درخواست بیماران اچ‌آی‌وی از تلویزیون

کاگردان و بازیگر سریال «پریا» همراه با یکی از مبتلایان به اچ آی وی مثبت در میزگردی درباره روند شکل‌گیری این مجموعه با موضوع بیماری ایدز و قضاوت‌های اجتماعی و تاثیر این سریال صبحت کردند.

اگر در خیابان، محل کار، درمانگاه و یا هر نقطه دیگری از این جهان باشید و یک نفر به شما بگوید من مبتلا به اچ آی وی هستم، چه می کنید؟ خیلی سریع از او فاصله می‌گیرید و می خواهید به شما نزدیک نشود و هر نوع ارتباطی را با او قطع می کنید؟ شاید این برخورد هنوز اولین واکنش برخی از مردم جهان باشد؛ واکنشی که هم شما را با ترسی  رو به رو می‌کند و هم فرد مبتلا را به ورطه معضلاتی بدتر از بیماری خود پرتاب می کند.

شاید بخش عمده ای از نبود آگاهی درباره این بیماری، برخورد نادرست با مبتلایان و یا حتی اضطراب های آنها و اصلا بخش مهمی از دلایل ابتلا به این بیماری به خلاء ساخت فیلم و سریال هایی با این موضوع بازگردد چراکه این مدیوم ها نشان داده اند که گاه چند ده برابر یک خبر، مقاله و کتاب بر مخاطب تاثیر گذاشته اند. حتی تصور مخاطب از ایدز و اچ آی وی مثبت گاه سال ها به دلیل خاطره ای دور از شخصیت یک سریال یا فیلم سینمایی و کنش های نقش وی با او باقی مانده است.

چندی پیش سریالی با نام «پریا» از شبکه سوم سیما پخش شد که با همه ضعف ها و قوت هایش از آن می توان به عنوان حرکت جدیدی از رسانه ملی در راستای آگاهی بخشی نسبت به اچ آی وی قلمداد کرد؛ حرکتی که اگرچه پس از سال‌ها اتفاق افتاد اما توانست در حد و اندازه خود تابوهای موجود نسبت به بیماری اچ آی وی مثبت و همچنین بیماران مبتلا را بشکند.

این سریال با دو شخصیت کیوان و شهرام به نوعی معضلات پیش روی مبتلایان به اچ آی وی را به نمایش گذاشت و از طرفی با نمایش خانواده های این دو شخصیت و همچنین دو راه مختلف برای انتقال این بیماری توانست تا حد زیادی به ایجاد ذهنیت های جدیدی در برابر این بیماری کمک کند، به گونه ای که به گفته عوامل و یکی از مبتلایان، همزمان با پخش این سریال آمار مراجعان حضوری و تلفنی برای انجام آزمایش ها چندین برابر افزایش یافته است.

خبرگزاری مهر در همین راستا نشستی را با اسماعیل عفیفه تهیه‌کننده و لادن مستوفی یکی از بازیگران این سریال برگزار کرد. همچنین یکی از اعضای فعال باشگاه «یاران مثبت» بیمارستان امام خمینی که تحت نظر مرکز تحقیقات ایدز ایران فعالیت می کند و در طول ساخت سریال با تیم سازنده هم همکاری هایی را داشته است در این نشست حضور داشت. صحبت های وی که حدود ۱۰ سال است به اچ آی وی مبتلاست با نام مستعار علیرضا در این نشست خوانده می شود.

تهیه‌کننده سریال «پریا» در این نشست از کم کاری در حوزه پرداختن به موضوع اچ آی وی گفت و بیان کرد که این موضوع در سازمان به صورت یک خط قرمز مشخص و معین نبوده است.

لادن مستوفی بازیگر این سریال نیز در سخنانی بیان کرد که این بیماری مثل بسیاری از بیماری های دیگر راه درمان دارد و جهل و ناآگاهی است که باعث بوجود آمدن ترس های مردم شده است.

