برجام و گشایش دریچه همکاری ایران و جهان در حوزه علم و فناوری

 برنامه جامع اقدام مشترک علاوه بر رفع تحریم ها و گشایش در برخی از مسایل سیاسی و اقتصادی ایران با جهان، درحوزه علم و فناوری نیز راهگشای تعاملات با مراکز علمی بین المللی شده است، به طوری که کشورمان در پسابرجام با بسیاری از آکادمی ها و بنیادهای علم دنیا وارد همکاری های مشترک شده است.

برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، توافقی بین المللی بر سر برنامه هسته ای ایران که 23 تیرماه 1394 ( 14 ژوئیه 2015 ) میان ایران، اتحادیه اروپا و کشورهای گروه 1+5 (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) منعقد شد.

براساس این توافق و در ازای اجرای تعهدات آن، ایران از ذیل تحریم های شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا خارج خواهد شد، با آغاز اجرای این توافق نامه دریک سال گذشته ، به مرور زمان بسیاری از تحریم های سیاسی و اقتصادی علیه ایران برداشته شد و در راستای آن باب همکاری و تعامل بسیاری از کشورها با ایران در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی گشوده شد.

در یک سال گذشته، هیات های علمی و فناوری کشورهای مختلف در کنار هیات های سیاسی و اقتصادی، برای بازدید و رایزنی با دانشگاه ها و مراکز علمی و فناوری ایران وارد تهران شدند و تفاهم نامه های همکاری منعقد کردند.
علاوه بر این تفاهم نامه ها، پس از توافقات برجام، شاهد حضور ایران و عضویت در مجامع بین المللی علمی وفناوری هستیم.

دکتر نصرت الله ضرغام رییس صندوق حمایت ازپژوهشگران وفناوران ( بنیاد ملی علم ایران) روز چهارشنبه در خصوص تعاملات علمی ایران بعد ازتوافقات برجام به خبرنگار علمی ایرنا گفت: قبل از برجام، اغلب کشورها در ارتباط با ایران در زمینه های مختلف با محدودیت هایی مواجه بودند اما در یک سال گذشته با این توافق و برداشته شدن محدودیت ها، با جرات بیشتری وارد همکاری می شوند.

وی با بیان این که هیچ کشوری نمی تواند برنامه های راهبردی مدون را صرفا با تکیه بر اساتید و پژوهشگران خود محقق، اجرایی و عملیاتی کند، بیان کرد: کشورهای مختلف حق دارند که از ظرفیت های جهانی به نفع توسعه علم و فناوری و تحقق اهداف خود استفاده کنند، از این رو در مدت یک سال گذشته، با توجه به پیشرفت های ایران در بسیاری از حوزه های علمی و فناوری، مذاکرات بسیاری در زمینه همکاری مشترک و تعاملات علمی بین ایران و کشورهای مختلف صورت گرفته است.

*** حضور ایران در شورای جهانی پژوهش برای نخستین بار

وی افزود: بعد از توافقات برجام، ایران برای نخستین بار در جلسه سالیانه شورای جهانی پژوهش در کشور هندوستان شرکت کرد.

ضرغام اظهارکرد: شورای جهانی پژوهش (Global Research Council) سازمانی بین المللی متشکل از سران بنیادهای علم دنیا است که کار خود را با اهداف ' بهبود ارتباط و همکاری میان بنیاد های علم دنیا' ، ' ارتقا و ترویج اشتراک اطلاعات و بهترین شیوه های همکاری تحقیقاتی' ، ' فراهم کردن فضا برای جلسات منظم سران بنیاد های علم'، 'استفاده از فرصت ها و توجه به دغدغه های مشترک در حمایت از امر پژوهش و آموزش'، 'ارائه راه کار برای موسساتی که قصد ایجاد چشم اندازی جهانی در زمینه پژوهش دارند' و 'حمایت از سازوکارهای پژوهش و جامعه پژوهشی در عرصه جهانی' دنبال می کند.

وی ادامه داد: در جلسه سالیانه این شورا که در خرداد ماه برگزار شد، ۱۲۰ نماینده از ۵۰ بنیاد حامی پژوهش جهان حضور داشتند و صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران معاونت علمی (بنیاد ملی علم ایران) نیز به نمایندگی از ایران برای نخستین بار در این جلسه شرکت کرد.
ضرغام افزود: در شورای جهانی پژوهش که با حضور ایران در هند برگزار شد، در زمینه های مختلف ازجمله انجام تحقیقات میان رشته ای، بین رشته ای، تعالی پژوهش، ایجاد فرصت های برابر برای پژوهشگران و نیز تقویت زیرساخت های پژوهشی بحث شد.

