پایان فرصت سوزی ها در بهره وری از منابع ملی انرژی

افزایش تولید و بهره وری از منابع انرژی کشور طی دوره مدیریت دولت یازدهم به ویژه پس از اجرایی شدن برجام، به سال ها فرصت سوزی در این عرصه پایان داد و چشم اندازی روشن در زمینه توسعه صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و دسترسی به ثروت های ملی پدید آورد.

دولت یازدهم در میانه سال 1392 در حالی کار خود را آغاز کرد که حجم بی سابقه ای از تحریم های هسته ای، گلوی اصلی ترین شریان درآمدی کشور را با شدت می فشرد. در چنین شرایطی، بازگشت به وضعیت عادی یا ایجاد درآمدهای جایگزین ارزی و امکان برونرفت از وضعیت تحریمی در کوتاه مدت برای بسیاری ناممکن می نمود.

فشارهای بین المللی بر سر اختلافات هسته ای تهران و غرب، در سال های منتهی به اوج تحریم ها، ایران را از عرصه رقابتی اقتصاد انرژی جهان دور ساخت. دشواری دسترسی به بازار جهانی نفت، عقب نشینی مشتریان سنتی، نبود سرمایه گذاری های تازه و فناوری های نوین در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی از جمله مهمترین چالش های این حوزه در سال های تحریم بود.

روی کارآمدن دولت یازدهم و به ثمر نشستن توافق هسته ای اما سبب شد تا گشایشی عمده در روابط خارجی ایران پدیدار شود؛ گشایشی که زمینه ساز دستاوردهای مهمی در زمینه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی شد.

*** نزدیک شدن تولید نفت به سطح پیش از تحریم ها

محدود ساختن تولید و فروش نفت به عنوان منبع اصلی تامین ارز مورد نیاز کشور، مهمترین هدف تحریم های بین المللی علیه ایران بود. با تشدید تحریم ها، تولید نفت ایران از حدود چهار میلیون بشکه پیش از تحریم ها به 2 و نیم میلیون بشکه در روز رسید. در دوره پیش از تحریم ها، صادرات نفت کشورمان نیز بیشتر از 2 و نیم میلیون بشکه در روز بود که در دوره اوج تحریم ها (سال 1392) به کمتر از یک میلیون بشکه رسید. کاهش تولید و صادرات نفت، تعطیلی بسیاری از چاه ها و تاسیسات نفتی را به همراه داشت.

توافق هسته ای، لغو تحریم ها و اجرای برجام در دولت یازدهم اما به این وضعیت پایان داد و متوسط تولید نفت خام کشور را که در دوره پنج ماهه نخست سال 1392، 2 میلیون 700 هزار بشکه در روز بود، به سه میلیون و 800 هزار بشکه در خرداد ماه سال جاری یعنی رقمی نزدیک به میزان تولید پیش از تحریم ها، رساند. همچنین، صادرات روزانه نفت خام از 970 هزار بشکه در ابتدای سال 1392 به نزدیک 2 میلیون بشکه در ابتدای سال 1395 رسید.

تلاش برای افزایش ظرفیت تولید نفت با تمرکز بر میدان های مشترک نفتی غرب کارون نیز از دیگر هدف های اجرایی دولت یازدهم بود. تولید روزانه این میدان از حدود 70 هزار بشکه در مرداد 1392 به نزدیک 210 هزار بشکه در خرداد 1395 رسید. بر اساس اعلان مسوولان وزارت نفت، تولید این میدان تا پایان امسال به بیش از 260هزار بشکه خواهد رسید.

***دسترسی 95 درصدی ایرانیان به گاز تا سال 1396

ایران از نظر میزان ذخایر گازی جهان در رتبه نخست قرار دارد، با وجود این، تا چند سال پیش، برخی مناطق کشور در فصل سرما با چالش قطعی گاز روبرو بودند. این وضعیت دست کم تا سه سال گذشته ادامه داشت تا سیاستگذاری های دولت یازدهم باعث شد هموطنان در طول فصول سرد با کمترین چالش ها روبرو شوند.

بنا بر اعلان تازه وزیر نفت، مصرف گاز در کشور در سال 1392، 145 میلیارد مترمکعب بود که در سال 1396 به 284 میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت. بهره برداری کامل از فازهای 12، 15 و 16 و 17 پارس جنوبی دیگر دستاوردهای دولت در زمینه تولید گاز بود که حدود 160 میلیون مترمکعب در روز به ظرفیت پالایشی و 140 میلیون مترمکعب به ظرفیت تولید گاز کشور افزود. همچنین، میزان برداشت گاز از میدان پارس جنوبی که در سال 1391 به طور متوسط 241 میلیون مترمکعب در روز بود، در سال 1394 با 50 درصد افزایش به رقم 356 میلیون مترمکعب رسید. بر پایه اعلان وزیر نفت، حدود 95 درصد از ایرانیان تا سال 1396 زیر پوشش شبکه گازرسانی خواهند بود.

اجرای طرح توسعه گازرسانی به روستاها در قالب ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر صورت می گیرد.در این ارتباط، پوشش گازرسانی به روستاها از 55 درصد در خرداد 1392 به حدود 67 درصد در اردیبهشت 1395 رسید. در همین دوره بهره مندی جمعیت کل کشور از گاز طبیعی نیز به 90 درصد رسید و به این شکل تا میانه سال 1396 نزدیک به 95 درصد از کل جمعیت کشور زیر پوشش شبکه گاز قرار خواهند گرفت. در این فرایند، از ابتدای سال 1392 تا پایان سال 1394 به بیش از 6200 روستا و 60 شهر جدید گازرسانی شد.