با ما با قسمت اول این نشست همراه شوید:

*ابتدا درباره طرح اولیه سریال «پریا» توضیح بفرمایید چون در این سال ها تلویزیون به چنین سوژه ای نپرداخته بود و فکر می کنم موضوع آن نه تنها برای مبتلایان به بیماری ایدز بلکه برای خانواده ها و اطرافیان این افراد و همچنین برای مردم عادی هم بسیار خوب و ضروری بود.

اسماعیل عفیفه: طرح اولیه این سریال از طرف سعید فرهادی به من پیشنهاد شد. البته او طرح چند فیلمنامه را ارائه کرد که از میان آنها «پریا» به نظرم بهتر بود چون به یک مساله اجتماعی توجه می کرد که سال ها مغفول مانده بود. ما می دانیم که اچ آی وی به عنوان یک بحران بالقوه در سطح جامعه وجود دارد اما به دلیل تابوهای نانوشته ای که در اذهان وجود دارد کسی به سراغ طرح و نگارش این موضوع در صدا و سیما نمی رفت و یا بسیار محدود به این سوژه پرداخته شده بود. از جمله در سال ۸۴ در یک قسمت از یک سریال اپیزودیک به نام «و خداوند عشق را آفرید» به کارگردانی مسعود شامحمدی به مساله اچ آی وی پرداختیم ولی هیچ وقت پیش نیامد که به صورت متمرکز روی این سوژه کار شود.

*نپرداختن به اچ آی وی یک خط قرمز مشخص و معین در سازمان صدا و سیما بود و یا خود تهیه کنندگان و نویسندگان به سراغ این مساله نمی رفتند؟

عفیفه: خط قرمزی در این باره وجود نداشت و ندارد اما من باید یک رویکرد عمده را در میان تهیه کنندگان، نویسندگان و کارگردانان بیان کنم؛ اکثر همکاران من به دلیل اینکه راحت تر و بدون دردسر کار کنند سراغ سوژه های دردسرساز و چالشی نمی روند.

*وگرنه ممکن است سوژه حتی جزو خط قرمزهای صدا و سیما هم نباشد.

عفیفه: اساسا در تلویزیون سوژه ای که به عنوان خط قرمز مشخص شده باشد، وجود ندارد و چنین چیزی به طور روشن و واضح به ما ابلاغ نمی شود، اما زمانی که ما فیلمنامه ها را ارایه می کنیم مدیران بر اساس سیاست های کلان، موضوعات را بررسی می کنند. خود من می دانستم که در مورد سوژه «پریا» ممکن است در هنگام نگارش و یا تولید و اجرا با سختی هایی مواجه شویم اما در عین حال از این نکته هم اطلاع داشتم که دستور مشخصی برای نفی چنین سوژه ای نداریم. این را هم باید بگویم که تلویزیون در تولید سریال «پریا» همکاری بسیاری با ما داشت و به جرأت می توان گفت ما در زمان پخش شاید تنها یک یا دو جمله ممیزی داشتیم.

تلویزیون در تولید سریال «پریا» همکاری بسیاری با ما داشت و به جرأت می توان گفت ما در زمان پخش شاید تنها یک یا دو جمله ممیزی داشتیم
*خانم مستوفی شما در این سریال نقش کسی را داشتید که اگرچه مبتلا نیست اما خودش هم به نوعی درگیر این مساله می شود و حتی شاید نقش مهمی هم در روند بهبودی و یا برعکس پیشروی بیماری فرد مبتلا دارد. خود شما در این زمینه اطلاعاتی هم داشتید؟

لادن مستوفی: من قبل از سریال مطالعاتی در زمینه این بیماری داشتم چون مسایل بیولوژیک و روانشناسی جزو علایق مطالعاتی من است و اگر بتوانم مقالاتی در این باره می خوانم. درباره ایدز هم اطلاعات من خوب بود.

