چهره‌ی خبرنگار در سینمای ایران کجاست؟

  در سینمای جهان بارها از کاراکتر خبرنگار به عنوان شخصیتی جستجوگر برای یافتن حقیقت یا برقراری عدالت استفاده شده است. سینما به عنوان یک رسانه‌ی جمعی پربیننده قادر است با نشان دادن جرم‌هایی که در حال وقوع در جامعه هستند به مخاطبان خود بینش و هوشیاری سیاسی و اجتماعی داده و حتی منجر به واکنش‌هایی در جهت اصلاح این امور از سوی مردم و مسئولین شوند. متاسفانه در سینمای ایران این نقش کمرنگ، منفعل و فرعی است. چه بسا بتوان با استفاده از شخصیت حقیقت خواه خبرنگار به واکاوی بسیاری از ناهنجاریهای اجتماع پرداخت. به عبارت دیگر بازیگر در نقش خبرنگار، بتواند خودِ واقعی خبرنگار شود با خلق و خوی خستگی‌ناپذیر جستجوی راستی و درستی.

سینمای جهان

برای نمونه می‌توان به فیلم سینمایی موفق SPOTLIGHT(2016) اشاره کرد که در آن یک گروه از خبرنگاران به بررسی یک پرونده‌ی جنجالی واقعی در امریکا می‌پردازند. تلاش‌های مستمر و تعهد آنها باعث باز شدن پرونده و دستگیری گناهکاران می‌شود. تنش دراماتیک موجود در فیلم ناشی از نبرد بین نیروهای خیر و شر نیست بلکه ناشی از مشکلات پیش روی روزنامه نگارهایی است که تلاش می­کنند تا سر از حقیقت دربیاورند در حالی که با کاهش بودجه و ضرب الاجل­ها محاصره شده­ اند. این فیلم بر اساس داستانی واقعی بازسازی شده که در زمان خود جنجال‌های زیادی آفرید. فیلم سینمایی شهر مرزی BORDER TOWN یک درام آمریکایی است که در سال ۲۰۰۶ به نمایش درآمد. در این فیلم گریگوری نوا علاوه بر کارگردانی نوشتن فیلم‌نامه را نیز برعهده داشته‌است. در فیلم شهر مرزی بازیگرانی چون جنیفر لوپز، آنتونیو باندراس و مارتین شین به ایفای نقش پرداخته‌اند. داستان این فیلم از ماجرای واقعی قتل‌های متعدد زنان در شهر سیوداد خوارز مکزیک الهام گرفته شده‌است و داستان یک خبرنگار آمریکایی کنجکاو را که توسط یک روزنامه برای تحقیق درباره قتل‌ها به منطقه فرستاده شده را به تصویر می‌کشد. یکی از بهترین آثار سینمایی در رابطه با خبرنگاران «همه مردان رئیس جمهور» Al- the President`s Me- (1996)‌ است. این فیلم بازخوانی چگونگی وقوع حادثه واترگیت است. رسوایی واترگِیت(Watergate) به وقایعی اطلاق می‌شود که میان سال‌های1975 ــ 1972 در هتلی به همین نام در واشنگتن اتفاق افتاد که منجر به استیضاح و سپس کناره‌گیری ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا شد.این فیلم که درباره کوشش دو روزنامه نگار معروف آمریکایی و نویسندگان واشنگتن پست یعنی باب وودوارد و کارل برنشتاین برای افشای ماجرای واترگیت و ترسیم یکی از بزرگ‌ترین رسوایی‌های سیاسی آمریکا است. پاکولا وارد مقوله روابط شخصی بین دو خبرنگار نمی‌شود و با ماجرای واترگیت برخوردی شبه مستند دارد که بر گیرایی فیلم می‌افزاید.

