محورهای گفت‌وگوی روحانی و پوتین در باکو

  با آغاز مذاکرات 1+5 و در نتیجه آن توافق ناشی از این مذاکرات برخی بر این دیدگاه بودند که احتمال کاهش روابط ایران و روسیه به عنوان رقیب و جبهه مقابل غرب وجود دارد. در دهه های اخیر ایران به نسبت موضع گیری که در رابطه با غرب داشت تمایل بیشتری برای ارتباط با روسیه نشان می داد که البته گاهی این تمایلات را یکطرفه تلقی می کردند اما در شرایط کنونی و در دوران بعد از توافق هسته ای ایران و 1+5 از چند جبنه شاهد افزایش روابط ایران و روسیه بودیم.یکی از مهمترین دلایل در این خصوص تمایل روسیه برای داشتن برگ امتیازی ایران در مقابل غرب است که در معادلات بین‌المللی و خصوصا منطقه‌ای برای این کشور بسیار مهم است. از سوی دیگر در جریان درگیری و جنگ در سوریه موضع دو کشور مذکور به هم نزدیک بوده و همین امر موجب تعامل بیش از پیش آنها شد. حال در شرایطی که غرب در تلاش است تا شرایط تحقق برجام را با وجود کارشکنی‌ها فراهم آورد، دیدار و تبادل نظر دو کشور همسایه و استراتژیک در عرصه منطقه‌ای و بین المللی می‌تواند بسیار مهم باشد.

دیدار روسای جمهور ایران و روسیه در ادامه دیدارهای سه جانبه میان ایران و آذربایجان و روسیه که قرار است در باکو پایتخت آذربایجان برگزار شود، انجام خواهد شد. اسپوتنیک خبرگزاری روسیه اعلان کرده است که در دیدار سران ایران و روسیه قرار است بحث‌هایی در راستای گسترش همکاری های دفاعی و نظامی داشته باشند. البته تحلیلگران داخلی بر این اعتقادند که این دیدارها درمورد حل بحران قره‌باغ، بحث تروریسم و داعش خواهدبود.

در همین رابطه علی مطهرنیا کارشناس مسائل سیاسی خارجه در گفتگو با «ابتکار» ضمن تاکید بر جنبه‌های مختلف این دیدار گفت: این دیدار، دیداری مهم از جهت حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای خواهد‌‌بود؛ به این دلیل که این دو کشور دارای همگرایی‌های بسیاری هستند. در حوزه عملیاتی با توجه به نوع عملکرد سوریه و بعضی از فراز و نشیب‌هایی که در سوریه رخ داده است، می توان گفت دیدار روحانی و پوتین می‌تواند در راستای همگرایی بیشتر برای حل مشکل سوریه نیز صورت گیرد. وی با تاکید بر اینکه دیدار روسای جهان در چارچوب منافع ملی و امنیت ملی کشورها و ترسیم اهداف ملیشان صورت می‌گیرد گفت: این دیدارها برآن است که چالش‌های فراروی کشورها را تبدیل به فرصت‌هایی برای وضعیت بهتر و مناسبتر و برای دستیابی به ارتباطات موثق‌تر و موثرترست. لذا در حوزه سیاست خارجی این دیدارها زمانی اهمیت می‌یابد که در یک بافت موقعیتی ویژه صورت پذیرد.

این دیدار را در بستر دوران درون برجامی ببینیم

این تحلیل‌گر مسائل سیاسی در خصوص اهمیت این دیدار افزود: این دیدار بایستی در دوران خاص خود بررسی شود که به دوران پسابرجامی معروف است ولی من از آن به دوران درون برجامی یاد می‌کنم. در دوران درون برجامی که جمهوری اسلامی و طرف‌های مقابل آن یعنی کشورهای1+5 در تلاش برای پیاده شدن توافق‌نامه ژنو هستند، با توجه به جایگاه روسیه در ورود به نظم بین المللی و منطقه زمینه‌هایی را ایجاد می کنند تا دیدار روحانی با پوتینی که یکی از روسای جمهور قدرتمند کشورهای 1+5 است و از سوی دیگر رییس جمهور پایتختی است که مدعی شراکت استراتژیک با ایران است بسیار مهم باشد.

