قاهره و ریاض؛ خیلی دور، خیلی نزدیک

 تنش ­های اخیر به وجود آمده میان مصر و عربستان ­سعودی یادآور الگویی آشنا برای ناظران سیاست خارجی واشنگتن است.

اقدام اخیر مصر در حمایت از پیش­نویس قطعنامه روسیه درخصوص بحران در سوریه تا حدی موجب خشم و آشفتگی عربستان­ سعودی شد که سفیر این کشور در سازمان ملل به طور علنی از رأی مثبت مصر به پیش­نویس این قطعنامه انتقاد کرد. مقامات سعودی­ با تلاش­های روسیه به منظور جلوگیری از سقوط بشار اسد، رهبر سوریه، مخالف بوده و تمایل خود را نسبت به پیش­نویس قطعنامه ارائه شده از سوی فرانسه مبنی بر توقف کامل بمباران روسیه در شهر حلب را ابراز کرده­اند.

عربستان ­سعودی برای پابرجا نگه داشتن مصر کمک­های مالی قابل­ توجهی را به­ خصوص در سال­های اخیر به این کشور اختصاص داده است. پس از سقوط دولت محمد مرسی، اولین رئیس­جمهور منتخب مصر و رهبر حزب اخوان­ المسلمین در جولای سال 2013، ریاض بلافاصله 5 میلیارد دلار کمک مالی را به قاهره اعطاء کرد. همچنین مقامات سعودی متعهد شدند 4 میلیارد دلار دیگر را نیز در ماه مارس سال 2015 میلادی به مصر پرداخت کنند و ملک سلمان، پادشاه عربستان­ سعودی نیز قردادی به ارزش 25 میلیارد دلار را در ماه آوریل با این کشور منعقد کرد.

حمایت عربستان ­سعودی از دولت روی­ کار آمده پس از محمد مرسی، حاکی از نگرانی­های عربستان در مورد جاه ­طلبی­های منطقه­ ای گروه اخوان ­المسلمین است و از طرف دیگر گویای این باور عربستان است که ایجاد یک مصر باثبات موجب تقویت هرچه بیشتر قدرت دفاعی عربستان در برابر ایران و عوامل­نیابتی این کشور خواهد بود. ظاهراً عبدالفتاح السیسی، رئیس­جمهوری مصر نیز این توافق ضمنی را پذیرفته بود چرا که در گفتگویی با ملک سلمان، پادشاه عربستان ­سعودی در ماه مارس سال 2015 میلادی امنیت کشورهای عربی حوزه خلیج ­فارس را "خط قرمز" مصر دانسته بود.

با این حال، از ­نظر مقامات سعودی، السیسی به تمامی تعهدات خود در این توافق عمل نکرده است، چراکه از یک سو وی از اعزام نیروی نظامی به یمن برای حمایت از اقدامات عربستان سعودی علیه مبارزان حوثی مورد حمایت ایران خودداری کرده است و از سوی دیگر نیز درخواست عربستان برای دخالت نظامی در سوریه و ارسال نیروی نظامی به این کشور را رد کرده است. در جریان سفر ملک سلمان به مصر در ماه آوریل سال جاری، دولت مصر مالکیت دو جزیره راهبردی و بسیار مهم خود در دریای سرخ که از سال 1982 تا کنون در اختیار قاهره قرار داشت را به عربستان­ سعودی واگذار کرد تا از این طریق مقداری از تنش­ها و اختلافات به وجود آمده میان دو کشور بکاهد. با این حال، دادگاه مصر در حکمی توافق اعطای مالکیت این دو جزیره را ملغی اعلام کرد.

رأی اخیر مصر در سازمان ملل متحد، اختلاف ­نظرات و تفاوت رویکرد عربستان­ سعودی و مصر در موضوع درگیری­های سوریه را بیش از پیش برجسته ساخت. مقامات ریاض نگرانند که دوام و بقای حکومت بشاراسد به تقویت ایران، به عنوان رقیب اصلی عربستان­ سعودی، بیانجامد، در حالی که مقامات قاهره نسبت به گروه­های اسلام­گرای سنی که در حال مبارزه فعالانه با دولت بشار اسد هستند ابراز نگرانی می­کنند و در عین حال نیز باید مبارزه خود علیه گروه­های اسلام گرا (البته با تلفات به مراتب کمتر) را مدنظر داشته باشند. مصر نسبت به اختلافات موجود و تفاوت در دیدگاه­های استراتژیک خود با عربستان موضوع صریح و آشکاری را در پیش گرفته است و حتی «سامح شکری»، وزیر امور خارجه مصر پس از دیدار و گفتگو با همتای ایرانی خود در ماه سپتامبر عنوان کرد: "ممکن است ائتلاف نظامی در سوریه به دنبال تغییر حکومت سوریه باشد، اما این رویکرد و دیدگاه مصر نیست."