فیلم‌های سینمایی

با نگاهی به کارنامه‌ی سینمایی کارگردان‌های مختلف، دغدغه‌ی آنهایی که در حوزه‌ی جنگ و دفاع مقدس کار کرده‌اند مانند «ابراهیم حاتمی کیا» در استفاده از کاراکتر خبرنگار در آثارشان را پررنگ‌تر می‌بینیم، به عنوان مثال در آخرین اثرش « بادیگارد »، «کامران نجف زاده» که خبرنگار صدا و سیماست در نقش خودش ظاهر شده است. از دیگر فیلم‌هایی در فضای جنگ که یک خبرنگار در آنها نقش محوری دارد می‌توان به «حکایت عاشقی» با فیلم‌نامه‌ای از «احمد رمضان زاده» اشاره کرد. در این فیلم قصه‌ی عشق یک خبرنگار ایرانی (با بازی بهرام رادان) به یکی از آوارگان شیمیایی حلبچه نمایش داده می‌شود؛ یک درام عاشقانه‌ در بستر فجایع بمباران شیمیایی عراق. یک سطر واقعیت عنوان سومین فیلم بلند سینمایی علی وزیریان است که در سی امین جشنواره فیلم فجر در بخش مسابقه سودای سیمرغ حضور داشت. این فیلم با بازی حسین یاری و مهراوه شریفی‌نیا در نقش‌های اصلی روایتی از زندگی زوجی مطبوعاتی است که به واسطه مواجهه با پیشنهادی و مشکلاتی که در مسیر کاری خود دارند به فکر مهاجرت می‌افتند. برخی از منتقدین اعتقاد داشتند که فیلم «یک سطر واقعیت» به فرضیه‌ای پرداخته که نسبت به عالم روشنفکران و قشر فرهنگی در کشور وجود دارد و آن حمایت‌های مالی پنهان و آشکار عوامل بیگانه تحت عناوین بشردوستانه است . همین موضوع موجب شد تا بسیاری از منتقدین علیه این فیلم موضع گیری کنند . البته انتخاب‌های نادرست و پرداخت‌های ضعیف هم برای این تیپ شخصیتی کم نبوده است؛ به عنوان مثال سحر قریشی در نقش یک خبرنگار در فیلم رسوایی 2؛ شخصیت خبرنگار این فیلم خام، پرداخت نشده و بدون داشتن اطلاعات درست و تجربه‌ی کافی از حرفه‌ی خبرنگاری روی پرده آمده است. در این بخش می‌توان به فیلم «مزار شریف»به کارگردانی «عبدالحسن برزیده» اشاره کرد. این فیلم داستان کشتار دیپلمات‌های ایرانی در کنسولگری ایران در شهر مزار شریف افغانستان است که به دنبال هجوم نیروهای طالبان منجر به شهادت ۱۰ تن از کارکنان کنسولگری ایران شد. ابراهیم برزیده بازیگر نقش شهید محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران که در حادثه حمله به کنسولگری ایران در افغانستان به شهادت رسید، در گفت و گویی درباره ایفای این نقش در فیلم «مزار شریف» به کارگردانی عبدالحسن برزیده گفت: من به داستان «مزار شریف» بیشتر از بعد سینمایی نگاه می‌کنم تا بعد تاریخی و یا سیاسی آن، در مورد وضعیت آن دوران و جنگ داخلی که افغانستان در شرایط بسیار وحشتناکی قرار داشت، حس می کنم یک خبرنگار برای حضور در آن محل می تواند انتخاب کند و در آن محیط قرار نگیرد، اما دیپلمات‌ها مجبور هستند و این اقتضای کار آنهاست. پس بنابراین یک خبرنگار باید ویژگی‌هایی داشته باشد تا در این شرایط حضور پیدا کند: یکی شجاعت و جسارت است و دیگری این که عاشقانه کار خود را دوست داشته باشد تا با وجود داشتن خانواده، از تمام علایق خود بگذرد و این خطر را پذیرفته، ریسک کند و در این محیط قرار بگیرد.