وی اظهار‌کرد: هرچند که از منظر واقع گرایی سیاسی روسیه مهمترین رقیب استراتژیک ایران در بازار بین المللی انرژی در کنار عربستان محسوب می‌شود، لذا باید دیدار روحانی با پوتین را با چنین ابعادی مورد توجه قرار داد.مطهرنیا تاکید کرد: به هر تقدیر باید بپذیریم اگرچه پوتین و روسیه در مناطق جغرافیایی چون سوریه در کنار ایران از بشاراسد حمایت می‌کنند اما در بسیاری از زوایا از جمله در دریای خزر یا طبرستان و بازار انرژی با ایران اصطکاک دارد.

به امید شکل‌دهی به نظام‌نوین جهانی هستیم

وی افزود: از طرف دیگر باید توجه داشت که روسیه در وضعیت کنونی تلاش شایسته‌ای را از منظر تل آویو در جهت هم‌سویی با رژیم صهیونیستی انجام داده است و از جهت دیگر در بازار انتخاباتی ایالات متحده آمریکا به گونه‌ای عملیاتی از ریاست جمهوری ترامپ حمایت کرده‌است و این حمایت از طریق هک ایمیل‌ها در آمریکا و در ارتباط با هیلاری کلینتون بود و درخواست ترامپ از پوتین نیز که اکنون نقل محاول سیاسی و بین المللی است. لذا این دیدار از یک جهت دیدار معمولی با یک ابرقدرت منطقه‌ای با یکی از قدرت‌های بزرگ محسوب شود و از این جهت می‌تواند دارای اهمیت وافی باشد، اما به جهت سیگنال موجود در زمینه‌های مختلف که اشاره شد، باید گفت که این دیدار از این جهت اهمیت پیدا می کند که در آستانه نوعی تغییر و تحول در خاورمیانه و گامی در جهت شکل نهادن به نظم آینده بین‌الملی در منطقه خاورمیانه و سپس گسترش آن به نظام بین‌المللی هستیم، به طوری که نظام نوین جهانی بایستی گامی در جهت پیشرفت شکل‌دهی و محتوا‌بخشی به نظم نوین آینده بهره گیرد.

روسیه کاتالیزور عملکرد غربی ها به تعهدات برجام

مطهرنیا در پاسخ به پیش بینی نتایج حاصل از این دیدار گفت: نمی‌توان توقعات فزاینده از این دیدار داشت. آنچه می تواند بر برجام تاثیر گذارد نوع عملکرد کشورهای غربی در رابطه با این توافق است، همانطور که اتحادیه اروپا تلاش دارد که بسیاری از تحریم‌های متوجه جمهوری‌اسلامی را بردارد، در روزهای اخیر درحال مشاهده فضای مساعد و برداشته شدن تحریم‌ها هستیم؛ ایالت متحده با مرکزیت کاخ سفید در برابر کنگره آمریکا که به غایت جهموری‌خواه و نئومحافظه کار است، جنبه‌ها و وجوهی از تحرکات مثبت را در راستای برجام از خود نشان داده است که جمهوری اسلامی ایران این گام‌ها را تا حدی محتاطانه و جوسازی علیه برجام تلقی می کند. وی اظهار کرد: دیدار پوتین و روحانی با توجه به جایگاه رقابتی که در فضای بین المللی با واشنگتن و کشورهای اروپایی دارد و از طرفی دیگر باتوجه به اینکه روسیه در تعاملات بین المللی منتهی به تسلط به کریمه قرار گرفته است، می تواند کاتالیزوری در جهت تحرک بیشتر در عمل به تعهدات برجام در میان کشورهای 1+5 باشد.

