانواده‌های امروزی ارتباطات عاطفی به حداقل رسیده است. خانواده‌ها به لحاظ شکلی محدودتر شده‌اند و از حالت گسترده به هسته‌ای تغییر شکل داده و تعداد فرزندان کمتر شده است.

وی ادامه می دهد: یکی از دلایل عمده سست شدن پایه‌های خانواده این است که افراد اوقات کمتری را در کنار هم می‌گذرانند و کوچک شدن خانواده‌ها به دلایل مختلف از جمله تلاش برای تامین هزینه‌های خانواده و امرار معاش، منجر به کاهش ارتباط اعضای خانواده به خصوص روابط عاطفی آن‌ها شده است و دوری اعضای خانواده نسبت به هم و تامین نشدن نیازهای عاطفی و ارتباطی افراد در این شرایط امری اجتناب ناپذیر است که با این وضعیت فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی که بین جوانان و دیگر اقشار رواج یافته‌اند، جایگزینی برای تامین نیاز عاطفی و ارتباطی افراد می‌شوند.

رمضانی دلیل علاقمندی افراد به حضور در شبکه های اجتماعی را آرامشی می داند که ممکن است ارتباطات و معاشرت های مجازی به آنها بدهد.

در جامعه ما حضور در شبکه های مجازی، باعث ایجاد سوءظن بین برخی زوجین شده است

وی با اشاره به هدف اولیه تشکیل این شبکه ها می گوید: افزایش ارتباط بین افرادی که در دهکده جهانی زندگی می کنند، اولین هدف و مهم ترین انگیزه تشکیل این شبکه ها بود تا حدودی هم در این هدف موفق بودند، اما بعضا یک سری جدایی ها و دوری هایی را هم به وجود آورد. اگر این مشکل را بخواهیم در جامعه خودمان بررسی کنیم، می بینیم که حضور در شبکه های مجازی، باعث ایجاد سوءظن و بدبینی بین برخی زوجین شده است؛ اتفاقی که کم‌کم به طلاق عاطفی و در نهایت به طلاق دائمی می انجامد.

این جامعه شناس، فراگیر شدن شبکه های اجتماعی را بر میزان طلاق موثر می داند و به نحوی به آشنایی افراد در شبکه های اجتماعی اشاره می کند و می گوید: بر این اساس آمار ثبت احوال هم نشان می دهد در حال حاضر بیشتر طلاق ها در پنج سال نخست زندگی رخ می دهد و در این بین باز، سال اول سهم بیشتری در جدایی ها دارد. تحلیل این موضوع از نظر ما این است که معیارهای آشنایی زوجین در جامعه امروز به واسطه این شبکه های مجازی تغییر کرده است؛ یعنی آن سبک آشنایی سنتی و خانوادگی قدیمی که از طریق بزرگترهای فامیل بود، عوض شده و الان با ازدواج هایی روبه رو هستیم که پایه های آشنایی شان در فضای مجازی و در این شبکه های اجتماعی گذاشته شده است. در این شرایط وقتی دختر و پسر زیر یک سقف می آیند تازه می بینند خیلی از مواردی که فکر می کردند درباره هم می دانند، دروغ بوده و اختلاف نظرهای زیادی با هم دارند؛ این یکی از دلایل طلاق است.

وی زمان طولانی که برخی از افراد در شبکه های مجازی صرف می کنند را یکی دیگر از آسیب هایی عنوان می کند که می تواند برای خانواده مشکل آفرین باشد و می گوید: یکی از توصیه های قدیم روان شناسان خانواده به خانواده ها این بود که زوجین موقع غذا خوردن و با هم بودن، حتی روزنامه هم نخوانند، تلویزیون نبینند و فقط به همدیگر توجه کنند، اما در حال حاضر این گونه نیست و زن و شوهر ساعت ها وقت شان را در این شبکه ها تلف می کنند.

برخورد سلبی با شبکه های اجتماعی بدترین راه حل برای درمان این معضل است

از نظر رمضانی، برخورد سلبی و قهری با شبکه های اجتماعی بدترین راه حل برای درمان این معضل و پدیده اجتماعی است؛ تا جایی که درباره اش می گوید: در حال حاضر درباره شبکه های اجتماعی با مشکل به وجود آمدن یک پدیده اجتماعی مواجه هستیم. ما نمی توانیم با پدیده ها مقابله کنیم، باید آنها را آگاهانه هدایت کنیم. فیسبوک و توئیتر را فیلتر کردیم، اما هنوز بسیاری افراد از این شبکه ها استفاده می کنند پس با فیلترکردن تلگرام هم راه به جایی نمی بریم. باید به فکر به وجود آوردن جایگزین های بومی و محلی در این رابطه باشیم تا نتیجه بگیریم.