شبکه خانگی

به تازگی فیلم‌ها و سریال‌های پرمخاطب در شبکه‌ی خانگی عرضه می‌شوند که بیشتر آنها به علت سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی از ژانرهای اکشن، درام‌های پرکشش یا کمدی برای فروش بیشتر و جذب مخاطب استفاده می‌کنند. سریال «عالیجناب» به کارگردانی «سام قریبیان» برای شبکه نمایش خانگی ساخته می شود و یک اثر ۶ قسمتی است که احتمالاً ادامه دار شود و فصل های بعدی آن هم ساخته شود. «آزاده صمدی» در این سریال نقش یک دختر خبرنگار را دارد، یک خبرنگار سیاسی که با اتفاقاتی در حرفه‌ی خود مواجه می‌شود. صمدی در گفت و گویی با اشاره به اینکه برای رسیدن به نقش خود با یک خبرنگار سیاسی صحبت کرده است، گفت: با نقش خبرنگار چندان ناآشنا نبودم اما باز هم با یک خبرنگار سیاسی صحبت کردم و او برای من خاطراتی را از زندگی خود تعریف کرد که برایم بسیار عجیب بود. من احساس کردم این خبرنگار چه زندگی پر از ریسکی داشته و چه جسارت‌هایی را تجربه کرده است. من گاهی خود را جای او قرار می‌دادم و فکر می‌کردم اگر قرار بود این همه استرس را تجربه کنم چه اتفاقی رخ می‌داد. وی با اشاره به این تجربه‌ها و ریسک‌ها بیان کرد: تعریف کردن این خاطرات باعث شد من بتوانم موقعیت‌هایی را تخیل و تصور کنم. این موقعیت‌ها هیچ‌گاه در سریال «عالیجناب» بوجود نمی‌آید، اما کمک می‌کند من نقشم را بهتر درک کنم. به هرحال این شیوه‌ای است که در رسیدن به نقشم انتخاب می‌کنم و برای هر نقشی با افراد درگیر آن نقش و چالش‌هایی که دارند گفت وگو می‌کنم.

تله فیلم‌ها

تله فیلم‌هایی که برای صدا و سیما ساخته می‌شوند اکثراً سفارشی و مناسبتی هستند و چهره‌ی خبرنگار در شخصیت‌های آنها عموماً خبرنگار جنگی است. به عنوان مثال تله فیلم تلویزیونی «نفربر» به کارگردانی اسماعیل فلاحی‌پور در شهرک غزالی تصویربرداری و از شبکه یک در هفته دفاع مقدس پخش شد. داستان «نفربر» درباره محمدعلی ( با بازی مهدی سلوکی)، یک عکاس و خبرنگار است که در دوران جنگ به عنوان یک رزمنده وارد منطقه مرزی می شود. او در ابتدای ورود به روستا متوجه می شود کل اهالی روستا قتل عام شده و به جز یک زن و دو کودک کسی زنده نمانده است. او تصمیم می گیرد این افراد را از روستا خارج کند، اما با مشکلاتی روبرو می شود و... .
سریال
شاید اولین سریال تلویزیونی که به طور مستقیم به فضای مطبوعات می‌پرداخت را بتوان سریال «بدون شرح» دانست ساخته‌ی مهدی مظلومی که در سال 1381 از شبکه‌ی سه صدا و سیما پخش شد. این سریال تم طنز داشت و در زمان خود با استقبال زیادی مواجه شد. «بدون شرح» ماجرای دفتر یک هفته نامه است که در حال ورشکستگی است اما سردبیر و کارکنان و مدیر این هفته نامه در تلاش هستند تا هفته نامه شهرقشنگ را نگه دارند و این باعث بوجود آمدن ماجراهای جالب مجموعه تلویزیونی بدون شرح می شود. بدون شرح جزو سریال‌های طنزی به شمار می‌رفت که خیلی زود بین مردم محبوب شد. فتحعلی اویسی برای اولین‌بار در این سریال بازی در آثار طنز را تجربه کرد و به شهرت رسید و تکیه کلام‌های او که در نقشِ آقای کاووسی بازی می‌کرد تا مدت‌ها بین مردم رواج داشت. و از نمونه‌های جدیدتر می‌توان به سریال «غیرعلنی» به کارگردانی «مهرداد خوشبخت» اشاره کرد که با موضوع دهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی 24 بهمن ماه سال 94 از شبکه یک سیما پخش ‌شد. داستان سریال غیرعلنی مربوط به رقابت انتخاباتی سه جوان است که یکی از آنها عشق به یک دختر را در دل دارد و پیروزی خود در انتخابات را به منزله اثبات خود به خانواده دختر می‌داند و در ادامه با چالش‌هایی مواجه می‌شود. همچنین در سریال « برادر» با کارگردانی «جواد افشار» که چندی پیش از شبکه‌ی اول سیما در طول ماه رمضان پخش شد، سوگل طهماسبی در نقش مریم، دختر حاج کاظم پهلوان و خبرنگاری پیگیر ظاهر شده که می‌خواهد از قضیه برنج های آلوده سر در بیاورد و در این راه حتی جان خود را به خطر می‌اندازد.