انتخاب مستقيم شهردار از سوي مردم انجام شود؟

«انتخاب شهردار با راي مستقيم مردم» چند وقتي است که بر سر زبان‌ها افتاده است. ايده اوليه آن البته در روزهاي آخر دولت اصلاحات مطرح شد. در آن مقطع رئيس‌جمهور وقت ايران كه ناكارآمدي شوراي اول و دوم را در انتخاب يك شهردار ديده بود، پيشنهاد داد كه انتخاب شهردار شهرهاي بزرگ با راي مستقيم مردم انجام شود، شايد مسائل رخ داده در شوراهاي اول و دوم كمتر رخ بدهد. اتفاقي که در بسياري از کشورهاي جهان هم رخ مي‌دهد. از طرفي بر اساس پيش‌نويس لايحه مديريت شهري از اين پس شهرداران 50 شهر بالاي 200 هزارنفر جمعيت با رأي مستقيم مردم انتخاب خواهند شد. در صورت تصويب نهايي اين پيش‌نويس که تاکنون کميسيون‌هاي تخصصي وزارت کشور و کميسيون تخصصي دولت آن را تأييد کرده‌اند، انتخابات شهرداران اين شهرها هم‌زمان با انتخابات شوراها برگزار مي‌شود. محمدباقر قاليباف، شهردار کنوني تهران نيز معتقد است شهرداران بايد همزمان با شوراهاي شهر به طور مستقيم توسط مردم انتخاب شوند. اما سوالي که در اين ميان مطرح مي‌شود اين است که مزاياي اين تحول چقدر است؟

سابقه انتخاب شهردار توسط مردم

در کشورهاي ديگر

در فرانسه انتخابات شهرهاي پاريس، ليون و مارسي با ساير شهرها تفاوت دارد. در اين كشور بر‌اساس قانون در كمون‌هايي كه كمتر از 3500 نفر جمعيت دارند، اعضاي شوراي شهرداري در انتخاباتي دو مرحله‌اي (شبيه انتخابات مجلس در ايران) انتخاب مي‌شوند اما در شهرهايي كه بيش از 3500 نفر سكنه دارند، ليست‌هاي انتخاباتي تنظيم مي‌شود كه مردم به ليست‌ها راي مي‌دهند. در شهرهاي بزرگ ليون، پاريس و مارسي علاوه بر شوراي شهرداري از شوراي محله نيز بهره مي‌برند. به عنوان مثال، در پاريس انتخابات شوراي شهرداري در 20 منطقه انجام مي‌گيرد كه 163 نفر به عنوان اعضاي شوراي شهرداري و 352 نفر به عنوان شوراي محلات انتخاب مي‌شوند يا در شهري مانند واشنگتن دي.‌سي، شهردار براي يك دوره 4 ساله توسط مردم انتخاب مي‌شود، همانند شهر لندن كه از سال 2000شهردار توسط راي مستقيم مردم برگزيده مي‌شود. در برزيل شهرداران به جز مراكز استان‌ها، شهرهاي مرزي و مناطق امنيتي و حساس توسط مردم انتخاب مي‌شدند اما از سال 1988 همه شهرداران به طور مستقيم براي يك دوره 4 ساله توسط مردم انتخاب مي‌شوند. شهر دهلي هند يكي از هشت شهر بزرگ دنيا محسوب مي‌شود كه در آن از سال 2000 براي انتخاب شهردار انتخابات برگزار مي‌شود و شهردار با راي مستقيم مردم انتخاب مي‌شود.

دولتمردان و تدوين‌کنندگان لايحه «مديريت شهري» معتقدند: با تغيير نحوه انتخاب شهرداران شهرهاي با جمعيت بيش‌از 200 هزار نفر و مراکز استان‌ها از طريق راي مستقيم مردم، مشروعيت شهرداران افزايش يافته و موجب مي‌شود شهرداران به جاي روزمرگي به اجراي برنامه‌هاي اساسي و بلندمدت روي بياورند.

علي نوذرپور معاون امور شهرداري‌هاي سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌ها با تاکيد بر اينکه وضعيت شهرهاي ايران از نظر ويژگي‌هاي اجتماعي، فرهنگي و منابع درآمدي با يکديگر متفاوت است، مي‌گويد: بنابراين بايد اداره آنها نيز با شيوه‌هاي متفاوتي صورت گيرد. به گفته وي يکي از مشکلات کنوني در برخي از شهرها اين است که شهرداران به سرعت استيضاح مي‌شوند و در معرض تغيير قرار دارند، بنابراين عمر متوسط شهرداران کم شده و طبعا امکان برنامه‌ريزي ميان‌مدت براي اداره شهر را ندارند.

انتخاب توسط مردم بهترين کار براي شوراهاست

رئيس شاخه جوانان و دانشجويان حزب اعتماد ملي با اشاره به اينکه ليست‌هاي انتخاباتي، شهردار مدنظر خود را به مردم ارائه کنند، گفته است: «به نظر مي‌رسد وقوع سه رخداد متفاوت با انتخابات دوره‌هاي قبل شورا مي‌تواند منجر به بهبود وضعيت شهرها، شوراها و شهرداري‌ها شود.»

حجت نظري با اشاره به اينکه اولين و مهم‌ترين تغييري که بايد نسبت به دوره‌هاي قبل شاهدش باشيم اين است که تمام شهرها همچون تهران به‌صورت ليستي و ائتلافي رأي دهند، اظهار کرد: «معتقدم اين ائتلاف يا ليست بايد توسط نيروهاي سياسي و مشخصا اجتماع احزاب تنظيم و به جامعه ارائه شود، اما درعين‌حال ليست نهايي مي‌تواند لزوماً همگرايي نيروهاي همفکر سياسي نباشد. براي نمونه ممکن است ليستي با محوريت نگاه خاصي به توسعه يا بخشي‌هايي از مديريت شهري تنظيم شود».

مهرداد بائوج لاهوتي، نماينده مجلس نيز درباره مزيتهاي انتخاب شهردار توسط مردم به مردم‌سالاري مي‌گويد: «ما در حوزه شهري يک سري چالشهايي در زمينه سياست‌گذاري داريم. کار شورا، سياستگذاري است. اما مشکل اينجاست که شوراها درگير کارهاي اجرايي شده‌اند و ديگر کاري به سياستگذاري ندارند. به نظرم اين تمرين خوبي است که اکثر کشورهاي توسعه يافته در حال انجام آن هستند.» او در توضيح بيشتر مي‌گويد: «در اين صورت شوراهاي شهر اگر تخلفي يا مشکلي رخ دهد حق استيضاح دارند. همچنين مردمي‌که مي‌توانند رئيس‌جمهور را انتخاب کنند، بايد بتوانند شهردار را هم انتخاب کنند. به نظرم نبايد در اين زمينه دغدغه‌مند باشيم.»

لاهوتي درباره اشکالاتي که به اين طرح وارد مي‌کنند، مي‌گويد: «يک اشکالي که به اين کار وارد مي‌کنند اين است که مي‌گويند ممکن است انتخاب‌ها درست نباشد. اما ما همانطور که براي انتخاب رئيس‌جمهور يک سري شروط در نظر مي‌گيريم براي شهردار هم مي‌توانيم اين کار را انجام دهيم. خوبي اين شکار اين است که شهرداري که از طرف مردم انتخاب مي‌شود بايد پاسخگو باشد چون در زمان انتخابات، نامزدها با مردم حرف مي‌زنند و به آنها قول مي‌دهند. با اين کار وضعيت کار شهردار هم بهتر مي‌شود. به نظرم اگر چنين تغييري رخ دهد، خيلي بهتر است».