*با جامعه این افراد هم رو به رو شده بودید؟

مستوفی: خیر ولی همیشه برای من یک مساله بود و فکر می کردم این ترس عمومی که در مقابل اچ آی وی وجود دارد یک ترس بیهوده است و مثل ترسی است که پدران و مادران ما ۱۰۰ سال پیش نسبت به بیماری هایی چون دیفتری، وبا و یا آبله داشتند. آن بیماری ها در زمان خودشان کشنده بودند. پدربزرگ من زمانی که با مادربزرگم ازدواج کرد همه خانواده اش از جمله همسر و فرزندان را به دلیل وبا و یا دیفتری از دست داد و بعد در سن ۴۰ و یا ۵۰ سالگی دوباره تشکیل خانواده داد و البته این شانس را آورد که تا ۱۰۵ سالگی زندگی کند. (با خنده)

به هر حال این بیماری ها در زمان خود بسیار بدتر از ایدز بودند و کشنده عمل می کردند. شاید هنوز نسبت به سرطان هم این ترس وجود دارد و بسیاری در خانواده ها اسم سرطان را هنوز نمی آورند اما امروزه بسیاری از سرطان ها درمان می شوند. ممکن است در آینده یک بیماری دیگر در جامعه شیوع پیدا کند که نسبت به آن ناآگاهی و ترس وجود داشته باشد اما درنهایت شیوه های درمانی بیماری ها هم کشف می شود و شاید در سال‌های آینده شیوه های درمانی ایدز هم کشف شود و کاملا این بیماری درمان شود.
بیمار مبتلا به اچ آی وی مثبت پیش از این در تلویزیون مثل کسی نمایش داده می شد که اعتیاد دارد و یا در حال مرگ است و انگار با ابتلای به این بیماری به عقوبت الهی دچار شده است

*شاید بهترین کسانی که بتوانند از تاثیر این سریال سخن بگویند مبتلایان به اچ آی وی هستند و من می خواهم مهمان دیگر این نشست ضمن معرفی کوتاهی از خود توضیح دهند که چقدر پخش سریال «پریا» در برخورد مردم با بیماران اچ آی وی مثبت و یا حتی زندگی همنوعانشان تاثیر داشته است و یا خواهد داشت؟

علیرضا: من خودم اچ آی وی مثبت هستم و با چنین افرادی زندگی می کنم، حرفه ام هم به گونه ای است که در یک آزمایشگاه کار می کنم و در طول روز با افرادی ارتباط دارم که هم جواب آزمایش‌های مثبت و هم منفی دریافت می کنند. ما همیشه دوست داشتیم سریال هایی از طریق صدا و سیما پخش شود که به این مسایل بپردازد و ویژگی های این بیماری را به صراحت بیان کند و اتفاقا پخش این سریال برای ما بسیار خوشایند بود. البته بسیاری از صحنه های سریال افراد را هم اذیت کرد چون خیلی از دوستان من مثل خود کیوان به این بیماری مبتلا شدند. همانطور که می دانید در ایران اکثر کسانی که به اچ آی وی مثبت مبتلا می شوند از طریق اعتیاد تزریقی آن را می گیرند. حتی زمانی که خانم افسانه بایگان به عنوان مادر پریا در مقابل بیماری کیوان مقاومت می‌کرد و از ارتباط این دو ناراضی بود بعضی از دوستان ما ناراحت می شدند و حتی دوست داشتند او کمی زودتر متقاعد شود. اگرچه که در نهایت خود ما فکر می کردیم اگر مادر پریا به سرعت متقاعد می شد شاید تاثیری را که الان سریال به جا گذاشته است، نداشت. در واقعیت هم همینطور است و افراد جامعه نسبت به این مساله گارد می گیرند و ذهنیتی که از بیماری اچ آی وی مثبت ملکه ذهن مردم جامعه شده است، به سختی تغییر می یابد. از نظر ما وقتی برای اولین بار دیدیم دو هنرپیشه مشهور پذیرفته اند که چنین نقشی را بازی کنند یک اتفاق خوب بود. پیش از این وقتی به ما مراجعه می کردند و می خواستند برای تصویربرداری چهره های ما را شطرنجی کنند من می گفتم چه نیازی است که لزوما خود ما صحبت کنیم و می توان افراد دیگری را جایگزین کرد که به عنوان هنرپیشه توضیحاتی را ارایه کنند اما کسی حاضر نبود که نقش یک اچ آی وی مثبت را بازی کند. بیمار مبتلا به اچ آی وی مثبت هم در تلویزیون مثل کسی نمایش داده می شد که اعتیاد دارد و یا در حال مرگ است و انگار با ابتلای به این بیماری به عقوبت الهی دچار شده است بنابراین پخش این سریال با آن پیشینه برای روحیه دوستان خود ما هم بسیار خوب بود.