**** عضویت ایران در یاسا

وی بیان کرد: دومین نشست و حضور بنیاد ملی علم ایران در عرصه بین الملل بعد از توافقات برجام با عضویت ایران در موسسه بین المللی تحلیل کاربردی سیستم ها (یاسا) همراه بود، در فروردین ماه سال 1395 ایران به عنوان بیست وچهارمین عضو یاسا برگزیده شد و نمایندگی ایران در این موسسه را نیز صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور بر عهده دارد.

ضرغام گفت: موسسه تحقیقاتی یاسا، سازمان بین المللی و مستقل است که روی موضوعات مرتبط با سیاستگذاری در حیطه های تغییر اقلیم، امنیت انرژی، آب، ریسک و تاب آوری، مدیریت محیط زیست، امنیت غذایی، آلودگی هوا و عدالت اجتماعی که از نظر مقیاس و یا پیچیدگی ها به نوعی هستند که پاسخ دادن به آنها از توان یک کشور و یا یک موضوع علمی به تنهایی خارج است، به صورتی مستقل و بدور از منافع سیاسی و یا ملی خاص می پردازد.

وی افزود: بر اساس تصویب عضویت ایران، پژوهشگران ایرانی می توانند در پروژه های تحقیقاتی بزرگ جهان شرکت داشته باشند، همچنین می توانیم بر اساس آن پژوهشگر پسا دکتری و دانشجوی دکتری به مرکز یاسا اعزام کنیم، حتی زمینه ای فراهم شده که پژوهشگران ما در مرکز یاسا مدتی کار پژوهشی انجام دهند.

*** همکاری مشترک بنیاد ملی علم ایران با بنیادهای علم دنیا

رییس بنیاد ملی علم ایران، با اشاره به این که همکاری با بنیادهای علم دنیا در برنامه بنیاد ملی علم ایران قرار دارد، ادامه داد: در حال حاضر بنیاد ملی علم ایران با بنیاد علم آلمان، آکادمی علوم چین، آکادمی علوم بنیادین روسیه، انستیتو گرتاچف روسیه همکاری دارد، همچنین تقاضای همکاری با بنیاد ملی علم ایران از طرف اتحادیه اروپا، اتحادیه آفریقا، بنیاد علم اتریش و سوییس ارایه شده و در حقیقت به نوعی می توان گفت، محدودیتی برای اینکه ایران این ارتباطات را برقرار کند و از ظرفیت های علمی و مالی خارج از کشور هم استفاده کند، فعلا وجود ندارد.

ضرغام افزود: سیاست های بنیاد ملی علم ایران این است که از ظرفیت های علمی و مالی داخل کشور در درجه اول و از ظرفیت های علمی و مالی خارج از کشور در چهارچوب سیاست های نظام در درجه های بعدی استفاده کند و این کار در حال انجام است.

وی با اشاره به استفاده از توان اساتید، پژوهشگران و محققان دیگر کشورها در توسعه علم و فناوری کشور گفت: ایران نیز این حق را دارد از ظرفیت های جهانی به نفع توسعه علم و فناوری و تحقق اهداف و اسناد بالادستی کشور استفاده کند.

وی گفت: بنیاد ملی علم ایران علاوه بر حمایت و تسهیل در امور مربوط به روند اداری، در اجرای طرح های تحقیقاتی مشترک نیز حمایت می کند به طور مثال بنیاد ملی علم ایران با آکادمی علوم چین در سه زمینه نانو، علوم شناختی و انرژی های تجدیدپذیر همکاری می کند و در این سه زمینه همکاری ها به صورت 50 /50 است، یعنی هربنیاد 50 درصد هزینه ها را برای انجام طرح های تحقیقاتی مشترک پرداخت می کند، همچنین هر بنیاد با انتشار فراخوانی از پژوهشگران خود برای ارایه طرح های تحقیقاتی دعوت به عمل می آورد و با انتخاب پروژه مشترک، بخشی از انجام پروژه توسط پژوهشگران هر دو کشور، در کشور خود انجام می شود ودر آخر از نتایج پروژه هر دو کشور بهره مند می شوند.

