از یـزد تا یونسکـو

 شاید کمتر از 20 تا 30 سال پیش در شهرهای ایران محله‌ای قدیمی وجود داشت که زمانی شکوه و عظمت زیادی داشتند، اما دست روزگار تحت عنوان تغییرات فرهنگی و اجتماعی، رونق این محله‌ها را از سکه انداخت. مردم و نهادهای شهری در کمال ناسپاسی و بی‌مهری خانه‌های به جای مانده از گذشته را بافت فرسوده خواندند و به بهانه نوسازی، این خانه‌ها را یکی یکی از صحنه روزگار محو کردند. اما بافت تاریخی یزد از گزند مردم و مدیران ناآگاه در امان ماند و حالا مسئولان میراث فرهنگی قصد دارند آن را برای ثبت جهانی به کمیته میراث جهانی یونسکو معرفی کنند. ارزیابان یونسکو نیز تا کمتر از دو هفته دیگر به این شهر تاریخی می‌روند.

به گزارش جام‌جم، اگر چه چهلمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که اواخر تیرماه در استانبول در حال برگزاری بود با کودتای نافرجام ترکیه ناتمام ماند، اما این اجلاس دستاوردهای بزرگی چون ثبت دو اثر شامل یازده قنات به نمایندگی از فناوری قنات ایرانی و بیابان لوت با بیش از 40 هزار کیلومتر مساحت را برای ایران داشت.

حالا مسئولان میراث فرهنگی رویای بزرگ‌تری دارند؛ ثبت بافت تاریخی یک شهر؛ یعنی یزد که کوچه پس کوچه‌های تنگ کاهگلی و دیوارهای بلند محله‌های قدیمی‌اش بیشتر بازدیدکنندگان را شیفته خود می‌کند.

تحقق اقتصاد مقاومتی

هر کشوری می‌تواند در اجلاس سالانه کمیته میراث فرهنگی یونسکو یک اثر تاریخی و یک اثر طبیعی را برای ثبت در فهرست میراث جهانی معرفی کند، اما در دو سه دهه گذشته مسئولان توجه کمتری به این موضوع داشته‌اند. حالا انگار مسئولان میراث فرهنگی قصد دارند کم کاری مسئولان دولت‌های گذشته را جبران کنند و به جای معرفی یک اثر تاریخی مشخص، مجموعه بسیار بزرگ تری را به ثبت برسانند. برای مثال، به جای ثبت جهانی مسجد جامع یزد و میدان امیرچخماق، بافت تاریخی یزد را که این دو اثر را در خود جای داده در فهرست میراث جهانی اضافه کنند.

معاون میراث فرهنگی کشور که ید‌طولایی در ثبت جهانی آثار تاریخی دارد، چند روز پیش ضمن بازدید از بافت و محدوده 900 هکتاری شهر تاریخی یزد، از سفر ارزیابان یونسکو به ایران برای بررسی این بافت تاریخی خبر داد.

محمدحسن طالبیان با بیان این که شهرهای تاریخی کشور در دهه‌های اخیر بویژه دهه گذشته با آسیب‌های فراوانی مواجه شده‌اند، گفت: در این میان شهر تاریخی یزد نیز از این آسیب‌ها در امان نبوده است. هرچند تخریبات این شهر بسیار کمتر از دیگر مناطق کشور بوده است، ولی اکنون مسئولان عالی، دولتی و شهری یزد در کنار مردم و جامعه دانشگاهی اقدامات متعددی را برای حفاظت شهر انجام داده اند تا بدرستی این ثروت فرهنگی را حفظ کنند.

به گفته او، ثبت شهر تاریخی یزد در فهرست آثار جهانی انگیزه‌ای است تا بیش از گذشته به شهرهای تاریخی پرداخته شود و از آنها محافظت شود.

طالبیان با بیان این که ثبت جهانی شهر یزد الگوی تحقق اقتصاد مقاومتی و توسعه پایدار است، افزود: مردم با شیوه بهره‌برداری درست از آب کم و استفاده از مصالح بومی و سازگار با محیط توانسته‌اند فضای آرامش، توسعه و پویایی معیشت ایجاد کنند؛ یعنی این شیوه زندگی در محیط، کاملا دانش بنیان بوده و وضعیت نابسامان شهرسازی امروزی شهر تاریخی یزد می‌تواند الگوی بسیار خوبی باشد.

به گفته معاون میراث فرهنگی کشور، آنچه در شهر تاریخی یزد اهمیت دارد تداوم حیات مسکونی شهر و رونق معیشت محلی است، طوری که تمام معیشت محلی باید در جهت تداوم زندگی در یزد باشد.

تضمین‌هویت تاریخی یزد

از سوی دیگر، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری یزد ثبت جهانی شهر یزد را با 21 اثر جهانی ایران که پیش از این به ثبت رسیده‌اند متفاوت برشمرد و به جام‌جم گفت: تفاوت اساسی این اثر با آثار پیشین این است که در صورت ثبت بافت تاریخی یزد، برای نخستین بار یک شهر تاریخی ـ فرهنگی زنده ایران ثبت جهانی می‌شود که سکونت در آن جریان دارد. قاعدتا ساکنین به رفع نیازهای روزانه خود مشغولند و مجبور به اعمال تغییرات اجتناب‌پذیر برای بهبود شرایط زندگی خود خواهند بود. به باور محمدمهدی شرافت، ثبت جهانی یزد، تضمین‌کننده هویت این شهر خواهد بود و هدف از ثبت آن، ارتقای کیفیت زندگی ساکنان بافت تاریخی است و توسعه گردشگری و معرفی شهر یزد در اولویت دوم و سوم ما قرار دارد.

او با بیان این‌که قصد ما از ثبت جهانی بافت تاریخی یزد این است که ارزش آن را برای ساکنانش ارتقا دهیم و با ارائه خدمات برتر شرایط زندگی در آن را سهولت بخشیم تا شاهد تخلیه بافت تاریخی نباشیم، افزود: ما یک برنامه عملیاتی برای اداره شهر آماده کردیم که از سوی نهادهای محلی از جمله شورای شهر و شهرداری و نهادهای رسمی حاکمیت پذیرفته‌ شده و این می‌تواند تضمین‌کننده اهداف ما باشد.

تفاوت یزد با دیگر شهرهای جهانی

اگر یزد به سلامت مراحل ثبت در فهرست جهانی یونسکو را طی کند، نخستین شهر ایران است که چنین جایگاهی را کسب می‌کند. با وجود این، ثبت جهانی شهرها در این فهرست یونسکو پیش از این هم سابقه داشته است. برای مثال، کشورهایی چون، ایتالیا و برزیل بیش از شش شهر خود را در این فهرست به ثبت رسانده‌اند. اما آن‌طور که محمدمهدی شرافت مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد می‌گوید: وسعت شهر یزد ویژگی کم‌نظیر این شهر است و 140 هکتار از 700 هکتار بافت تاریخی این شهر که ثبت ملی شده برای ثبت جهانی در نظر گرفته شده که امیدواریم در آینده مساحت بیشتری به آن افزوده شود.