تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت آیت الله هاشمی

نخستین جلد از مجموعه تاریخ شفاهی عصر انقلاب و جمهوری اسلامی با عنوان «روزها و روزگاران سخت» که جنگ ایران و عراق را از منظرآیت‌الله هاشمی رفسنجانی، فرمانده عالی جنگ، روایت می‌کند، همزمان با هفته دفاع مقدس توسط دفتر نشر معارف انقلاب منتشر می‌شود.

عباس بشیری (نویسنده کتاب روزها و روزگاران سخت) به ایلنا گفت: کتاب «روزها و روزگاران سخت»، از حیث محتوا، شرح مفصلی از رویدادها و حوادث مربوط به جنگ تحمیلی و دفاع مقدس از روزهای اولیه شروع جنگ تا روزهای پایانی سال 1365 است که با رعایت توالی زمانی و با فصل‌بندی و عنوان‌بندی موضوعی و به صورت پرسش و پاسخ ارائه شده است.

 وی هدف از تدوین این کتاب را پاسخگویی به همه ابهامات و شبهات احتمالی در مورد این رویداد تاریخی دانست و خاطرنشان کرد: پرسش‌های بسیاری پیرامون جنگ مطرح می‌شود، از جمله اینکه چرا جنگ شد؟  چرا جنگ بعد از فتح خرمشهر ادامه یافت؟ زمینه‌ها و اهداف تجاوز عراق و حامیان منطقه‌ای و جهانی آن چه بود؟ نقش حوادثی همچون تصرف سفارت آمریکا توسط دانشجویان و یا تاثیر اوجگیری اختلافات سیاسی و مخالفت بنی‌صدر با نیروهای انقلابی و مقابله گروهک‌ها با حامیان انقلاب و اعلام جنگ مسلحانه آنها، در تجاوز نیروهای عراقی به خاک ایران و تداوم آن، چیست؟ در این کتاب، فرمانده جنگ، به همه این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.

بشیری تصریح کرد: خواننده این کتاب می‌تواند چرایی پیروزی‌ها و ناکامی‌ها در عملیات‌های مختلفی چون خیبر، رمضان، کربلای چهار، کربلای پنج و فتح فاو و نیز تاثیر کمبود امکانات نظامی و اختلافات فرماندهان نظامی با یکدیگر و اثر سوء آنها در جبهه‌ها را از زوایای مختلف، در صحنه جنگ درک کند.

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، در بخشی از مقدمه این کتاب نوشته است: وقتی طرح تدوین تاریخ شفاهی عصر انقلاب و جمهوری اسلامی، بر مبنای تدوین مجدد و موضوعی مجموعه مصاحبه‌های گذشته من و انجام مصاحبه‌های تکمیلی برای آنها مطرح شد، انجام آن را باتوجه به اقبال محققان و جوانان عزیز، از این نوع سبک نگارش رویدادهای تاریخی، مفید و مناسب دیدم و قول همراهی دادم و البته خواستم که موضوع جنگ ایران و عراق را، باتوجه به اهمیت تاریخی که دارد، در اولویت قرار دهند.

 برای به نتیجه رسیدن این کار، ابتدا کلیه گفته‌های من در مورد جنگ، فیش‌برداری شد و سپس با بررسی مقایسه‌ای آنها با خاطرات، کمبودها، نواقص و ابهامات موجود در شرح این رویداد مهم تاریخ معاصر ایران، با انجام چند مصاحبه جدید، برطرف گردید. درنهایت، خودم نسخه اولیه تهیه شده را خوانده‌ام و طی چندین مرحله رفت و برگشت و انجام اصلاحات لازم، نسخه نهایی، تدوین و آماده انتشار شد.

عباس بشیری، پیش از این کتاب‌های «انقلاب و پیروزی» و «انقلاب در بحران» که کارنامه و خاطرات آیت‌الله هاشمی از سال‌های بحرانی 1357 تا 1359 است، تدوین و به بازار کتاب عرضه کرده است. برای تدوین این کتاب نیز بیش از دو سال کار مطالعاتی و تحقیقاتی مستمر انجام داده است.

وی با بیان علت توجه به این موضوع، اظهار داشت:  تاریخ شفاهی، روشی است در تاریخ‌نگاری وقایع پیشین، که از آنسوی مرزها، به میان تاریخ‌نگاران ما آمده‌است. روشی که این روزها در میان اهل تحقیق و اهل نظر، مشتاقانی دارد، از آن حیث که می‌توان با آن به زوایای پنهان رویدادهای تاریخی رفت و ناگفته‌های غیررسمی را از میان روایت‌های رسمی خارج ساخت و در تلاشی اصولی و قاعده‌مند، گفته‌هایی را که ارزش و اهمیت تاریخی دارند، ثبت و ضبط کرد و برای آیندگان روایتی چندگانه که قابلیت روشنگری بیشتری نسبت به سایر روش‌های تاریخ‌نگاری دارد، برجای گذارد.

بشیری در پاسخ به این سوال که چرا تدوین تاریخ شفاهی عصر انقلاب و جمهوری اسلامی را به روایت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، مورد توجه قرار داده است، گفت: راوی تاریخ شفاهی، جایگاه خاصی دارد چون اوست که نگاه و تفسیر خود از وقایع را درمقابل سوالات مصاحبه‌کننده، ارائه می‌دهد و البته در این کنش و واکنش آگاهانه و هدفمند، میان راوی و مصاحبه‌کننده است که ناگفته‌های وقایع تاریخی، گفته و ابهامات آن، روشن می‌شود. بدیهی‌ است آنچه این مسیر را پربارتر می‌نماید و گفته‌ها را شنیدنی‌تر و حکایت‌ها را خواندنی‌تر می‌کند، جایگاه و نقش راوی در صحنه حوادث تاریخی است.

وی افزود: با همین نگاه، می‌توان گفت که بی‌تردید یکی از معدودترین افرادی که می‌تواند تاریخ شفاهی عصر انقلاب و جمهوری اسلامی را به درستی روایت کند و زوایای ناپیدای آن را برای نسل امروز و فردای این سرزمین، هویدا نماید، حضرت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است. ایشان به واسطه مسئولیت‌های مهمی که در دوران پیروزی انقلاب و بعداز آن برعهده داشته، در بطن حوادث و رویدادهای انقلاب بودند و می‌توانند علاوه بر نقل درست وقایع، درمورد چرایی برخی از تصمیمات مهم و ابهاماتی که در بعضی از رویدادهای تاریخی از جمله در مورد جنگ تحمیلی وجود دارد، پاسخگو باشند.

کتاب «روزها و روزگاران سخت»، دفتر اول، از مجموعه دو جلدی تاریخ شفاهی جنگ ایران و عراق به روایت فرماندهی عالی جنگ، در هشت فصل مصاحبه و یک فصل ضمائم تهیه و تدوین گردیده و همزمان با هفته دفاع مقدس، توسط دفتر نشر معارف انقلاب، ناشر تخصصی آثار هاشمی رفسنجانی، در شمارگان سه هزار جلد، منتشر می‏‌شود.