به گفته ضرغام، در همکارهای ایران با برخی از بنیادهای علم دنیا، برگزاری کارگاه های آموزشی و تبادل پژوهشگر نیز دیده شده است، به طور مثال بنیاد علم آلمان آمادگی خود را برای برگزاری یک کارگاه آموزشی در زمینه 'استرس های محیطی خلیج فارس' با حضور 17 نفر از پژوهشگران برجسته شان و با پرداخت کل هزینه ها از سوی بنیاد علم آلمان، اعلام کرده است و ما نیزدر حال پیگیری هستیم تا این کارگاه آموزشی را برای پژوهشگران کشور در منطقه کیش برگزار شود.

وی گفت: اکنون با موسسه پژوهشی گرباچف روسیه در رابطه با پروژه های تحقیقاتی ابرعلم یا مگاساینس در حال همکاری هستیم، همچنین در حوزه آزمایشگاه ها نیز در نظر داریم با آزمایشگاه هایی که در زمینه علوم پایه قوی هستند، در ساخت آزمایشگاه کمک بگیریم چرا که در حال حاضر در بخشی از تحقیقاتمان نیازمند تامین خدمات آزمایشگاهی از خارج کشور هستیم و اگر این کار انجام شود، اتکایمان به خارج از کشور کم خواهد شد.

ضرغام بیان کرد: در ارتباطاتمان با کشورهای مختلف آنچه دنبال می کنیم، نقاط قوت آنها در رشته های وجود دارد، اعلام نیازهای ما و تطبیق آن ها با یکدیگر، البته اینطور نیست که یک طرفه باشد بلکه نیازها و زمینه های فعالیت هر دو طرف اعلام می شود و با مشخص شدن این زمینه ها، کارهای تحقیقاتی، کارگاه های آموزشی برگزار خواهد شد.

وی گفت: اکنون در مذاکرات انجام شده با آکادمی علوم بنیادین روسیه، 12 زمینه همکاری از سوی ایران اعلام شده و آنها همه 12 زمینه را پذیرفته اند، یکی از این زمینه ها در خصوص تعادل زیست محیطی دریای خزر و تنوع زیستی دریای خزر است که قرار شد با همکاری کشورهای حاشیه دریای خزر این پروژه تعریف شود و هزینه های آن مشترک پرداخت شود.

وی یادآور شد: یکی دیگر از مواردی که در نظر داریم با روسیه همکاری کنیم، فعالیت در پایگاه مطالعاتی و تحقیقاتی قطب جنوب است، حدود 24 کشور است که پایگاه مطالعاتی و تحقیقاتی در قطب جنوب دارد و اگر ما بخواهیم به این پایگاه ورود کنیم، باید از طریق یکی از این کشورها باشد.

رییس بنیاد ملی علم ایران یادآور شد: دراین خصوص در نظر داریم با آغاز فعالیت پژوهشگاه اقیانوس شناسی ایران دراین زمینه، ارتباط بین پژوهشگاه با پایگاه مطالعاتی و تحقیقاتی روسیه برقرار شود و در ابتدا پژوهشگاه اقیانوس شناسی فعالیت خود را از طریق پایگاه روسیه انجام دهند و سپس به طورمستقل ایران خود یک پایگاه راه اندازی کند.

**** بهره مندی بیشتر آیندگان از زیرساخت های علمی در مقایسه با نفت

ضرغام یادآور شد: این طور نیست که آیندگان ما فقط از نفت سهم داشته باشند بلکه از پرورش استعدادها و ایجاد زیرساخت های علمی نیز بهره می برند، به واقع، نسل های آینده ما از ایجاد زیرساخت های علمی قوی و توانمند برای توسعه علم و فناوری بیشتر از نفت بهره خواهند برد، اگر آلمان به لحاظ علمی بعد از جنگ جهانی دوم رشد کرد و از لحاظ اقتصادی الان قوی ترین اقتصاد اتحادیه اروپا را دارد، به جهت پایه گذاری زیرساخت های علمی توسط نسل های قبلی و در نتیجه تسهیل امر برای نسل های امروز آن است.

وی ادامه داد: ما نیز از این زاویه باید به علم و فناوری نگاه کنیم، نگاهمان نباید فقط به نفت و سهم آیندگان از آن معطوف باشد، بلکه لازم است علم و فناوری و و سهم آیندگان ما از ان هم مدنظرمان باشد و باید در زمینه توسعه زیرساخت های علم و فناوری با توجه به فرصت هایی که به دست آمده است، بیش از پیش بهره ببریم.