جزئیات مذاکرات پشت‌پرده ترکیه و سوریه؛ اردوغان و بشار اسد آشتی می‌کنند؟

 ابتکارهای دیپلماتیک ترکیه برای پایان دادن به انزوای نفس‌گیر این کشور در عرصه بین‌المللی و خاورمیانه نتیجه داد. آنکارا پس از سازش با اسراییل و روسیه و ارسال پیام های دوستانه به مصر، به نظر می رسد که طرح هایی هم برای دمشق دارد که امکان یک سازش را فراهم می کند.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی «تدبیر و امید»؛ اسماعیل هاکی پکین از جمله دیپلمات‌های ترکیه‌ای است که در پشت پرده پرونده آنکارا ـ دمشق فعالیت دارد. پکین، ژنرال بازنشسته که مدتی را به عنوان رییس اطلاعات ستاد کل خدمت کرده در حال حاضر معاون رییس حزب وطن است که روابط خوب را با دولت شار اسد حتی در دوران بحران سوریه نیز حفظ کرده است. پکین گفته که پس از درخواست غیر مستقیم آنکارا، نقش میانجیگری را برعهده گرفته است. او در گفت‌وگو با المانتیور از احتمال سازش میان آنکارا و دمشق و همچنین تحولات اخیر در روابط آنکارا و مسکو صحبت کرده است.

براساس گزارش الجزیره، همتایان پکین در دمشق و مسکو در سال های 2007 تا 2011 ، زمانی که او رییس اطلاعات ارتش ترکیه بود، هنوز هم در پایتخت‌های مطبوعشان پست‌های مهمی را اشغال کرده اند و همین مساله دست او را در مذاکره با طرف روسی و سوری باز می گذارد. پکین گفته که سه بار در ماه های ژانویه، آوریل و می به دمشق سفر کرده و قرار است که به زودی با هیاتی از سیاستمداران و تجار ترکیه ای دوباره به آن جا بازگردد.

عبدالله الاحمر، دبیر کل حزب بعث سوریه، از جمله افرادی است که در فهرست تماس‌های پکین قرار دارد. اسماعیل پکین همچنین با ژنرال علی مملوک، رییس اداره امنیت ملی سوریه، ولید المعلم، وزیر امور خارجه و فیصل مقداد، معاون وزیر امور خارجه ارتباط دارد. اما نتیجه این ارتباط غیررسمی از طریق میانجیگیری پکین چه بوده است؟

پکین گفته است که آنکارا مهمترین خط قرمز خود، یعنی کنار رفتن بشار اسد از قدرت، را تغییر نداده است. او در توضیح انتظارات آنکارا می گوید: «ترکیه همچنان معتقد است که سنی ها، عرب ها و ترکمن ها باید در ائتلافی که قرار است در سوریه شکل بگیرد صدای خود را داشته باشند. دولت آنکارا همچنان با یک دولت تماما علوی مخالف است.»

پکین با خلاصه کردن موضع رژیم سوریه در این مذاکرات می گوید: «البته آنها قاطعانه درخواست ترکیه برای یک سوریه بدون اسد را رد می کنند. آنها می گویند حاضرند درباره تمامی گزینه ها صحبت کنند اما اجازه تقسیم کشور را نمی دهند و با فدرالیزه شدن سوریه هم موافقت نخواهند کرد. آنها به ویژه می خواهند که ترکیه دست از حمایت تمامی گروه های مخالف دولت بشار اسد بردارد و گذرگاه های مرزی تروریست ها را مسدود کند.»
 
پکین اشاره می کند که در جریان مذاکرات، رییس اداره امنیت ملی سوریه بارها به اتاق مجاور رفت تا بشار اسد را از روند مذاکرات مطلع کند. پکین می گوید که پیش از آغاز مذاکرات و پس از آن، نیروهای مسلح و وزیر امور خارجه ترکیه نیز از روند گفت وگو ها مطلع می شدند.

این دیپلمات ترکیه‌ای با اشاره به سازش دیپلماتیک آنکارا ـ مسکو می گوید که رهبران حزب او (حزب میهن) درخواست غیرمستقیمی را از طرف دولت برای مقابله با تنش های میان دو کشور دریافت کردند که در پی سقوط جنگنده روسی توسط نیرو هوایی ترکیه در سال گذشته بود.

پکین در پاسخ به این پرسش که پاسخ آنها به این درخواست چه بوده است، می گوید: «پس از تشدید تنش ها با روسیه، تجار نزدیک به حزب حاکم عدالت و توسعه با مشاوران رییس جمهور و نخست وزیر ترکیه دیدار کرده و توضیح دادند که این تشدید تنش ها با روسیه چه تاثیر بسیار بدی بر کسب و کار آنها داشته است. مشاوران به تجار گفتند که با رهبر حزب میهن ترکیه دیدار کنند. ما این سخنان را به عنوان درخواست غیررسمی دولت از خود برداشت کردیم و پس از تماس هایی با دولت با دولت روسیه تماس گرفتیم. در ماه دسامبر بود که به مسکو رفتیم.»