*فکر می کنم شما حدود ۱۰ سال است که به بیماری اچ آی وی مثبت مبتلا شده اید. چقدر در این ۱۰ سال به دلیل ناآگاهی مردم از ویژگی های این بیماری و ترس هایی که در جامعه وجود دارد، اذیت شده اید؟ و اصلا فهمیدن بیماری شما چقدر باعث شده است که بایکوت شوید؟

علیرضا: ویروس اچ آی وی و مشکلات جسمانی که برای فرد ایجاد می کند یک طرف قضیه است و داروهایی که ما مصرف می کنیم و عوارض آنها طرف دوم مشکلات ماست. چون این داروها عوارضی دارند که می تواند به افسردگی شدید و یا دیگر مشکلات روانی منجر شود. بسیاری از مصرف کنندگان این داروها هم باید به خاطر این عوارض به روانشناس و روانپزشک مراجعه کنند و همزمان تحت نظر روانپزشک هم باشند.

دائم مجبور هستیم به دلیل بایکوت شدن بیماری، خود را پنهان کنیم
*این داروها به راحتی در دسترس شما قرار می گیرد؟

علیرضا: داروها رایگان است و اگر قرار باشد پولی بپردازیم بسیار گران هستند؛ به طور مثال خود من چند روز پیش یک قوطی حاوی ۶۰ عدد قرص گرفتم که حدود ۳.۵ میلیون تومان برای یک ماه بود که خوشبختانه این داروها به صورت رایگان در اختیار ما قرار می گیرد و همان‌طور که گفتم مساله ما عوارض روحی و روانی ناشی از مصرف داروها است. مشکل دیگر ما این است که دائم مجبور هستیم به دلیل همان بایکوت شدن، بیماری خود را پنهان کنیم و باید به دلیل نگرانی از اینکه بعد از آگاهی دیگران نسبت به بیماری و اینکه برخوردشان با ما چگونه خواهد بود از بیماری چیزی نگوییم که یک استرس دیگری را برای ما به همراه خواهد داشت و حتی این استرس ممکن است باعث شود تاثیر دارو کاهش یابد. افرادی که به راحتی بیماری خود را بیان می کنند، وضعیت سلامتی بهتری نسبت به افرادی دارند که آن را پنهان کرده و دائم در حال مبارزه هستند که کسی متوجه موضوع نشود.

*بنابراین یکی از مهمترین موضوعات مبتلایان این است که بتوانند اعتماد به نفس خود را حفظ کنند؟

علیرضا: بله قطعا همین طور است و این میان نگاه دیگران کمک زیادی به رفع این استرس ها و افزایش اعتماد به نفس خواهد داشت. بسیاری از دوستان ما با مشکلات جسمانی زیادی مواجه می شوند و به طور مثال از ترس اینکه پزشک یا دندانپزشک متوجه بیماری آنها شود و برخورد بدی داشته باشد ممکن است اصلا به دندانپزشک مراجعه نکنند، دردهایشان را تحمل کنند و مسائل درمانی را به تعویق بیاندازند و در مرحله اضطرار به دکتر می روند؛ چراکه بسیاری از بچه های ما خودشان این نگرانی و دغدغه را دارند که مبادا شخص دیگری را به این بیماری مبتلا کنند.

*سریال «پریا» چقدر باعث شد که شما بتوانید راحت تر بیماری خود را با اطرافیانتان مطرح کنید، مخصوصا پدر و مادرتان که گفتید در این ۱۰ سال از بیماری شما اطلاعی ندارند.