ایران برگ امتیاز روس‌ها

مطهرنیا در خصوص استراتژی روسیه در قبال ایران گفت: روسیه همواره تلاش داشته‌است از ایران به عنوان برگ امتیاز‌گیری از کشورهای غربی استفاده کند. روسیه به هیچ وجه در رئالیسم روسی خود در حوزه سیاست خارجی به ایران به عنوان شریک استراتژیک ننگریسته است، اگرچه در دهه‌های گذشته به دلیل فعل و انفعالاتی که در داخل ایران- بعد از انقلاب اسلامی- رخ داد و در منطقه پژواک داشت، تلاش داشتند خود را در جبهه موافقان و دوستان نشان دهند اما در عمل همواره تلاش کرده‌اند از امتیازات ایران در حوزه بین المللی و منطقه‌ای استفاده کرده و به گونه‌ای از ایران به عنوان شریک تجاریِ سیاسی خویش در جهت ایجاد منفعت بیشتر بهره ببرند نه اینکه به عنوان شریک سیاسی در تقسیم امتیازات به گونه‌ای عمل کنند که عدالت در ارتباط و همگرایی بیشتر منطقه‌ای و بین المللی باشد. لذا روسها همواره تلاش داشتند ایران را یگ برگ امتیازگیری از غرب و هم افزایی حمایتی خود در مناطق هدف مورد توجه قرار دهند؛ این معنا را حتی در سوریه با وجود همگرایی بسیار زیاد ایران و روسیه در حمایت از بشار اسد بارها تجربه کردیم.
روسیه به دنبال ثبات عملکرد سیاسیش است
مطهرنیا در پایان بیان کرد: روسیه اکنون در وضعیتی قرار دارد که به ایجاد ثبات سیاسی در عملکردهای خارجی خود نیاز دارد. هرچند حضور روسا در سوریه بر اقتصاد روسیه فشار می‌آورد اما ورودشان به سوریه اجتناب‌ناپذیر بود. مهمتر از این مسئله تبعات اقتصادی ناشی از ورود روسها به سوریه در آینده است که البته این آینده کلید خورده‌است. وی افزود: اگر روسها بخواهند تنش‌های بیشتری را با آمریکا و جبهه غرب داشته‌باشند، هزینه‌های زیادی را بر دوش روسیه تحمیل می کند. همانطور که روسیه توانست محبوبیت خود را در کریمه بازپس گیرد، حدود دو دهه از انفعالی عمل کردن این کشور با توجه به واقعیت های اقتصادی در روسیه و امکان گسترش ناامنی به طرف مرزهای روسیه و چین وجود دارد که به دنبال این هستند که محافظه‌کارانه‌تر عمل کنند.

صرفا به رابطه با روسیه فکر نکنیم

در این خصوص بهرام امیراحمدیان استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل منطقه در گفتگو با ابتکار ضمن با اهمیت دانستن این دیدارها گفت: کشورهای ایران آذربایجان و روسیه در مسائلی از جمله حل بحران قره باغ، مسئله داعش و هم‌چنین موضوعاتی مانند قاچاق مواد و بحث تروریسم گفتگو خواهند داشت. امیر احمدیان در خصوص تاثیر برجام بر روند تعاملات دو کشور ایران و روسیه گفت: اولا به موفقیت رسیدن برجام دلیلی بر باز شدن درهای اروپا بر کشور نیست و از سوی دیگر از لحاظ ژئوپولیتیکی مهم است که کشوری صرفا با یک همسایه ارتباط برقرار نکند چراکه اگر شرکای سیاسی کشور محدود باشند در صورت تیرگی روابط، کشور با مشکل روبرو می‌شود. وی تاکید کرد: در دوره‌ای مقامات ما تصمیم به ارتباط خاص با روسیه گرفتند اما در دوره جدید فصلی نو در روابط خارجی ایران ایجاد شده که در کنار آن از ظرفیت‌های موجود روسیه هم بهره می گیریم.

