استراتژی داعش/ پیشروی به سوی بیابان عراق

 با ادامه عملیات آزادسازی موصل، این سئوال مطرح است که گام بعدی تروریست‌ها برای مقابله با حملات و احیای خود چیست؟ نگاهی به تجربه تاریخی در این زمینه، سرنخ‌های مهمی را ارائه می‌کند.

 به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، همزمان با ادامه حملات نیروهای عراقی و کردی برای باز پس‌گیری شهر موصل از دست داعش، بدون شک برنامه بعدی این گروه تروریستی، مبارزه تا آخرین نفس و دفاع از پرجمعیت‌ترین و سمبلیک‌ترین مقر خلافت آنها است. در واقع از همین شهر بود که ابوبکر البغدادی، خلافت خود را از مسجد قدیمی آن اعلام کرد. اگر این گروه موصل را از دست بدهد، برنامه مفصلی در نظر دارد؛ استراتژی که طی پنج ماه گذشته بارها از طریق شبکه‌ها و منابع اطلاع‌رسانی خود بر آن تاکید داشت: عقب‌نشینی موقتی به داخل مناطق بیابانی و صحرا.

کلمه عقب‌ نشینی در ماه می (اردیبهشت) و در آخرین سخنرانی ابو محمد العدنانی، سخنگوی داعش بیان شد؛ العدنانی در ماه آگوست (مرداد) بر اثر حملات جنگنده‌های آمریکایی کشته شد. العدنانی در آن سخنرانی توضیح داد که از دست دادن مناطق به معنای شکست نیست و نیروهای داعش باید تا آخرین توان بجنگند و سپس به بیابان عقب‌نشینی کرده و خود را برای یک بازگشت موفقیت‌آمیز آماده کنند؛ درست همانند کاری که در فاصله بین سال‌های 2007 تا 2013 انجام دادند.

شبکه‌ها و رسانه‌های مختلف داعش طی این مدت بر این مساله تاکید داشتند. النباء که بولتن خبری داعش به حساب می‌آید، در ماه آگوست (مرداد) و در مقاله‌ای به با این موضوع، این مساله را یادآوری کرد که نیروهای دولت اسلامی عراق (سلف داعش) چگونه توانستند پس از بیرون شدن از شهرهای عراق در سال 2007، دوباره خود را احیا کنند. بنا بر این مقاله، در حالیکه در آن زمان بیشتر شبه‌نظامیان عقب‌نشینی کردند، ده‌ها عامل نفوذی و جاسوس باقی ماندند تا یک شبکه ترور ایجاد کنند. آن مقاله به درستی توضیح داد که این شبکه ترور در عرض شش سال توانست بین گروه‌های سنی در عراق تفرقه ایجاد کرده و بازگشت نیروهای عملیاتی داعش در سال 2013 را آسان‌تر کند. در بخشی از این مقاله با هشدار نسبت به آنچه ممکن است در عراق اتفاق بیافتد، آمده بود: حوادث تاریخی نشان می‌دهد که نیروهای داعش نباید به مرتدان اجازه دهند حتی یک روز را در امنیت و آرامش سپری کنند.

« داعش در حال بازگشت به مناطق آزاد شده از دسامبر 2014 است و تلاش می‌کند اعضای جدیدی را استخدام و حملات انتحاری را در مناطق پرجمعیت ترتیب دهد »
 
 
داعش همچنین در ماه آگوست (مرداد) ویدئویی را منتشر کرد که گفته می‌شد در ولایت فرات (یکی از استان‌های خود خوانده خلافت داعش) گرفته شده است. برخلاف بسیاری از ویدئوهای داعش که مبارزات شهری را نشان می‌دهد، این ویدئو مبارزات شهری با تصاویری از درگیری‌‌ها در نزدیکی الرطبه (شهری استراتژیک در غرب عراق و در جاده‌ای که بغداد را به امات پایتخت اردن متصل می‌کند) را نشان می‌داد. در این ویدئو نیروهای داعش به پادگان نظامی حمله کردند که بنا به ادعای آنها تحت کنترل نیروهای آمریکایی و عراقی بود.