علیرضا: البته من بیماری را از پدر و مادرم به دلیل واکنش و برخورد آنها پنهان نکردم بلکه دوست نداشتم نگرانی بی‌موردی در این باره داشته باشند. چون به هر حال من سالم هستم و آنها هم می توانند شاهد زندگی من باشند بنابراین به نظر خودم نیازی ندیدم که بخواهم ذهنیتشان را خراب کنم و استرس بی موردی داشته باشند.

تنها یک ترس عمومی در جامعه ما به دلیل جهل و ناآگاهی از این بیماری وجود دارد
مستوفی: باید در نظر داشت این بیماری به گونه ای نیست که مهلت پایانی داشته باشد، به طور مثال گاهی ممکن است فردی به یک بیماری مبتلا شود که پزشک به او بگوید فقط ۶ ماه دیگر زنده است و فرد نیاز دارد که در این ۶ ماه برنامه ریزی هایی داشته باشد و اطرافیانش را از موضوع مطلع کند ولی در خصوص بیماری اچ آی وی مثبت، فرد می تواند سال ها در صحت و سلامتی زندگی کند و تنها یک ترس عمومی در جامعه ما به دلیل جهل و ناآگاهی از این بیماری وجود دارد. بنابراین لزومی ندارد که حتما به پدر و مادر خود اعلام کنید که دچار بیماری شده اید ولی اگر ترسی نسبت به بیماری وجود نداشته باشد و پدر و مادر نگرانی از آن نداشته باشند خب مسلما فرد مبتلا هم می تواند آن را بیان کند.

عفیفه: به نظرم برای رفع این ترس عمومی به ساخت چند سریال دیگر هم نیاز داریم.

علیرضا: بله اتفاقا دوستان من که می دانستند قرار است به این نشست بیایم تقاضا داشتند که خواسته ای را به گوش شما برسانم که حتما ساخت چنین سریال هایی ادامه‌دار باشد.

*این سریال بازتاب های خوبی داشت اما چه می توان کرد که ساخت چنین آثاری تنها مثل یک تب افزایش پیدا نکند و بعد به یکباره کاهش بیابد؟

عفیفه: این سوژه به نوعی است که هنوز می توان کارهای زیادی در این حوزه انجام داد و با آمارهایی که وزارت بهداشت در چند وقت اخیر به ما ارائه کرده است، فکر می کنم این سوژه هنوز جای پرداخت زیادی دارد. در این آمارها اشاره شده است که میانگین تماس ها با مراکز برای انجام آزمایش و یا کسب اطلاعات درباره بیماری اچ آی وی مثبت در مدت پخش و بعد از پخش سریال ۱۲ برابر شده است و یا آمار مراجعان حضوری ۷ تا ۸ برابر افزایش یافته است. به نظرم سریال «پریا» این برد را داشت که مردم به موضوع اچ آی وی توجه کنند. خود وزارت بهداشت نیز که بازخوردهای مثبت این اتفاق را دید هفته پیش جلسه ای با ما گذاشت و از بحران های دیگری سخن گفت که نیاز می دید درباره آنها نیز آثاری ساخته شود از جمله این بحران ها که به آنها اشاره شد، مساله دوران بلوغ دختران و پسران در مدارس بود و یا اعتیاد که پیش از این به عنوان یک عادت طبقه متوسط روبه پایین در نظر گرفته می شد، اما اکنون یک پدیده در شمال شهر شده و حتی جنس مواد هم عوض شده است.

ما قرار است سریال جدیدی طراحی کنیم که در ذیل مسایلی که به آنها پرداخته می شود بخشی همچنان به اچ آی وی اختصاص داده شود. زمانی پزشکی بیان کرد که پرداختن به اچ آی وی در ایران یک کم کاری ۱۲ ساله بوده است و ما نمی توانیم با یک سریال این خلاء ۱۲ ساله را کاهش دهیم و باید در این سال ها آگاهی سازی می شد اما انجام نشد.