اما چه کسانی بیشتر به شبکه های اجتماعی پناه می آوردند و در آن حضور دارند؟ رمضانی در پاسخ به این پرسش می گوید: کسانی که اعتماد به نفس پایینی دارند و احساس می‌کنند اگر در دنیای واقعی بخواهند ارتباط برقرار کنند احتمالاً مورد قبول قرار نخواهند گرفت و باعث می‌شود به دنیای مجازی رو بیاورند. شماری از آن‌ها با استفاده مکرر از سیستم دنیای مجازی اصطلاحاً دچار اعتیاد به اینترنت می‌شوند به‌طوری که واژه ای تحت عنوان «سایبر فوبیا» برای آن‌ها در نظر می‌گیریم که نشانه‌هایی شبیه نشانه‌های اعتیاد و نشانه‌های ترک آن مانند سندروم خماری، سندروم نرسیدن مواد مخدر که فرد را بی‌قرار می‌کند و التهاب و اضطراب را به همراه دارد.

این آسیب‌شناس اجتماعی، تقلیل ارتباطات عاطفی را عامل کشیده شدن بدون حد و مرز مردان به سوی دنیای مجازی و فضایی غیر از فضای گرم خانواده می‌داند و می‌گوید: مردانی که روابط خوبی با خانواده و همسر ندارند سعی می‌کنند با کارها و برنامه‌های دیگری خودشان را سرگرم کنند و با توجه به گسترش فضای مجازی در میان خانواده‌ها، آن‌ها حضور در این فضا را انتخاب می‌کنند. البته افرادی هم هستند که با گذراندن زمان زیادی در خارج از خانه و یا مطالعه کتاب و روزنامه زمانی که در خانه هستند تلاش می‌کنند تا کمترین ارتباط متقابلی با همسر و یا فرزندان داشته باشند. افرادی که امکاناتی مانند اتاق خصوصی در خانه ندارند در تنهایی خود آهنگ گوش می‌کنند و یا استراحت می‌کنند. همه اینها از کمرنگ شدن ارتباطات عاطفی در خانواده حکایت می‌کند و مردان به جای این‌که به خانواده و فرزندان توجه داشته باشند به کارها و سرگرمی‌های دیگری علاقه نشان می‌دهند.

نمی توان نکات مثبت شبکه های اجتماعی را نادیده گرفت. این شبکه ها روزانه در گردش اطلاعاتی نقش بالایی دارند وهم ابزار کسب و کار عده ای شده اند مانند کانال های فروش ترشی و مربای خانگی، فروش لباس و لوازم منزل دسته دوم و...

خانم خانه داری که روزانه نزدیک به یک ساعت در شبکه های اجتماعی مانند تلگرام حضور دارد، می گوید: گروه های متنوعی در این دو شبکه اجتماعی وجود دارد. گروه های سلامت تا آموزش آشپزی و.... بستگی به خود افراد دارد که میزان حضورشان در این شبکه ها را مدیریت کنند. به دلیل جذابیت و تنوع اطلاعاتی که در این شبکه های مجازی وجود دارد شاید متوجه گذر ساعت نشویم اما باید بتوانیم حضورمان را مدیریت کنیم.

وی اضافه می کند: در خانواده ما ساعت هایی را برای استفاده از مطالب شبکه های اجتماعی در نظر گرفته ایم و بعد برای کنترل دو فرزندم و حتی خودم، اینترنت خانه را قطع می کنیم. چون امکان اعتیاد پیدا کردن به این نوع شبکه ها بالا است.

به گفته این خانم خانه دار، گروه‌های آشپزی، خرید های اینترنتی که قیمت های آنها بسیار پایین تر از قیمت مغازه است و برخی گروه های معرفی کتاب و موسیقی از گروه های مورد علاقه وی در شبکه اجتماعی تلگرام است. خرید و فروش تلگرامی و تبلیغات در گروه های پرطرفدار بخشی از استفاده های اقتصادی از این شبکه های اجتماعی است.

هر پدیده ارتباطی مانند چاقویی دو لبه می ماند که می تواند دلیل تازه طلاق ها باشد یا به عنوان یک محیط کسب و کار خانگی از آن استفاده شود. آدم ها را تنهاتر کند یا ارتباطات و معاشرت های نوین را رقم بزند و افراد را با وجود فرسنگ ها فاصله از هم به هم نزدیک کند