پکین می گوید: «در جریان مذاکرات مسکو اعلام کرد که انتظار یک عذرخواهی مکتوب را دارد و همچنین انتظارات و خواسته هایی درباره سوریه دارد که ما این مساله را به وزارت امور خارجه ترکیه منتقل کردیم.»

در حالی که اقداماتی برای از سرگیری روابط ترکیه و روسیه در دست بود، مسکو نخستین گام غیررسمی خود را به سوی آنکارا برداشت و آلکساندر دوگین، نماینده شخصی ولادیمیر پوتین و مشاور او در سیاست خارجی، سیزدهم جولای به آنکارا آمد و با مشاوران رجب طیب اردوغان دیدار کرد. سوریه موضوع مهم این دیدار بود. به گفته تکین، دوگین بار دیگر سوم اوت به آنکارا بازگشت و با مشاوران اردوغان و بنعلی ییلدریم، نخست وزیر ترکیه دیدار کرد. موضوع این دیدارها نیز دوباره سوریه بوده است.

نشست نهم اوت پوتین ـ اردوغان در سن پترزبورگ آغاز عصر جدیدی در روابط روسیه و ترکیه بود. مراد یتکین، سردبیر روزنامه حریت نوشت آنچه باعث کاهش تنش های ترکیه ـ روسیه شد "دیپلماسی محرمانه" بود. اردوغان درست پیش از دیدار خود با پوتین گفته بود: «مهمترین بازیگر برای برقراری صلح در سوریه، روسیه است.»

به گزارش دیپلماسی ایرانی، شرایط فعلی و سیاست های امروز آنکارا این پرسش را پیش روی ما قرار داده است که آیا آنکارا از خط قرمز خود عقب‌نشینی خواهد کرد و سیاست خود را در سوریه دوباره تنظیم خواهد کرد؟   

پایان ماه‌عسل ترکیه با مخالفان سوری

همچنین عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه مستقل رأی الیوم در تحلیل خود درباره تغییر موضع ترکیه در قبال سوریه آورده است: ییلدیریم بار دیگر ما را با اظهاراتش غافلگیر کرد. وی با زبان احترام و تقدیر درباره جایگاه و نقش برجسته بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه در بحران این کشور صحبت و تأکید کرد: ترکیه مایل است طی شش ماه آینده برای توقف خونریزی در سوریه و بهبود اوضاع وخیم در این کشور نقش مهمی را بازی کند.

چه کسی باور می‌کرد ییلدیریم چنین واژه‌هایی را در وصف اسد به کار ببرد حال آنکه در طول پنج سال گذشته کشورش هر چه در توان داشت برای سرنگونی این رئیس‌جمهور به کار گرفت؛ رئیس‌جمهوری که به گفته آنکارا "مردم خود را سر می‌بُرد و کشورش را ویران می‌کند؟"

صحبت‌های ییلدیریم را اینجا واژه به واژه می‌آوریم: "چه بخواهیم چه نخواهیم بشار اسد امروز یکی از بازیگران برجسته در بحران سوریه است و می‌توان با وی به خاطر آغاز مرحله انتقالی که در نتایج نشست‌های کنفرانس ژنو آمده، مذاکره کنیم."

رها کردن برخی مواضع استراتژیک مثل کاری که دولت ترکیه اکنون انجام می‌دهد با تغییر صد و هشتاد درجه‌ای صورت نمی‌گیرد بلکه به شکل تدریجی صورت می‌گیرد. این همان کاری است که ییلدیریم از آغاز نخست‌وزیری خود آن را انجام می‌دهد. نباید این را بعید بدانیم که تغییر احمد داووداوغلو، نخست وزیر سابق ترکیه با این هدف بود که وی را به عنوان سپر بلا قرار دهند و با این تغییر، تحول بزرگ خود را در قبال بحران سوریه توجیه کنند.

این تغییرات به سه مسئله اصلی برمی‌گردد که هرسه با هم مرتبط هستند و نمی‌توان آن‌ها را از هم جدا کرد. این سه عبارتند از:

اول سرنگونی جنگنده روسیه در نزدیکی مرز سوریه و ترکیه. این حادثه‌ای بود که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه را وارد باتلاق واقعی با همپیمان روسی خود کرد و همچنین باعث شد که جایگاه پایین ترکیه از نظر پیمان ناتو مشخص شود.