اعماق (شبکه خبری اصلی داعش) نیز گزیده‌ای از این ویدئو را با زیرنویس انگلیسی پخش کرد. دو هفته بعد همین شبکه خبری، ویدئوی مشابهی را تولید و پخش کرد که بار دیگر در بیابان بود و صحنه‌ای را نشان می‌داد که در آن بدن یک سرباز عراقی روی زمین کشیده می‌شد. این ویدئوها در کنار سخنرانی العدنانی و آن مقالات در مورد عقب نشینی، این مفهوم را به نیروهای داعش القا می‌کند که خود را برای از دست دادن مناطقی آماده کنند. اما نیروهای که در حال مبارزه با داعش هستند نیز باید به این مساله توجه کنند.

برای داعش، ولایت فرات اهمیتی همچون شهر موصل دارد. برای ادامه حیات طولانی مدت خود، بیابان همچون شهرها برای این گروه مهم است. ولایت فرات تنها استانی است که از مرز عراق و سوریه می‌گذرد. از سوی دیگر، چنین مناطقی، مکانی مناسب برای اختفای اعضای ارشد این گروه تروریستی به حساب می‌آید. مقامات عراقی اخیرا متوجه شده‌اند که عقب نشینی داعش به بیابان، می‌تواند چه معنایی داشته باشد. چندی پیش دو مقام امنیتی در استان صلاح‌الدین در شمال بغداد در گفتگوی تلویزیونی به این مساله اشاره کردند که داعش در حال بازگشت به مناطق آزاد شده از دسامبر 2014 است و تلاش می‌کند اعضای جدیدی را استخدام و حملات انتحاری را در مناطق پرجمعیت ترتیب دهد. همچون منطقه سینا در مصر و مناطق شمال غربی پاکستان، نیروهای امنیتی که تحت فشار شدید هستند نمی‌توانند به طور موثر با این مساله مقابله کنند.

همانطور که رهبران داعش به اعضای خود یادآوری می‌کنند، این دقیقا همان چیزی است که پس از سال 2007 اتفاق افتاد. بیابان به یک پایگاه به خصوص برای مبارزان خارجی تبدیل شد و این در حالی بود که نیروهای عراقی داعش در پشت صحنه باقی ماندند. حضور این گروه در مناطق غیر شهری به آنها اجازه داد تا خزائن خود را با دزدی در بزرگراه‌ها و راهزنی پر کنند. اعضای این گروه حملات خود را بر تنش‌های قومی و نیروهای امنیتی عراق متمرکز کردند و با ایجاد ترس و بی اعتمادی، فضای مناسبی برای بازگشت خود در شش سال بعد آماده کردند.

اما این بار شرایط برای بازسازی داعش به مراتب آماده‌تر است. عراق در حال حاضر و در مقایسه با گذشته، از لحاظ اجتماعی و سیاسی شکننده‌تر است. یکی از عراقی‌ها که در شوراهای بیداری عراق پس از سال 2007 حضور داشت به نیویورک تایمز گفت که در حال حاضر هیچ گروه سنی در عراق وجود ندارد که بتواند خلا ایجاد شده توسط داعش را پر کند. درگیری‌ها در سوریه، اوضاع را پیچیده‌تر کرده است: حتی اگر داعش از مناطق پر جمعیت در دو کشور بیرون رانده شود، مرزهای باز بیابانی بین این دو وجود دارد که تعقیب کردن این گروه را دشوار می‌سازد.

بدون پر کردن خلا سیاسی و امنیتی که هم اکنون در عراق به وجود آمده، پیروزی در جنگ علیه داعش بسیار دشوار است. عقب‌نشینی تدریجی داعش از موصل می‌تواند پیروزی مهمی برای عراق باشد؛ اما تا زمانیکه دولت در بغداد نتواند به سنی‌ها در پر کردن این خلا کمک کند، بازگشت دوباره تروریست‌ها از مناطق بیابانی بسیار محتمل است.