عبدالفتاح السیسی در اظهاراتی در روز یکشنبه نسبت به ارتقاء سطح روابط با عربستان ­سعودی ابراز تمایل و امیدواری کرد. وی در این اظهارات از حمایت­های سخاوتمندانه عربستان از مصر پس از سقوط دولت محمد مرسی تشکر و قدردانی و عنوان کرد اختلافات میان عربستان­ سعودی و مصر بر سر موضوع سوریه نباید مانع همکاری­های گسترده­تر میان این دو کشور شود. همچنین وی خواستار از سرگیری ارسال محموله­های نفتی عربستان ­سعودی به مصر شد، چرا که شرکت ملی نفت عربستان­ سعودی، «آرامکو»، در پی رأی اخیر مصر در سازمان ملل تامین نیازهای نفتی این کشور را متوقف کرده است.

با این حال، مقامات مصری روز دوشنبه میزبان رئیس اداره امنیت ملی سوریه بوده و مقامات اطلاعاتی دو کشور با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند. همچنین خبرگزاری رسمی سوریه نیز گزارش داد که دو طرف در این دیدار بر سر "تقویت و بهبود همکاری­های دوجانبه در نبرد علیه تروریسم" به توافق رسیدند.

السیسی تا کنون در مقابل حامی و پشتیبان خود یعنی عربستان سعودی کُرنش نکرده است چرا که به خوبی می­داند عربستان این کشور را برای منافع منطقه ­ای خود بسیار مهم و حیاتی تلقی می­کند. ناظران مسائل مصر در واشنگتن نیز ممکن است به الگوی مشخصی در مورد مصر دست یافته باشند. علی رغم کمک­های نظامی سالانه 3.1 میلیارد دلاری آمریکا به مصر، روابط دوجانبه این دو کشور به واسطه اختلافات سیاسی رو به وخامت رفته است. در همین حال، رئیس­ جمهوری مصر روابط و همکاری­های خود را با ولادیمیر پوتین، رئیس­ جمهوری روسیه تقویت کرده است و در همین راستا قاهره و مسکو قرادادی تسلیحاتی به ارزش 5.3 میلیارد دلار را در ماه سپتامبر سال 2014 میلادی منعقد ساختند. در ماه می سال جاری نیز اعلام شد که روسیه به منظور تأمین مالی ساخت نیروگاه هسته­ ای در مصر وامی به مبلغ 25 میلیارد دلار را به این کشور اعطاء کرده است. همچنین مصر در ماه جاری میزبان مانور مشترک نظامی با روسیه خواهد بود.

با توجه به رویکرد مصر نسبت به موضوع سوریه، می توان گفت چرخش دولت السیسی به سوی روسیه و ایجاد روابط حسنه با این کشور نشان از همگرایی منافع این دو کشور علیه گروه­های تندروی سنی دارد. همان طور که السیسی همواره نسبت به ارتقاء و بهبود همکاری­ها با عربستان­ سعودی ابراز تمایل کرده است، این موضوع در مورد آمریکا نیز صدق می کند. حتی با وجود آن که مصر روابط تنگاتنگی را با دشمنان اصلی ایالات متحده آمریکا ایجاد کرده است، اما مقامات این کشور همواره تمایل خود را برای تقویت و گسترش روابط استراتژیک با آمریکایی­ها ابراز می کنند.

به گزارش دیپلماسی ایرانی، السیسی ادعا کرده بود که می تواند با این رویکرد و بدون از دست دادن کمک های خارجی به از شرایط کنونی عبور کند. گرچه این ادعا تاکنون درست بوده اما اقدام اخیر عربستان ­سعودی مبنی بر توقف ارسال محموله کمک های نفتی به مصر و همچنین تصمیم واشنگتن در مورد تعلیق کمک 100 میلیون دلاری مصر و اختصاص این کمک به دیگر کشورها حاکی از آن است که تغییراتی در شرف وقوع است.

*اریک تراگر
*وال استریت ژورنال
ترجمه زهره شهریاری