ظرفیت‌های داخلی روسیه محدود است

استاد دانشگاه تهران افزود: باید توجه داشت که ظرفیت‌های داخلی روسیه محدود است و بیشتر در زمینه عدوات نظامی و جنگی مورد توجه است. وی تاکید کرد: ما هیچ کالای ساخت روسی را در ایران نمی‌شناسیم که برندی معروف باشد. این امر هم به دلیل کم بودن صادرات میان دو کشور و شاید هم نبود شرایط داخلی روسیه برای تولید کالا و صادرات آن باشد. در مقابل هم در روسیه برندهای ایرانی وجود ندارد، لذا ظرفیت‌ها محدود است و روسیه هم صادرکننده انرژی است و ما هم صادرکننده انرژی هستیم و کالاهایی را هم که صادر می‌کنیم در محدوده همین ظرفیت‌هاست به این سبب شرایطی که بیش از این دو کشور بتوانند همکاری کنند موجود نیست.

روابط ایران و روسیه استراتژیک است

امیراحمدیان با اشاره به روابط استراتژیک دو کشور افزود: روابط ایران و روسیه در زمینه های استراتژیک بیش از سایرین است، و در زمینه توسعه راه آهن، سیلو و صنایع سنگین با هم ارتباط دارند. این تحلیل گر مسائل سیاسی اظهار کرد: نزدیک شدن ایران به روسیه به این معنی نیست که به مانند قبل از انقلاب بخواهیم روسیه را جایگزین غرب کنیم. ما این حق انتخاب را داریم که شرکای خود رار برمبنای برنامه‌های بلندمدت و توسعه انتخاب کنیم و در حوزه‌های مختلفی که نیازداریم با کشورهای دیگر همکاری کنیم. اما این همکاری‌ها زمان می‌برد. این امر نیاز به زیرساخت و فراهم کردن ظرفیت‌ها دارد.

از فرصت‌ها بهره نمی‌گیریم

امیر احمدیان با اشاره به سطوح همکاری دو کشور گفت: ما درچند سطح با روسیه همکاری می کنیم ازجمله قرار است راه آهن ایران را از طریق راه آهن آذربایجان به روسیه وصل شود، در زمینه راه‌های ارتباطی زمینی قرار همکاری داریم که از آستارا به مرز روسیه در داغستان و از آنجا از طریق راه‌های زمینی به بخش‌های مختلف روسیه وصل می‌شود که از دوران جنگ‌ اول چچن این راه بسته شده و ارتباط قطع شده‌است.هم‌چنین در بحث صادرات غذایی به روسیه از زمان جنگ اوکراین به دلیل تحریم‌های اروپا علیه روسیه شرایط برای ایران فراهم شد. قرار بود که فعال شویم ولی کوشش زیادی در این زمینه نکردیم.البته تا ما شرایط را مهیا کنیم روابط روسیه با این کشورها ممکن است بهتر شود و فرصت پیش آمده از دست برود.

روابط ایران و روسیه از دیرباز مهم و تاثیرگذار بوده‌است، در طی چند سال گذشته هم این روابط بیشتر شده است. البته با لغو تحریم‌ها و اجرای برجام شرایط برای همکاری‌های بیشتر ایران و روسیه فراهم شد. گرچه برخی فکر می‌کردند با انجام این توافق ایران از روسیه فاصله بگیرد اما در حقیقت روسیه برای حفظ قدرت و تاثیرگذاری خود بر منطقه و به دلیل داشتن منافع مشترک با ایران در زمینه انرژی و جنگ سوریه، سعی در حفظ روابط دوکشور و حتی افزایش آن داشت. در این زمینه روسیه با عمل به تعهدات گذشته خود در قبال ایران با تحویل سامانه اس 300 به ایران ثابت کرد که نمی خواهد ایران را از دست دهد و حتی به دنبال تنش با اروپا هم نیست. این دیدار هم می‌تواند زمینه تعاملات دو کشور در مسائل داخلی و بین المللی را افزایش دهد.