دوم برتری دادن کردها از سوی آمریکا و اروپا. زمانی که اردوغان از آمریکا و اروپا خواست بین ترکیه و کردها یکی را انتخاب کنند آن‌ها کردها را انتخاب کردند. در آن زمان اردوغان فهمید که غرب برای تشکیل "کشور کُرد" در طول مرزهای جنوبی کشورش با سوریه تلاش می‌کند. او که یک سیاستمدار خبره است، بعدا هم فهمید که وارد ائتلاف درستی نشده است و تمامیت ارضی کشورش بیش از هر زمان دیگری و از سوی "دوستان" آمریکایی‌اش و نه "دشمنان" سوری، عراقی و ایرانی‌اش تهدید می‌شود.

سوم کودتای نافرجام نظامی که اواسط ماه گذشته رخ داد و چشمان اردوغان و حزبش را به روی خطرات داخلی باز کرد که وحدت سیاسی و جغرافیایی کشورش را به دلیل دادن اولویت به جنگ در سوریه تهدید می‌کند.

ییلدیریم دوست گرمابه و گلستان اردوغان برای اصلاح همین اوضاع و تغییر معادله و مقدمه‌سازی برای تغییر نقشه هم‌پیمانان و دوستان ترکیه تعیین شد. برای همین او از همان روز اول تعیین شدنش در راستای همین هدف گام برداشت و در سخنرانی نخستش درباره بیهوده بودن جنگ سوریه و لزوم پیگیری سیاست "به صفر رساندن مشکلات" با همسایگان صحبت کرد.

بگذارید گذشته را رها و درباره آینده صحبت کنیم. اینجا باید بگوییم که ترکیه در حال فراهم آوردن مقدمات ورود به ائتلافی شامل روسیه، عراق، ایران و سوریه است و هدفش مقابله با کردهاست؛ کردهایی که بلندپروازی‌های آن‌ها درباره جدایی با حمایت آمریکا و اروپا هر روز در حال بزرگتر شدن است. این یعنی رها کردن میراث پنج سال گذشته درباره مداخله نظامی در سوریه و جنگ نیابتی برای سرنگون کردن نظام این کشور با هماهنگی عربستانی‌ها و قطری‌ها و حمایت از مخالفان سوری.

سه مسئله اصلی این تحلیل ما را تأیید می‌کند؛ مسائلی که ناگزیر باید اینجا ذکر شوند. این مسائل عبارتند از:

اول حملات جنگنده‌های نیروی هوایی سوریه به مواضع نیروهای آسایش برای نخستین بار. این حملات از سوی ییلدیریم مورد استقبال قرار گرفت. وی گفت: "دمشق فهمید که کردها تهدیدی برای سوریه هم هستند."

دوم حرکت جنگنده‌های آمریکا به سمت منطقه حسکه؛ جایی که نیروهای ارتش سوریه با نیروهای کرد درگیر هستند. این یعنی آمریکا به حمایت از کردها پایبند است و اگر لازم باشد به خاطر آن‌ها وارد جنگ هم می‌شود.

سوم سستی روزافزون در روابط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با ترکیه به ویژه روابط ریاض و آنکارا و گرمی در روابط میان ایران و ترکیه که خود را در دیدارهای متقابل مسئولان دو کشور و برنامه‌ریزی مسئولان ترکیه برای سفر به ایران نشان می‌دهد.

سیاست بازی است که شوخی‌بردار هم نیست. شاید خوب باشد این را یادآوری کنیم که سیاستمداران زبده با تمامی برگ‌برنده‌ای که در دستشان باشد برای خدمت به کشور و منافعشان بازی می‌کنند. این کاری است که اکنون سیاستمداران سوری، ایرانی و ترکیه‌ای آن را انجام می‌دهند.

براساس گزارش ایسنا، به نظر می‌رسد رهبران سوریه در طول پنج سال گذشته با برگ برنده کردها بازی کردند. آن‌ها با کردها در مقابل مخالفان بازی کردند در مقابل نیز ترکیه با برگ برنده مخالفان بازی کرد. اکنون معامله‌ای میان این دو وجود دارد. به این صورت که سوریه از کردها دست می‌کشد و در مقابل ترکیه مخالفان و حامیانشان را رها می‌کند یا اینکه ما اینگونه برداشت می‌کنیم.

ماه عسل ترکیه با مخالفان سوریه احتمالا به پایان خود نزدیک شده است و شاید بتوان گفت که ماه عسل میان مخالفان و آمریکا نیز به پایان رسیده؛ آمریکایی که هیچگاه در به حرکت درآوردن جنگنده‌هایش برای حمایت از کردها تردید نکرده  "موتورسیکلت‌اش" را هم برای حمایت از مخالفان سوری به حرکت درنیاورد.