افزایش تحویل گاز طبیعی به صنایع عمده، دیگر دستاورد دولت یازدهم بود که از 81 میلیون و 500 هزار مترمکعب در روز (سال 1392) به 90 میلیون و 800 هزار مترمکعب (در سال 1394) افزایش یافت.

میزان متوسط تولید میعانات گازی کشور نیز در دولت یازدهم با افزایش روبرو بود. تولید میعانات گازی کشور زمان شروع به کار دولت یازدهم 386 هزار بشکه در روز بود که این میزان در اسفند ماه سال 1394 تا سطح 596 هزار بشکه در روز افزایش یافت.

*** توسعه پتروشیمی ها همزمان با پیگیری اهداف زیست محیطی

پتروشیمی یکی از مهمترین بخش های صنعتی کشور به شمار می رود. از آنجا که تولید و صادرات مواد حاصل از این فرایند، بسته به نوع فناوری و تولیدات، ارزش افزوده بالا و سودآوری خوبی دارد، می توان با استفاده از فناوری های نوین و دوری جستن از خام فروشی نفت، سودهای کلانی نصیب کشور کرد.

تاکنون، دولت یازدهم نیز گام های راهگشا و مفیدی در این چارچوب برداشته است. میزان تولید محصولات پتروشیمی با رشدی 14 درصدی از 40 میلیون و 600 هزار تن در سال 1392 به 46 میلیون و 300 تن در سال 1394 رسید. آمار صادرات این محصولات در همین دوره حاکی از رشد 46 درصدی است به گونه ای که این رقم از 12 میلیون و 800 هزار تن به 18 میلیون و 700 هزار تن رسید.

در راستای توسعه صنایع پتروشیمی، تحویل میزان گاز طبیعی به مجتمع های پتروشیمی در دولت تدبیر و امید افزایش یافت و از روزانه 35 میلیون و 600 مترمکعب در سال 1392 به 42 میلیون و 600 هزار مترمکعب در سال 1394 رسید.

همچنین، گشایش پنج طرح پتروشیمی با حدود یک میلیارد و 350 میلیون دلار سرمایه گذاری از دیگر اقدام های موثر و راهگشای دولت در صنعت پتروشیمی بود. ارزش تولیدات این طرح ها سالانه یک میلیارد و 340 میلیون دلار (به قیمت های پایه سال 1390) است. همچنین، آماده سازی و گشایش 14 طرح با سرمایه گذاری 5.5 میلیارد دلاری، از دیگر دستاوردهای این حوزه بود. ارزش تولید سالانه این واحدها نیز تا نیمه نخست سال 1396 پنج میلیارد و 700 میلیون دلار برآورد شده است.

بهبود کیفیت بنزین و نفت گاز تولیدی در راستای حفاظت محیط زیست هم دیگر گام موثر دولت به منظور رفع چالش های زیست محیطی به ویژه آلودگی هوا بود. در این راستا اقدام هایی چون قطع برداشت هیدورکربورهای غیراستانداردِ تولیدی پتروشیمی‎ ها و افزایش تولید بنزین یورو 4 در داخل کشور صورت گرفت که منجر به بهبود کیفیت هوای هفت کلانشهر کشور شد. این در حالی بود که در دولت های نهم و دهم به دلیل تولید بنزین غیراستاندارد در پتروشیمی ها، کلانشهرهای کشور با آلودگی شدید هوا در بسیاری از روزهای سال روبرو بودند.

همچنین، میزان تولید بنزین اصلاح شده و سوپر در پالایشگاه های نفتی کشور در دولت یازدهم از روند افزایشی قابل توجهی برخوردار شد تا آنجا که از 2 میلیون و یکصد هزار لیتر در روز به 25 میلیون لیتر در روز در سال 1394 افزایش یافت.

تکمیل طرح پالایشگاهی «ستاره خلیج فارس» نیز دیگر اقدام سودمند دولت یازدهم در زمینه توسعه پالایشگاه ها بود. برگزاری فراخوانِ ساخت هشت پالایشگاه کوچک 60 هزار بشکه‎ ای میعانات گازی در منطقه عسلویه به ارزش نزدیک به سه میلیارد دلار و انتخاب هشت شرکت سرمایه گذارغیردولتی، برای نخستین بار به صورت عمومی و در یک فرآیند اعتبارسنجی (بدون سرمایه گذاری دولتی) طی سه سال گذشته صورت گرفت.

به این ترتیب، دولت یازدهم توانست ضمن خروج از تنگنای تولید و فروش نفت، تا حد قابل قبولی در جهت جبران عقب افتادگی های یک دهه گذشته گام بردارد و به رغم برخی سیاه نمایی ها و کارشکنی ها، برنامه های خود را برای بهره وری بهینه از ثروت های خدادادی و منابع انرژی به پیش برد؛ کارشکنی هایی که طی ماه های اخیر در زمینه الگوی تازه قراردادهای نفتی نیز به شکلی بارز خود را نشان داد اما در نهایت انطباق نگاه کارشناسانه و منطقی مسوولان و کارشناسان وزارت نفت با منافع ملی را برای بسیاری به اثبات رساند.